نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال دوم شماره 4 (پیاپی 8، بهار 1399)

روایات اسلامی تاکید بسیاری بر نشر علم و تشویق به حفظ و ماندگاری یافته های علمی نموده اند. در حدیثی از رسول خدا| آمده:المومن‏ اذا مات‏ و ترک‏ ورقه واحده علیها علم تکون تلک الورقه یوم القیامه سترا فیما بینه و بین النار و اعطاه الله تبارک و تعالی بکل حرف مکتوب علیها مدینه اوسع من الدنیا سبع مرات. ‏

درباره جامعیت قرآن، دیدگاه های مختلفی ابراز شده که هر کدام بر پایه تفسیری خاص از آیات و روایات است. آیه 89 سوره نحل با عبارت «تبیانا لکل شی‏ء» و با وجود لفظ «کل»، عمومیت محتوایی را نشان می دهد. مخالفان این تعمیم با تکلف، آیات و روایات ناظر بر جامعیت بیشینه ای را تاویل برده و تخصیص هایی بدون دلیل ذکر می کنند. مقاله کنونی می خواهد جامعیت حداکثری قرآن را از نگاهی نو و با روشی تحلیلی ثابت کند. این نوشتار با توجه کردن به گزاره های اساسی علوم، بر آن است تا به این نتیجه برسد که گذشته از جامعیت قرآن نسبت به همه نیازهای دنیایی و آخرتی بشر، این کتاب آسمانی حتی در ارایه اصول و روش های علوم نیز جامعیت دارد؛ چراکه علوم مختلف هم یکی از نیازهای بشر است.

یکی از مسایل مطرح در علوم قرآن، چگونگی نزول سوره هاست. نظریه نزول سوره ای، یکی از دیدگاه های مهم در نزول تدریجی قرآن کریم است. این نظریه، دریچه ای نو را در تفسیر قرآن گشوده و زمینه فهم مفاهیم بیشتری را فراهم می سازد. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی، مدارک و مستندات نقلی، عقلی و علمی این نظریه را گردآوری کرده و آن را تحلیل و ارزیابی می کند. این مستندات نشان می دهد که نظریه نزول سوره ای، دیدگاهی درست است. پس از اثبات اصالت این دیدگاه، کیفیت نزول سوره حج به عنوان سوره ای چالشی با حجم متوسط، بررسی شده و با رد برخی نظرات، نزول یک باره این سوره اثبات می شود.

بیشتر دانش پژوهان و استادان عرصه قرآن و حدیث، توان خواندن مقالات عربی را دارا بوده و برخی از آنها توان نگاشتن به زبان عربی نیز دارند. آشنایی با مجلات عربی در حوزه معارف اسلامی، زمینه آشنایی بیشتر دانشیان قرآن و حدیث را با فضای رایج مقالات علمی فراهم کرده و مقدمات نقش آفرینی فرامرزی آنها را تمهید می کند. پرسش اصلی این نوشتار آن است که چه مجلاتی به زبان عربی و با چه مشخصاتی، در حوزه مطالعات اسلامی منتشر می شود؟ این تحقیق توانسته 81 مجله عربی را در این عرصه شناسایی کند. برخی از این مجله ها ویژه مطالعات اسلامی و برخی، همراه با موضوعات دیگر به این موضوع نیز توجه می کنند. مقاله پیش رو، افزون بر یادکرد عنوان مجله و راه های ارتباطی آن در قالب جداسازی ژورنال های هر کشور، مجلاتی را که رتبه ISC دارند نیز معرفی کرده است.

جواز شرعی ترجمه قرآن همواره مورد بحث اهل سنت بوده است. با توجه به تاریخ ترجمه این کتاب آسمانی به نظر می رسد، ترجمه تفسیری قرآن بدون این که به آن، قرآن اطلاق شود، امری جایز در بین آنهاست. با این حال عالمان در این مساله اختلافاتی داشته اند. یکی از ابعاد اختلاف به کتابت متن قرآن و خواندن آن در نماز، توسط غیر اعراب برمی گردد؛ امری که منجر به فتوای برخی از عالمان الازهر مبنی بر تحریم کتابت قرآن به غیر عربی گردید. از سوی دیگر، اعراب و بلاغت قرآن، کمتر به غیر عربی ترجمه شد و همین موضوع به اختلاف در جواز ترجمه دامن زد. متن حاضر، ترجمه مقاله «احکام ترجمه القرآن الکریم و تاریخها» اثر دکتر عبد اللطیف الطیباوی است که شعبان سال 1399ق یعنی دو سال پیش از فوتش در مجله مجمع اللغه العربیه دمشق به چاپ رسید. نویسنده در سال 1328ق در روستای «طیبه» از توابع «حمص» سوریه به دنیا آمد. او در رشته تاریخ و ادبیات عرب، تحصیل کرد و و دکترای خود را در رشته فلسفه از دانشگاه لندن گرفت. از آثار وی می توان به کتاب های «محاضرات فی تاریخ العرب و الاسلام»، «التصوف الاسلامی العربی»، «المصالح البریطانیه فی فلسطین» و «تاریخ سوریا الحدیث» اشاره کرد. همچنین آن مرحوم افزون بر مقالات بسیاری که در تاریخ، ادبیات عرب و تربیت منتشر کرد، مقالاتی هم در دفاع از قضیه فلسطین داشت.

رشد و گسترش حدیث پژوهی در یک منطقه، برآیند عوامل مختلف مادی و معنوی است. یکی از این عوامل را می توان حضور عالمان و محدثان در یک جغرافیای علمی دانست. تاریخ حدیث شیعه در قرن های نهم تا دوازدهم هجری و هم زمان با حکومت سادات مشعشعی (845-1176ق) بر جنوب ایران به مرکزیت هویزه، شاهد شکل گیری جریان شتابان علمی در این منطقه بوده است. نص گرایی، جریان فکری غالب شیعیان در این دوره محسوب می شد. عالمان هویزی به دلیل مراودات علمی با کانون های حدیث گرایی مانند اصفهان و شیراز و نیز در ادامه نص گرایی نسبتا شدید پیشینیان خویش، گرایش زیادی به این گونه تفکر داشتند. در این نوشتار، عالمان صاحب اثر حدیثی و دیگر محدثان فعال در این مدرسه حدیثی، برای نخستین بار شناسایی و معرفی می شوند تا نقش آنان به عنوان یک مولفه تاثیرگذار بر رشد فعالیت های یک مدرسه حدیثی نمایان شود.

موضوع دعای پنجاه و دوم صحیفه سجادیه، یادکرد برخی از حالات بندگان و خوی ناپسند آن ها و درخواست رحمت از خداوند است. امام سجاد علیه السلام در این دعا کم تحرکی را یکی از ویژگی های ناپسند فردی شمرده اند. ایشان به درگاه الهی عرضه می دارند:فاسالک یا مولای سآل من... بدنه غافل لسکون عروقه.

یکی از عوامل سرعت بخشیدن به پژوهش در جامعه امروز، بهره گیری از نرم افزارهای رایانه ای است. «نرم افزارهای علوم اسلامی» از جمله ابزاری است که به پژوهشگران علوم اسلامی در مسیر تحقیق و تولید علم، کمک می کند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، در عرصه تولید چنین نرم افزارهایی پیشتاز بوده است. «جامع الاحادیث» که اکنون نسخه «6/3» آن در دست رس است، یکی از خدمات پرکاربرد این مرکز بابرکت می باشد. امکان مطالعه منابع متعدد، مقایسه نسخه های یک کتاب، جستجوی پیشرفته برای یافت محتوای مورد نظر در موضوعات مختلف، بهره گیری از متون تایپ شده برای نگاشت مقالات و... بخشی از کمک های این نرم افزار به پژوهشگران است.