فهرست مطالب
نشریه مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه
سال سوم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1398)
- تاریخ انتشار: 1399/07/19
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 1-28
دانشگاه مدرن، به عنوان نماد گفتمان مدرنیته در حوزه علم و فرهنگ، حامل باورها و ارزش هایی در تضاد با جوامع اسلامی بود. بنابراین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اسلامی شدن و تغییر ارزش های آن به نفع جامعه اسلامی، به یکی از آرمان های انقلاب تبدیل شد. در این راستا ایده ها، پژوهش ها و اقدام های گوناگونی برای اسلامی سازی دانشگاه انجام شد. پژوهش حاضر به دنبال یافتن رهیافتی برای «اسلامی شدن» و بررسی چگونگی حل تضاد سازمان دانشگاه مدرن (فعلی) با جامعه اسلامی است. در این تحقیق، از روش کیفی مطالعه کتابخانه ای، مصاحبه، و روش تحلیل مضمون، برای پاسخ به این پرسش ها استفاده شده است: چگونه دانشگاه مدرن می تواند تضاد خود با جامعه را به صورت بنیادین حل کند؟ الگوهای نهادی چه کمکی به این کار می کنند؟ کدام یک از عناصر سازمان دانشگاه، بیشترین سهم را در اسلامی شدن سازمان دانشگاه بر عهده دارد؟ یافته ها نشان داد که دانشگاه با عناصر ذهنی و عینی جامعه اسلامی در ارتباط است و عنصر محیط، اصلی ترین نقش را در تعریف سازمان دانشگاه اسلامی دارد. همچنین روشن شد که دانشگاه با «نهادی شدن» می تواند تضاد و فاصله خود با جامعه اسلامی را از بین ببرد و قدرت و مهارت سخن گفتن و همدلی با مردم، و مشروعیت و استمرار حیات خود را به دست آورد. بنابراین سازمان دانشگاه اسلامی به مثابه نهاد علم، انعطاف پذیرو انطباق پذیر با جامعه اسلامی است و دارای سه عنصر و رکن نهادی راهبرد، فرهنگ و ساختار سازمانی است که در فرایند نهادی شدن سازمان دانشگاه بیشترین تاثیر و تاثر را دارند.
کلیدواژگان: نهاد علم، جامعه اسلامی، دانشگاه اسلامی، روش تحلیل مضمون، سازمان، محیط، نهادی شدن -
صفحات 29-56
اگر چه «نهاد اجتماعی» اصطلاحی مدرن است که نخستین بار از سوی جامعه شناسان غربی مطرح شده است، اما این مقوله اجتماعی عمری به درازای تاریخ زندگی اجتماعی بشر داشته و به همین دلیل همواره در طول تاریخ مورد توجه و تامل اندیشمندان اجتماعی از جمله متفکران مسلمان قرار گرفته است. این پژوهش بر آن است تا با تعمق در سفرنامه «التحفه النظار فی غرایب الامصار و عجایب الاسفار» از ابوعبدالله محمد، مشهور به ابن بطوطه (قرن هشتم ه.ق)، نحوه نگاه او به ابعاد و ویژگی های نهادهای مختلف اجتماعی را استخراج و ارایه نماید. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی اجرا شده است. براساس نتایج بدست آمده، سفرنامه ابن بطوطه با روش توصیفی و با تاکید بر عناصر پراهمیت و عبرت آموز، به نهادهای مختلف اجتماعی پرداخته است. همچنین وی هر کدام از نهادهای اجتماعی را در یک تعامل دو سویه میان «جزء و کل» نگریسته و سپس همان را در یک کلیتی وسیع تر، یعنی دین و شریعت، ارزیابی می کند. این ارزیابی تدریجی و چندمرحله ای است؛ به عبارت دیگر وی همه تحلیل خود از یک نهاد اجتماعی را در یک مبحث مجزا و مشخص ارایه نکرده است، بلکه به فراخور خاطرات و در لابه لای بحث، نکته ای درباب یکی از نهادهای اجتماعی بیان می کند و سپس در جای دیگری از سفرنامه به مناسبت، تکمله ای درباب همان نهاد بر تحلیل قبلی می افزاید.
کلیدواژگان: دانش اجتماعی، سفرنامه های مسلمین، سفرنامه ابن بطوطه، نهادهای اجتماعی -
صفحات 57-78استفاده از اهرم های فکری در کنار فشارهای فیزیکی، ازجمله ابزارهای استعمارگران برای کنترل سلطه شدگان بوده است تا علاوه بر اقناع و همراهی اختیاری و رضایتمندانه سلطه شدگان، توجیه مناسبی در مقابل پرسشگری وجدان های بیدار و قضاوت های عادلانه داشته باشند. این اهرم های فکری، بیشتر در قالب نظریه های «جبری محور» و «اکتساب محور» به جوامع تزریق می شود تا با ذی حق نشان دادن سلطه گران ، استفاده از این منافع را حق طبیعی یا اکتسابی آنها معرفی کند. این نظریات بر پایه مبانی انسان شناختی ای پی ریزی شده اند که نظام امپریالیستی هیچ تمایلی به آشکار شدن آنها نداشته و بلکه برای جلوگیری از رسوایی، عامدانه سعی در پنهان نگه داشتن آن نیز داشته است . مولف این مقاله به دنبال یافتن مبانی انسان شناختی نظریات «اکتساب محور» نظام امپریالیستی است. پررنگ بودن ابعاد «من محوری» و «قوم محوری» ازجمله محورهای اساسی این نظریات است که «حقیقت یابی» و حتی «حقیقت سازی» را خصوصیت انحصاری «سلطه طلبان» قلمداد کرده و با نگاه «انسان درجه دومی» یا «غیرانسانی» به سلطه شدگان ، سلطه گران را شایسته و بایسته رهبری و بهره مندی از منافع و حتی معیار «سعادتمندی» ، «سعادت یابی» معرفی می کند.کلیدواژگان: سلطه، استعمار، نژادپرستی، قوم گرایی، مبانی انسان شناختی، امپریالیست، هژمونی
-
صفحات 79-110در این مقاله پدیده انگشتر به عنوان نماد و نشانه ای از فرهنگ در میدان نقش جهان اصفهان، بررسی نشانه شناختی شده است. همان گونه که در متون اسلامی نیز آمده است، انگشتر دارای کارکردهای مادی و معنوی است و در همه اعصار مورد استقبال مردم بوده و متناسب با باورها و فرهنگ خود از آن بهره برده اند. ازآنجا که نمادها و نشانه ها جایگاهی بی بدیل در حفظ و ترویج فرهنگ دارند، توجه به پدیده انگشتر از بعد فرهنگی دارای ارزش و اولویت بسزایی است. نگارنده، انگشتر را دارای معنا و مفهوم فرهنگی دانسته و با بهره گیری از فنون گوناگون، ازجمله مصاحبه، مشاهده، مشارکت و بررسی اسناد، کارکردهای آشکار و پنهان، دلالت های صریح و ضمنی و همچنین جنبه اسطوره ای آن را بررسی کرده است. این پژوهش نشان می دهد که چگونه یک شیء به ظاهر معمولی بر ارزش ها و باورها دلالت دارد. نگارنده طبق سنت نشانه شناسی از سطوح معنای انگشتر عبور کرده و به جست وجوی معنا و مفهوم این پدیده در اعماق ذهن افراد و توصیف آن معانی پرداخته است. کارکرد آشکار انگشتر تزیینی است، اما انگشتر حاوی کارکردهای پنهان ارتباطی و اقتصادی است. معنای صریح انگشتر «زینت»، «حلقه ازدواج»، «مهر/ خاتم» است، اما معنای عمیق و مضمر آن «هویت اجتماعی» است.کلیدواژگان: نشانه شناسی، انگشتر، نماد، نقش جهان، اصفهان
-
صفحات 111-138از اصول هر دین و شریعتی، تلاش برای اثبات حقانیت، ماندگاری و ترویج حوزه نفوذ خود از طریق تبلیغ دینی است. دین اسلام هم از این قاعده مستثنا نیست و به نوع آموزه های دینی و جلوه های رفتاری آن در زندگی فردی و اجتماعی توجه ویژه ای دارد. در واقع اگر اعتقادات و باورهای دینی افراد نتوانند به رفتار متناسب با خود و مورد نظر دین منجر شوند، ارزش چندانی نخواهند داشت. شاید برای تحقق رفتارهای مطلوب دینی و گسترش آنها راه های متفاوتی وجود داشته باشد؛ ولی به نظر می رسد موثرترین آنها ایجاد الگوهای رفتاری و هنجاری مناسب از طریق سازوکارهایی است که مطالعات اجتماعی در اختیار می گذارد. مجموع این فعالیت ها را در قالب مفهوم «هنجارسازی اجتماعی» مطرح کرده و در این نوشتار ضمن بررسی ارتباط آن با تبلیغ دینی، به شناسایی و معرفی ظرفیت بالای آن و به خصوص معرفی برخی راهبردهای عملی در این جهت پرداخته ایمکلیدواژگان: فرهنگ، تبلیغ دینی، هنجار، هنجارسازی، الگوی رفتاری
-
صفحات 139-160
فهم دقیق و روشمند معانی و متن قرآن، دغدغه اصلی در حوزه مطالعات قرآنی است و موجب پیدایش دانش های متعدد و رشد آنها شده است؛ اما با توجه به دقت متن و زبان قرآن و وجود مسایل نوپدید فرهنگی نظیر مصرف، این سوال مطرح می شود که برای فهمی جدید و پاسخی متناسب با اقتضایات زمان و مکان، چه روشی درست است؟ و کاربست کدام یک از شیوه های جدید پژوهش، در توسعه نظام مند روش های متداول تفسیری راهگشاست؟ این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از شیوه معناشناسی و کاربست آن به صورت نظام مند، رهیافتی در توسعه مطالعات قرآن مبتنی بر پاسخ گویی به مسئله مصرف ارایه کرده است. مصرفی که در گذشته عامل رفع نیاز بود، متاثر از مدرنیته، از مصرف معنا به مصرف شیء (مبتنی بر قوانین طبیعی و علوم اقتصادی) و در ادامه، به مصرف مصرف یا همان مصرف نشانه تبدیل شد. پژوهش حاضر با رویکرد معناشناسی، به این نتیجه دست یافته است که میدان معنایی کلان تزکیه در قرآن، همه فرایند مصرف ممدوح، شامل معنای محوری، شیوه، حد، منشا، قوانین و احکام را در درون خود جای داده است و قرآن با فرایند زکات، مصرف را معنا کرده است؛ فرایندی که می توان از آن با عنوان «مصرف متزاکیانه» یاد کرد. مصرف متزاکیانه مبتنی بر نیاز است، نه تمایز؛ و با قوانینی چون زکات، صدقه و انفاق در پی ایجاد اعتدال و تعدیل غریزه زیاده خواهی و همچنین کم کردن شکاف میان فقیر و غنی است؛ هدف آن رشد و حفظ پارسایی، و سرانجامش دستیابی به حیات طیبه است و نقطه مقابل آن، اسراف و اتراف (رفاه زدگی) است.
کلیدواژگان: مطالعات قرآنی، مسائل فرهنگی، معناشناسی، مصرف، مصرف متزاکیانه
-
Pages 1-28
The modern university, as a symbol of the discourse of modernity in the field of science and culture, embodied beliefs and values that were at odds with Islamic societies In this regard, various ideas, researches and actions were taken to Islamize the university. The present study seeks to find an approach to "Islamization" and examine how to resolve the conflict between the modern (current) university organization and the Islamic community. In this study, through qualitative method of library study, interview, and content analysis method, questions are answered: How can a modern university fundamentally resolve its conflict with society? What do institutional models help this? Which of the elements of the university organization has the greatest share in the Islamization of the university organization used. The findings showed that the university is associated with the mental and objective elements of Islamic society. In addition, the element of environment plays the main role in defining the organization of the Islamic University. It also became clear that by "institutionalizing" the university, its conflict with the Islamic community could be removed and the power and skill are gained to speak and empathize with the people, and legitimacy and continuity are gained in life. Therefore, the organization of the Islamic University as an institution of science is flexible and adaptable to the Islamic society and it has three institutional elements and pillars: strategy, culture and organizational structure that have the greatest impact on the process of institutionalization of the university organization.
Keywords: Institution of science, Islamic university, Islamic, Thematic analysis, organization, environment, Institutionalization -
Pages 29-56
-
Pages 57-78Usage of mental levers alongside the physical pressures is included among the tools of colonialists for controlling those being dominated so that there would be a suitable justification in the face of interrogation of awakened consciences and just judgements, not to mention satisfactory and voluntary contentment and accompaniment of those being under yoke. Such mental levers are injected into the society more in the shape of “acquisition-based” and “determinism-based” theories in order to introduce usage of such interests as their natural or acquisitive right by showing that the dominators are beneficiaries. These theories have been founded upon anthropological principles, the revelation of which is not tended by the imperialistic system, but it has tried to keep it concealed deliberately in order to prevent from fiasco. The author of this article seeks to find the anthropological principles of “acquisition-based” theories of the imperialistic system. Highlighting the aspects of “ego-centeredness” and “race-centeredness” includes basic topics of these principles which have considered “fact-finding” and even “fact-making” as monopolizing feature of the “dominators” and have introduced them to be competent and necessary leader and realizer of interests and even a criterion for “prosperity” and “prosperity-thriving”.Keywords: domination, Colonialism, racism, Ethnocentrism, Anthropological Principles, Imperialist, Hegemony
-
Pages 79-110In this paper, the phenomenon of ring symbol and sign of culture in Isfahan’s Naqsh-e-Jahan Square has undergone a semiotic study. Just as the Islamic texts read, the ring has spiritual and material functions and it has been welcomed by people in all ages and they used it in proportion to their culture and beliefs. Since symbols and signs possess a paralleled status in maintaining and promulgating culture, the ring culturally has marked priority and valuation, if attended. The author says the ring has a cultural concept and he has examined explicit and implicit denotations as well as its mythological aspect by using different skills including interview, observation, participation and survey of documents and overt-covert functions. This paper shows that how a usual object denotes values and beliefs. The author moves through the meaning levels of the ring based on tradition of semiotics and has looked for the sense of phenomenon in people’s deep minds and has described the meanings. The public function of the ring is decorative, but it contains the hidden economic and communicative functions. The explicit sense of the ring is “ornamentation”, “engagement ring” and “seal/inlay”, but its implied and deep sense is “social identity”.Keywords: Semiotics, Ring, symbol, Naqsh-e-Jahan, Isfahan
-
Pages 111-138Among every religion and Shar’iah, effort is made through religious propagation for proving truthfulness, permanency and promulgation of its influential area. Religion of Islam is not exception to the rule and pays special attention to the type of religious doctrines and its behavioral aspects in social and personal life. In actuality, if religious beliefs and convictions can hardly result in its appropriate behavior and concerned by religion, it will be worth nothing. There might be various ways for materialization of religiously desirable behaviors and their growth, but it seems that the most effective ones are to create suitably normal and behavioral models through mechanisms which are made accessible by social studies. The whole activities are brought up within the concept of “social normalization” and this paper deals with recognition and introduction of its high capacity, particularly introduction of some of the practical strategies while looking into their link to religious propagation.Keywords: culture, Religious Propagation, Normality, Normalization, Behavioral Model
-
Pages 139-160
The main concern in the field of the Qur’anic studies is to exactly and systematically understand the meanings and text of the Qur’an, triggering appearance of various sciences and their growth, but considering the exact text and language of the Qur’an and the newly emerging cultural issues like consumption, this question is posed that “what is the right method to have a new understanding and a suitable response to this with the spatial-temporal exigencies?” and which one of new research methods has an effective performance in systematic developing the common interpretative methods?” This paper is formulated based on an analytic-descriptive methodology and usage of semantic method and its systematic function and being presented as an approach in developing the Qur’anic studies based on a response to the issue of consumption. A consumption that caused satisfaction of needs in the past, affected by modernity, turned from consumption of meaning into consumption of object (based on natural rules and economic sciences) and in continuity, into consumption of consumption or the semiotic consumption. The present article drew the conclusion, with a semantic approach, that macro-sense field of purification in the Qur’an has incorporated the approved consumption process including the central sense, method, degree, origin, rules and rulings and the Qur’an has given the meaning of consumption with the process of zakat; a process whose can recalled as “purifying consumption”. The purifying consumption is based on need rather than distinction and seeks after creating moderation and modification of instinct of acquisitiveness as well as lessening the rich-poor gap. It aims to develop and preserve piety and finally gaining the good life and its opposite point of extravagance and being welfare affected.
Keywords: Qur’anic studies, Cultural Issues, semantics, consumption, Purifying Consumption
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.