فهرست مطالب

فصلنامه مطالعات تفسیری
پیاپی 43 (پاییز 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/08/14
  • تعداد عناوین: 12
|
  • سحر دادخواه تهرانی*، محسن خوشفر صفحات 7-34

    خلقت حضرت آدم× و برخی حوادث پیرامون آن در هفت سوره از قرآن مجید بیان شده است. در سه سوره بقره، اعراف و طه از حقیقتی به نام «جنت» به عنوان سکونت گاه اولیه آدم و حوا یاد می شود. چیستی و مکان جنت مذکور مساله ای اختلافی در میان مفسران است. در این باره هشت دیدگاه وجود دارد که چهار قول از همه برجسته تر است: آسمانی و آخرتی بودن جنت؛ دنیایی و زمینی بودن جنت؛ برزخی بودن جنت و توقف و عدم تعیین به سبب تعارض مستقر در ادله. بررسی تفاسیر فریقین نشان می دهد که دیدگاه برزخی با شواهد و قراین تطابق بیشتری دارد و پاسخ های دقیق تری به شبهات می دهد. افزون بر آن، دقت در ظهور آیاتی که جنت آدم× در آنها مطرح شده و توجه به ترتیب چینش اتفاقات و روایات تفسیری، دلیلی نو بر تقویت قول برزخی بودن جنت آدم× است.

    کلیدواژگان: تفسیر تطبیقی، مکان جنت آدم، ماهیت جنت آدم، خلقت آدم×
  • علی ملاکاظمی، زینب تبریزیان*، محسن دیمه کار صفحات 35-54

    انگاره تکرار تاریخ ناظر به این مطلب است که هرآنچه در امت های گذشته به وقوع پیوسته، در این امت نیز تکرار می شود. نوشتار پیش رو در صدد آن است تا این موضوع را در دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی واکاوی نماید. بررسی ها نشان می دهد آیه 214 سوره بقره در اندیشه تفسیری علامه، برجسته ترین آیه ای است که بر تکرار تاریخ دلالت دارد. استنادهای علامه طباطبایی به آیه مذکور در مواضع متعدد تفسیری و کلامی، نشان می دهد که ایشان تعبیر ابتدایی آیه مورد بحث را به منزله مفهوم عامی دانسته است که با معنای دلالی روایات «حذو النعل بالنعل» مطابقت دارد. از این رو با الهام از آیه فوق و استناد به روایات مذکور به بیان مصادیقی از تکرار تاریخ؛ همچون تحریف معنوی قرآن، رجعت اهل بیت^، نزول عذاب بر امت اسلام، افتراق مسلمانان و سرگردانی امت پیامبراکرم| می پردازد.

    کلیدواژگان: آیه 214 بقره، تکرار تاریخ، سنن الهی، تشابه امت ها
  • سعید میری* صفحات 55-68

    موضوع این جستار، بررسی مسئله امکان نقش و تاثیر شیطان در بیماری های جسمی انسان با تکیه بر آیه 41 سوره ص و روایات مرتبط است. هدف، یافتن پاسخ به این پرسش است که آیا شیطان در گرفتاری های مختلف حضرت ایوب× به ویژه بیماری های جسمی او و به تبع آن سایر انسان ها نقشی داشته و اگر چنین است، ساز و کارش چگونه است؟ از جمله یافته های این پژوهش یکی اینکه تاثیر شیطان از طریق انگیزش هیجانات روانی و وسوسه انسان به انجام افعالی که نتیجه قطعی آن بیماری های جسمانی اوست، مسلم است؛ دیگر اینکه دایره مفهوم و مصداق شیطان یا شیاطین در زبان آیات و به ویژه روایات فراتر از ابلیس جنی است و شامل شیاطین انسی و موجودات موذی و تهدیدکننده سلامت انسان مثل انواع میکروب ها نیز می شود.

    کلیدواژگان: آیه 41 ص، تاثیر شیطان، بیماری جسمانی، حضرت ایوب×
  • سهیلا جلالی کندری*، ساجده نبئی صفحات 69-80

    آیات 17 تا 36 سوره مریم بیانگر آن است که حضرت مریم÷ بعد از اینکه از شرم مواجهه با قومش به مکان دوری پناه برد و درد زایمان او را فراگرفت، خدا ایشان را با بشارت به قرارگرفتن جوی آب در زیر پا و باردادن درخت خرما تسلی داد. اما ظاهرا شرم از مواجهه با قوم، چیزی نیست که به وسیله طعام و شراب تسکین یابد. لوگزنبرگ کوشیده تا بین این دو مقوله ارتباطی برقرار سازد. او معتقد به نگارش قرآن به زبان عربی آرامی است و چون با رسم الخط ابتدایی و بی نقطه و اعراب بوده، برخی از کلمات آن تصحیف شده است، مانند «تحت» و «سری» در آیه 24 که تصحیف «نحیت» به معنای «زایمان» و «شری» به معنای «مشروع» در زبان سریانی آرامی است. اما شواهد تاریخی نشانگر آن است که مسلمانان در قرایت قرآن تحت تاثیر زبان سریانی نبوده اند و هیچ مفسری این دو واژه را مصحف نمی داند. همچنین کتب لغت سریانی نیز معانی موردنظر لوگزنبرگ را تایید نمی کنند. افزون بر اینکه ارتباط این آیات توجیه های دیگری نیز دارد که پذیرفتنی تر است.

    کلیدواژگان: آیه 24 مریم، واژه تحت، واژه سری، لوگزنبرگ، سریانی، آرامی
  • یحیی صباغچی* صفحات 81-100

    دیدگاه مشهور میان فقها در مورد مواجهه با اهل کتاب آن است که اهل کتاب در صورت اسلام نیاوردن، باید به مسلمانان جزیه بپردازند و در غیر این صورت، مسلمانان موظف به قتال با ایشان است. از عمده ترین مستندهای این مسیله، آیه 29 سوره توبه است. این مقاله به بررسی تفسیری این آیه از جهت موضوع و حکم می پردازد و نشان می دهد که بر اساس سایر آیاتی که در مورد اهل کتاب در قرآن وجود دارد، ویژگی های اهل کتاب مذکور در آیه جزیه شامل همه اهل کتاب نیست و در ضمن با توجه به احکامی از قبیل «اعراض» و «صفح» نسبت به اهل کتاب در سایر آیات، حکم قتال با آنان مربوط به همه شرایط نیست. بنابراین جزیه در مورد دسته ای از اهل کتاب و در شرایط معینی مطرح می شود، نه در مورد عموم ایشان و در مطلق شرایط.

    کلیدواژگان: آیه 29 توبه، آیات جهاد، اهل کتاب، جزیه
  • ابراهیم کلانتری، حمیدرضا شاملو* صفحات 101-120

    آیات 172 و 173 اعراف مشهور به آیات میثاق از پیچیده ترین آیات قرآنی به لحاظ تفسیری است. یکی از مباحث اصلی در تفسیر این آیات بحث موطن اخذ میثاق است؛ به این معنا که، این میثاق الهی که مفاد آن ربوبیت الهی و عبودیت انسان است در کجا بسته شده و صحنه ای که پرسش «ا لست بر بکم» و پاسخ «بلی» در آن رخ نموده در کجاست؟ مفسران از دیرباز نظرهای متفاوتی درباره موطن اخذ میثاق در این آیات ابراز داشته اند؛ از جمله علامه طباطبایی عالم ملکوت را موطن اخذ میثاق می داند اما آیت الله جوادی آملی این نظر را نقد و رد نموده و موطن فطرت را موطن اخذ میثاق دانسته است. این مقاله در پی آن است که، پس از تقریر نظر این دو مفسر، نشان دهد: قول ملکوتی بودن اخذ میثاق با مبانی قرآنی و برهانی سازگارترست و دیگر آنکه تمام مواطنی که برای اخذ میثاق از سوی مفسران صورت بندی شده است به دو موطن ملک و ملکوت قابل ارجاع است.

    کلیدواژگان: آیات میثاق، موطن اخذ میثاق، موطن ملکوت، موطن فطرت
  • سید هدایت جلیلی، زهره سادات موسوی* صفحات 121-136

    اندیشه ورزی درباره اعجاز قرآن در گستره تاریخ اندیشه اسلامی، گفتمانی حول قرآن فراهم آورده است. در اینکه  این گفتمان، چه نسبتی با خود گفتمان قرآن دارد؟ و آیا این گفتمان ادامه و بسط گفتمان قرآنی است یا از گفتمان قرآنی فاصله گرفته است؟ برخی تصور می کنند تفاوت مورد بحث فقط در سطوح ظاهری و در تفاوت های مفهومی و واژگانی است و «آیه» و «معجزه» به یک معنا و مدعا اشارت دارند. اما تحلیل و مقایسه مختصات دو گفتمان مذکور نشان می دهد حضور مسلط مفهوم آیه در قرآن و سیطره مفهوم معجزه در گفتمان پساقرآنی را نمی توان به تفاوت دو واژه مترادف فروکاست. تفاوت و تحول میان اندیشه قرآنی و پساقرآنی در باب اعجاز قرآن در حد تفاوت گفتمانی است. در جهان نگری قرآنی همه هستی حتی رخدادهای اعجازآمیز، آیه و نمود پروردگارست؛ اما گفتمان پساقرآنی، گفتمانی جدلی کلامی است که این شاخصه ممتاز آیت اندیشی قرآن را نمایندگی نمی کند. آیات در گفتمان قرآنی، کارکردی توحیدی دارند اما معجزات در گفتمان پساقرآنی، کارکردشان اثبات صدق نبی است و این، چرخش مهم و معناداری است.

    کلیدواژگان: آیه، معجزه، گفتمان قرآنی، گفتمان پساقرآنی
  • سید عبدالله اصفهانی*، محمدحسین شیرافکن صفحات 137-156

    تضارب آراء مفسران، یکی از قراین دست یابی به مقاصد آیات الهی است. رفع اجمال و گزینش دیدگاه مختار در آیه 67 سوره یوسف(ع): «و قال یا بنی لا تدخلوا من باب واحد و ادخلوا من ا بواب متفرقه» به طریق تجمیع و تحلیل آراء مفسران فریقین در این مقاله مد نظر است. پرسش اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و نقلی نگارش یافته، جستجو از علت دستور یعقوب(ع) به فرزندان، در خصوص تفرق در ورود به مصر، از طریق درهای متفاوت است که در آیه 67 سوره یوسف(ع) به اجمال واگذار شده است. دستاورد پژوهش، دست یابی به هشت و پنج دیدگاه، به ترتیب، از سوی مفسران شیعه و سنی است که در نهایت، این نتیجه به دست می آید: دیدگاهی که از کمترین مناقشه برخوردار است، علت تفرق فرزندان برطرف کردن موانع وصول بنیامین به یوسف(ع) است.

    کلیدواژگان: آیه 67 یوسف، تفسیر تطبیقی، علت تفرق فرزندان.
  • عمران عباسپور*، صمد بهروز، سید حسین علیانسب صفحات 157-174

    قرآن کریم منبع مقدس تمام اعتقادها و اعمال مسلمانان است و به علت وحدت مسلمانان در پذیرش تمام آیات آن، می تواند همه مسلمانان را به وحدت رساند؛ اما اختلاف در فهم آیات موجب بروز اختلاف در میان آنان شده است. یکی از معارف مورد اختلاف در بین مسلمانان، موضوع عصمت انبیاست. دقت در ابزارهای تحصیل عصمت می تواند محدوده عصمت انبیا را مشخص نماید. مدعای اصلی این پژوهش آن است که در صورت تشکیل سامانه ای از آیات غرر قرآن، ابزارهای عصمت انبیا و محدوده آن در قرآن روشن خواهد شد. آیات غرر قرآن دسترسی به خصیصه عصمت را با استفاده از ابزارهایی مثل اعطای علم متعالی، تقویت عقل، توفیق الهی و از بین بردن سلطه شیطان، امکان پذیر می نماید. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و به صورت تحلیلی توصیفی این مدعا را اثبات کرده است.

    کلیدواژگان: آیات غرر، عصمت پیامبران، ارائه طریق، ایصال به مطلوب
  • محمد مهدوی*، صفیه جعفرپور صفحات 175-194

    در قرآن کریم صفاتی به خدای سبحان نسبت داده شده که موهم تشبیه و تجسیم است. چیستی این صفات یکی از دغدغه های همیشگی قرآن پژوهان از آغاز رواج دانش تفسیر تا به امروز بوده است. از رهگذر همین دغدغه ها، مفسران با توجه به مرام اعتقادی و مذهب کلامی خویش، این آیات را تفسیر نموده اند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که دو رویکرد کلی در باب صفات خبری وجود دارد؛ یکی رویکرد عقل گرایی و دیگری رویکرد ظاهرگرایی؛ وهابیت به رویکرد دوم تعلق دارند و رای خود را دیدگاه اصیل اسلامی می دانند و سایر دیدگاه ها را بدعت تلقی می کنند، در مقابل علمای شیعه به نقد دیدگاه وهابیت پرداخته اند و با ارجاع متشابهات به محکمات و تقدم عقل برهانی به ظواهر نقلی و بهره وری از دلالت لفظی و تصدیقی، به فهم و تفسیر آیات مربوطه می پردازند. آنها قایل به نظریه «اثبات با تاویل» بوده، نظریه «عینیت صفات و ذات» و نظریه «تنزیه» را پایه تفسیر صفات خبری قرار داده اند.

    کلیدواژگان: تفسیر کلامی، صفات خبری، تشبیه، تجسیم، وهابیت
  • سید کمال حسینی*، عبالواحد مطهری صفحات 195-214

    وابستگی افراطی به فرهنگ نیاکان که در جامعه شناسی به قوم گرایی تعبیر می شود، یک واقعیت اجتماعی فرازمانی است و مختص عصر انبیاء^ نبوده و اکنون نیز در قالب گرایش های افراطی اسلامی: طالبان، داعش، بوکوحرام، جبهه النصره و گروه صحابه پدیدار شده است. با توجه به این که انبیاء در خط مقدم مبارزه با این تفکر قرار داشته اند، بازخوانی روش های آنها در جهت کنترل و اصلاح این پدیده از متن قرآن کریم، برای رهبران و فرهنگیان امروز جوامع اسلامی، ضرورت پیدا خواهد کرد. از جمله نتایج مقاله حاضر آن است که انبیاء^ در تقابل با این تفکر ناسالم اجتماعی، روش های فرهنگی زیر را به کاربرده اند: تلاش در تغییر نگرش قوم گرایان، رشد عقلانیت و بارورسازی اندیشه و خرد و ارایه تحلیل جامع از حالات روحی و روانی اکثریت مردم و نقد آنها.

    کلیدواژگان: قوم گرایی، مواجهه انبیاء، فرهنگ
  • فتحیه فتاحی زاده، مهدیه کیان مهر* صفحات 215-234

    حامد ابوزید از نواندیشان معاصر معتقدست که راه زنده ماندن پیام قرآن، تاویل است. از دیدگاه وی، آیات الاحکام باید به صورت عصری تاویل شود؛ از سیر تکوین احکام در عصر نزول، پیامی حاصل می شود که با استفاده از آن می توان احکام عصری را به دست آورد. از آنجا که هر فهمی از قرآن باید ضابطه مند باشد، بررسی ضابطه مندی تاویل ابوزید ضروری می نماید.  هدف پژوهش حاضر، پی گیری ضابطه مندی در مولفه های تاویل ابوزید؛ مبانی هرمنوتیکی، روش و معیار تاویل است. مطابق نتایج پژوهش، برخی عوامل موجب بی ضابطگی تاویل می شود: در مبانی، غفلت از قصد مولف، اعتقاد به تاریخمندی فهم و...؛ در روش، خوانش پذیری پیام حاصل از سیر تکوین احکام و در معیارها، عصری بودن و مطابقت با پیام حاصل از سیر تکوین احکام. البته دو معیار پیوند معنا با فحوا و توجه به بافت های مختلف کلام، خوانش افراطی متن را مهار می کنند.

    کلیدواژگان: آیات الاحکام، نصر حامد ابوزید، ضابطه مندی تاویل
|
  • Sahar Dadkhah*, Mohsen Khoshfar Pages 7-34

    Hamed Abu Zayd, a contemporary scholar, believes that the message of the Quran can only survive through interpretation. In his view, the verses of the Islamic rulings should be interpreted in a modern way; From the development process of the Islamic rulings in the age of revelation, a message can be deducted through which modern rulings can be obtained. Since every understanding of the Qurchr('39')an must be disciplined, it is necessary to examine the discipline of Abu Zaydchr('39')s interpretation. The present study attempts to follow the Abu Zayd’s rules of interpretation; his Hermeneutic principles and his criterion of interpretation. According to the results of the research, some factors cause misinterpretation: in the fundamentals if one neglects the authorchr('39')s intention, or if he believes in the historicity of understanding, etc.; In the method, the legibility of the message resulting from the evolution of the rulings can lead to misinterpretation. Finally, in the criteria, the conformity of new rulings with the message that stem from the development process of Islamic rulings must be observed. However, the two criteria of linking meaning with content and paying attention to different contexts of speech can restrain the extreme reading of the text.

    Keywords: Verses on Islamic rulings, Nasr Hamid Abu Zayd, Discipline of interpretation
  • Ali Mollakazemi* Pages 35-54

    The concept of historic recurrence implies that events from the past nations can become events of the present nations as well. The current article seeks to explore this notion in the interpretive perspective of Allameh Tabatabai. Studies show that verse 214 of chapter Al-Baqarah in Allamehchr('39')s interpretive thought is the most prominent verse that indicates the repetition of history. Allameh Tabatabaichr('39')s citations to the mentioned verse in various interpretive and theological positions show that he considered the initial interpretation of the verse in question as a general concept which corresponds to the semantic meaning of the narrations of "= حذو النعل باالنعلlike two peas in a pod". Hence, the writer of the article, being inspired by the above-mentioned verse and citing the related narrations, gives examples of ‘history repeats itself’ including the spiritual distortion of the Qurchr('39')an, the return of the Ahl al-Bayt (AS), the descent of torment on the Muslim nation, the split of Muslims and the confusion of the ummah of the Holy Prophet (PBUH and his progeny).

    Keywords: Verse 214 of Baqara, repetition of history, divine traditions, similarity of nations
  • Saeed Miri Seyyid* Pages 55-68

    The present article seeks to study the possibility of Satan’s impact on physical disease of human with emphasis on verse 41 of chapter Sad and the related narrations. The objective is to find answer to the question whether the devil had a role in various afflictions of Prophet Ayyub (AS), especially his physical illnesses and consequently other human beings, and if so, what is the mechanism? One of the findings of this study is that the devil can certainly affect human through temptations and motivating his/her emotions. When human acts according to satanic temptations, its definitive result will be his physical illnesses. Moreover, the concept and example of the Satan or demons in the language of verses and especially narrations go beyond the jinn devil and includes human demons and vermin that threaten human health such as all kinds of microbes.

    Keywords: Verse 41 of chapter Sad, The influence of the devil, physical illness, Prophet Ayyub (AS)
  • Soheila Jalali*, Sajeda Nabei Pages 69-80

    Verses 17 to 36 of chapter Maryam state that Hazrat Maryam’s pregnancy made her feel ashamed to face her people. Thus, she took refuge in a distant place to bear the childbirth pain, deliver her child, and avoid facing her people. But God, the almighty, comforted her by giving the good news that the spring will flow at her feet and the palm tree will drop its dates upon her. But apparently the shame of facing the people is not something that can be alleviated by food and drink. Luxenberg tried to make a connection between the two. He believes that the Quran is written in Arabic-Aramaic. And since it has been in a primitive script, without dots and clear signs, some of its words have been corrected, such as "under" and "secret" in verse 24, where "Nahit" means "delivery." And "shari" means "legitimate" in Syriac-Aramaic. However, historical evidence shows that Muslims were not influenced by the Syriac language in reciting the Qurchr('39')an, and no commentator considers these two words to be written incorrectly. Also, Syriac dictionaries do not confirm the meanings of Luxenberg. In addition, the connection of these verses has other justifications that are more acceptable.

    Keywords: Verse 24 Maryam, word under, word secret, Luxenberg, Syriac, Aramaic, Incorrect writing
  • Yahya Sabbaghchi* Pages 81-100

    The popular view among the jurists about confronting the People of the Book is that the People of the Book should pay Jizyah to the Muslims if they do not convert to Islam, otherwise the Muslims have to fight them. One of the most important documents on this issue is verse 29 of chapter Tawbah. This article examines the interpretation of this verse in terms of its subject matter and its ruling. The study shows that according to other verses of the Quran which are related to the People of the Book, the characteristics of the People of the Book mentioned in the verse of Jizyah do not include all the People of the Book. Moreover, considering the verses that suggest tolerance and forgiving the people of the book, the ruling on fighting the People of the Book does not apply to all circumstances. So, Jizyah is believed to be about a particular group of the People of the Book and under certain conditions, neither all of them nor under any circumstances.

    Keywords: Verse 29 of chapter Towbah, verses of jihad, Ahl al-Kitab, Jizyah
  • Ibrahim Kalantari, Hamid Reza Shamloo* Pages 101-120

    Verses 172 and 173 of the Chapter Aaraf -known as the verses of the Covenant- are among the most complex verses of the Quran in terms of interpretation. One of the main issues in the interpretation of these verses is the whereabouts of the Covenant. In other words, where has this divine covenant, the contents of which are the divine lordship and the servitude of man, taken place? and where is the scene in which the question of "الست بربکم= Am I not your Lord" and the answer "Yes" has occurred? The commentators have long expressed different views about the location/place of the Covenant in these verses; For example, Allameh Tabatabai considers the heavenly kingdom as the place of the Covenant, but Ayatollah Javadi Amoli has criticized and rejected this view and considered innate nature [Fitrat] as the place of the Covenant. This article seeks to show, after interpreting the views of these two commentators, that the account that subscribes to the heavenly kingdom as the whereabouts of the covenant is more compatible with the Qurchr('39')anic and theosophical principles, and that all other locations formulated by the commentators, can be finally referred to the two celestial and terrestrial worlds.

    Keywords: Verses of the Covenant, the location of the Covenant, the heavenly kingdom, the innate nature
  • Hedayat Jalili Seyed, Zohreh Sadat Mousavi* Pages 121-136

    Reflecting upon the miraculous nature of the Qurchr('39')an has provided a discourse around the Qurchr('39')an throughout the history of Islamic thought. What does this discourse have to do with the discourse of the Qurchr('39')an itself? And is this discourse a continuation of the Qurchr('39')anic discourse or has it distanced itself from the Qurchr('39')anic discourse? Some think that the difference in question is only in the superficial levels [in the conceptual and lexical differences] and the "verse" and "miracle" refer to the same meaning and claim. But the analysis and comparison of the characteristics of the two mentioned discourses shows that the dominant presence of the concept of verse in the Qurchr('39')an and the dominance of the concept of miracle in the post-Qurchr('39')anic discourse, cannot be reduced to the difference between the two synonymous words. The difference between the Qurchr('39')anic and post-Qurchr('39')anic thought about the miraculous nature of the Qurchr('39')an is as much as difference of two discourses. In the Qurchr('39')anic worldview, the whole universe, even miraculous events, are verses and manifestations of God; But the post-Qurchr('39')anic discourse is a theological discourse that does not represent this distinctive feature of Qurchr('39')anic thought. Verses in the Qurchr('39')anic discourse have a monotheistic function, but the function of miracles in the post-Qurchr('39')anic discourse, is to prove the truth of the Prophet, and this is an important and significant turn.

    Keywords: Verse, miracle, Quranic discourse, post-Quranic discourse
  • Seyed abdollah Esfahani* Pages 137-156

    It is possible to understand the divine purpose and the commentators’ difference of opinion serves as evidence for this fact. The present study is to eliminate doubts from verse 67 of Surah Yusuf (AS) and choose the favorite point of view. The study is conducted in a descriptive, analytical and narrative method, and tries to highlight the Shiite and Sunnite exegetes’ views in this respect. The main question of the article is to figure out the reason for the order of Yaqoob (AS) to his children that they have to enter Egypt through different doors and separately. The verse 67 of Surah Yusuf has briefly dealt with the issue. The result of the research is coming up with five to eight views developed by the Shiite and Sunni commentators. The view that faces least disagreement is Yaqoob ordered his children to enter Egypt from different door so that there should be no hurdle in reaching Benjamin to Yusuf.

    Keywords: Verse 67 Yusuf, comparative interpretation, the reason for the separation of children