نشریه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)
پیاپی 12 (تابستان 1391)

زبان قادر نیست دانشی ازچیزهای خارج از وجود انسان را به ما بدهد، فقط میتواند روابط آنها را و نیز خود آنها را بشناسد. طبق نظر موریس بالنشاو منتقد، نویسنده و نظریه پرداز ادبی فرانسوی، زبان به جای نشان دادن یک شیء آن را مالک میشود و درنهایت آن شیء به زبان تبدیل میشود. زبان شیء را از بین میبرد. بالنشاو این را "نامیدن" میداند و "نامیدن" به نوعی تحمیل کردن است. اما زبان در نظر بالنشاو نیرویی خالق دارد. زبان با این گفتار ایجاد می‌کند تا اینکه زبان به فضایی تبدیل نیرو فاصلهای بین معنای یک گفتار و خود شود که دیگر چیزی را نشان نمیدهد بلکه اجازه میدهد همه چیز همانگونه که هستند خود را نشان دهند. در این مفهوم، زبان یا نوشتن معنای پذیرفته شده برای هر چیز را از میان بر میدارد. عالوه بر این، عمل از میان برداشتن »برون« هر چیز را مورد سوال قرار میدهد و وضعیت بودن را با نام »نتیجه محور نبودن« (worklessness) بیان می‌کند. ای ن فضای »نتیجه محور نبودن« فضای خنثی است که " بودن" هر چیز را نشان میدهد، بدین معنا که "بودن" هیچگاه فرم کاملی به خود نمیگیرد. زیرا چیزی به نام "دیگری" که همی شه ناشناخته است در خارج از بودن هر چیزی در حال کنش و واکنش با آن چیز است. در این فضا رابطهی ناهمگن و خالق بودن با هم امکان پذیر میشود. دراین نوع ارتباط اجزای تشکیل دهنده هر چیزی از هم فاصله میگیرند و آن چیز به یک هویت بسته و محدود نمیرسد. بر اساس این نوع ارتباط، بودن یعنی ارتباط بین اجزاء.

هدف مقاله ی حاضر، ترسیم ساختار تراژیک داستان »رستم و اسفندیار« است.در این مقاله، افزون بر تشریح و بررسی، الگوی تازه‌ یی ارایه شده است تا داستان»رستم و اسفندیار« را مورد تجزیه و تحلیل تراژیک قرار دهد. این پژوهش، بیانگر آن است که داستان رستم و اسفندیار، یک تراژدی است. هرچندکه در برخی موارد با آنچه که ارسطو در بوطیقا درباره ی ، حوادث و تقدیر تراژدی ارایه کرده است، منطبق نیست، اما این داستان از حیث شخصی بسیار همانند تراژدی های یونان باستان است و به عبارت بهتر، بنمایه های تراژیک فراوانی را در خود دارد که آن را به یک تراژدی تام نزدیک میسازد. این مقاله می‌کوشد تا با بررسی این عوامل، ساختار این داستان تراژیک را نشان دهد.

آنچه این مقاله در راستای آن میکوشد، طرح نوعی طبقه بندی پیشنهادی نو در اسامی است. این نگره برگرفته از نظریه ی مطروحهی ”والتر بنیامین“ در مقاله ی معروف ”در باب زبان و زبان بشری“ است که در آن میکوشد دو سطح متمایز زبانی را از یکدیگر تفکیک کند و به ژرفکاوی در هر یک بپردازد. نتیجه، حاصل آمدن سطح تازهای از زبان هر چند ناموجود و صرفا مفروض است که زبانی غیردلالت گر است و در آن فاصلهای مابین دالهای زبانی و مدلولهای عینی مفروض نیست. این نتیجه نقطه ی آغازیست برای پی افکندن طبقه بندیای دیگرگونه در زبان دلالتگرای بشری و در این مقاله زبان فارسی. در این طبقه بندی از رهگذر صورت بندی موجود نامها همچون ذات، معنا و... به طرح طبقه ای از نامها میرسیم که از این منظر نادیده گرفته شده اند؛ نامهایی که در ساحت داللت صرفا کارکردی تمثیلی یافته اند و آنها را ”اسامی کهن الگو“ نامیده ایم.

این مقاله به شرح زندگی و عقاید یوجین اونیل، نمایشنامه نویس برجسته آمریکا، و اکبر رادی، نمایشنامه نویس صاحب نام و معاصر ایران اشاره می‌کند. در میان آثار گرانبهای آنان، این تحقیق، گرد محور نمایشنامه های »گوری ل پشمالو« و »پلکان« از جنبهی قربانی شدن انسان در مناسبات تیره ی اجتماعی به تفحص پرداخته است. به منظور بررسی بهتر، دیدگاه های این دو نویسنده در مورد مسایل و حوادث سیاسی- اجتماعی کشورشان مورد بررسی است تا آشکار شود که چگونه فراز و نشیب های اجتماعی همچون حضور عصر صنعت و سرمایه داری و بی عدالتی ناشی از آن میتواند سبب از هم گسیختگی و نابودی انسان شود. بنابراین در بخش نخست این مقاله بحثی پی رامون انقالب صنعتی و عواقب ظهور صنعت بر زندگی مردم تهای این نمایشنامه ها از صورت میگیرد و در بخشهای بعدی، با همین دیدگاه، شخصی عد اجتماعی مورد بررسی قرار میگیرند تا نمایاننده ی چگونگی قربانی شدن آنها در دنیای ب مدرن باشد.

استعارهی حیوانی، تشبیه غالب رمان کوری اثر ژوزه ساراماگو را به خود اختصاص میدهد. رابطهی این استعاره با مفهوم مرگ انسانیت و اخالق مدتی است که در نقد این اثر نادیده گرفته شده است. از این روی نویسندگان در این جستار کوشش دارند تا با رویکرد خواننده محور که بر نقش موثر خواننده در فرایند خوانش تکیه دارد – بدین معنا که خواننده شکافهای درون متن را پر می‌کند – به بررسی اهمیت و مفهوم استعاره ی حیوانی به کار برده شده در این داستان بپردازند. در واقع نویسندگان، بر شکاف ایجاد شده بین استعارهی حیوانی موجود در داستان و مفهوم مرگ انسانیت و اخالق در جامعه ی مدرن پلی میزنند و به تحلیل اهمیت آن میپردازند. همچنین تالش شده است تا به بررسی انتظارات ایجاد شده در متن با توجه به اشاره هایی که این رمان به دو اثر ادبی پیش از خود دارد پرداخته شود. نویسندگان در پایان به ابهام موجود در این داستان میپردازند که خود گواه تاکید نقد خواننده محور بر نقش موثر خواننده و ابهام متون ادبی است.

قالب غزل در طول چند صد سالی که از عمر پر فراز و نشیب خود سپری کرده، همواره شاهد تغییر و تحولاتی در محتوا و ساختار خود بوده است. اما آنچه که در این نوشتار مورد بررسی قرار خواهد گرفت، آخرین تحولاتی است که در طول دو دهه ی اخیر توسط غزل سرایان جوان در محتوا و ساختار این قالب کهن به وجود آمده است؛ تغییراتی که بیشک تحت تاثیر فضای حاکم بر شعر معاصر نیمایی، سپید و.. بوده و به لطف انعطاف پذیری غیرقابل انکاری که این قالب از خود نشان داده است همچنان بعد از گذشت هزار سال به عنوان یکی از پرکاربردترین قالبها به حیات ادبی خود ادامه میدهد.

آنچه این مقاله در راستای آن میکوشد تشریح رابطه ی تصوف و خردورزی است، ظاهرا صوفیه جدالی همیشگی با جریانهای فکری مبتنی بر خردگرایی داشته اند و این موضوعی آشکار در متون نظم و نثر صوفیه به شمار میآید، اما ریشه های این تضاد و نیز بررسی تفاوتهایی که در آرای صوفیه در مواجهه با تعقل به چشم میخورد از نکاتی است که قابل کنکاش و جالب توجه میباشد؛این تعارضات را در دو محور کلی میتوان پی گرفت ابتدا سیر تحول فکری این جریان در دوران خود در طی قرون متمادی و سپس تفاوتهای عمیق که مابین خواص صوفیه و عوام این گروه وجود داشته، به گونهای که شیوه و طرز نگرش این دو گروه در خردستیزی اگرچه در ظاهر شبیه هم ولی در محتوا و درونمایه تفاوتی آشکار دارد

مقاله ی حاضر کوشیده است ضمن بررسی مرگ و حیات در ادیان و نحله های فکری تمدن ایرانی – اسلامی، موضوع مرگ و بی مرگی در شعر حماسی و عرفانی را کاویده و با بررسی شعر فردوسی و سنایی، اشتراک‌ها و اختلافها را یافته و با تحلیل آ نها نظرگاه کلی عرفا و حماسه سرایان را در این باره بیان کند.

سعدی نه تنها دانشمندی است مبدع و مبتکر بلکه جهانگردی است سرد و گرم جهان کشیده و سختیها ودشواری ها را چشیده، با بینشی گسترده و دانشی بلیغ به آثار تمدن اسالمی نگریسته است. تمدنی که دانش و تجربه اور ا تکامل بخشیده و جهاندیده کرده است. او مدت مدیدی  35 سال  دور از وطن بوده و در اقصای عالم گشته و توانسته است تمدن اسلامی را با امکانات بسیار ضعیف و محدود آن روزگاران که با مشقت فراوان به سفر ه قرار دهد. میرفتند مورد مداق سعدی اغلب سازه های شهری را از نزدیک مشاهده کرده؛ چنانچه از تیررس دید او چیزی مخفی نمانده است. با آگاهی های الزم و اطلاعات وسیعی که در این زمینه داشته خیلی خوب توانسته است آنچه را که دیده برای خوانندگان منعکس نماید.