نشریه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)
پیاپی 1 (پاییز 1388)

از دیرباز نام برزویه ی طبیب و بزرگمهر حکیم، در بسیاری از روایات در کنار هم و یا در جای هم نشسته است، اما در باب جایگاه تاریخی این دو، به سبب از بین رفتن تعداد زیادی از متون پهلوی، تغییر خط، انتقال شفاهی تاریخ با خاستگاه های چندگانه و در نتیجه آمیختگی روایات، شواهد روشنی ارایه نشده است. به همین سبب اطالعات مورخان قرون اولیه ی اسالمی در بسیاری از موارد، جسته و گریخته و گاه متناقض و یا آمیخته به افسانه و اسطوره است. در نتیجه در ذکر شرح حال افراد، وزرا و حتی پادشاهان اختالف اقوال بسیار است. این بحث از جمله مباحثی است که مستشرقینی نظیر نولدکه و کریستنسن نیز بدان پرداختهاند. بحث در باب موجودیت بزرگمهر حکیم، او که از یک سو نامش در باب تمهید بزرجمهر بختگان با کلیله و دمنه پیوند خورده و از سوی دیگر حکیم، وزیری است که سخنان حکیمانه اش چون مهری رخشان در جای جای ادب پارسی می درخشد. نولدکه بزرگمهر را شخصیتی موهوم و افسانه ای خوانده و به دنبال او کریستنسن در»داستان بزرجمهر حکیم« به دالیل چهارگانه اش بدین نکته میرسد که »گمان میکنم که بزرگمهر، حکیم مرموز، همان برزویه است« و نه بیشتر! برزومهر یا برزویهای تاریخی که عاری از وزارت، سیاست و سخنان حکیمانه است و تنها رهآوردش، کلیله و دمنه است. در این مقال نگارنده با اتکا به شواهد تاریخی و ادبی ضمن اثبات یکی بودن بزرگمهر و برزویه، تلوی حا به رد دالیل کریستنسن در باب تاریخی نبودن شخصیت بزرگمهر برزویه پرداخته است. نگارنده به برزویه ای  بزرگمهر  میپردازد که حکیم است و وزیر و آورنده کلیله و دمنه و شطرنج به ایران

شوخ طبعی قلمرو وسیعی دارد و به لحاظ خاستگاه و کاربرد در دانش های مختلفی مورد بحث قرار می گیرد. این پدیده فرآیندی روان شناختی و حاصل آن خندیدن به نابه جایی ها و تضادهاست. از آنجایی که این تضادها برپایه ی تقابل و تناقض های زندگی اجتماعی شکل می گیرند، میتوان شوخ طبعی را به مثابه ی مقوله یی جامعه شناختی مورد توجه قرار دارد. ادبیات هم از آن روی که پدیده ای اجتماعی است، در تمام حوزه های خود، شوخ طبعی را ابزار بیان غیر مستقیم ما فی الضمیر دانسته، از آن استفاده می کند. مقاله ی حاضر، در پی تعیین حدود، قلمرو و مصادیق شوخ طبعی است. از این روی ابتدا به اختصار طنز را معرفی می کند و سپس می کوشد برای هر یک از مصادیق آن تعریفی ارایه کرده، از رهگذر سنجیدن آن ها وجوه شباهت و تفاوتشان را بشناسد و مرز مشترک آن ها را بیابد.

مطالعه ی موازی زندگی صادق هدایت و سهراب سپهری، نگاهی اجمالی تاریخی به آثار آنها، مکتب سورریالیسم و تاثیرپذیری هدایت و سپهری از این مکتب، بررسی سبک شخصی این دو هنرمند در سه سطح زبانی، فکری و ادبی و مقایسه و موازنه ی موارد مشابه در سبک آنها، سپس جمع بندی و نتیجه گیری موارد یادشده مطالبی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.

پند و اندرز یکی از زمینه های اصلی ادب فارسی است که از دیرباز شاعران و نویسندگان ایرانی، در خالل متون نظم و نثر بسیار بدان پرداخته اند. اندرزنامه ها از دیرینه ترین آثار اخالقی و یکی از جلوه های ملموس فرهنگ جامعه اند که در چارچوب ادبیات آموزشی جای دارند و انسان را به تنظیم رفتارهای اجتماعی و اندیشیدن دربارهی کردار خود واداشته و بر آن میدارند تا چگونه انسان شدن را دریابد. مثنوی پندنامه که از دیرباز به نام شیخ فری دالدی ن عطار شهرت یافته است، آوازه ای جهانی دارد و به زبان های اردو، تازی، ترکی و هندی ترجمه و شرح شده و همه جا به پندنامه ی عط ار معروف است. عطار در آثارش ه اثر منظوم از خود برمی شمارد ولی از پندنامه نامی نبرده است. برخی ادبا انتساب قطعی آن را به عطار ن مورد تامل قرار داده و برخی دیگر بر این باورند ک ه در انتساب آن به عطار نباید تردید کرد. در این مقاله سعی بر آن بوده است که با بررسی این اثر ارزشمند اخلاقی از جنبه های گوناگون، گامی فراتر در جهت اثبات انتساب پندنامه به شیخ فریدالدی ن عطار برداشته شود.

تصوف آیینی است که طبق تحقیقات انجام شده بعضی از مبانی آن بر پایه آداب فرقه های گنوسی دیگری است که با قلمرو این آیین هم مرز بوده اند. اما صوفیه در کتاب هاشان بسیار تاکید بر این دارند که اصول خود را از سیره پیامبر و صحابه گرفته اند. و در میان صحابه به خصوص به علی - علیه السالم - بیشتر نظر دارند. یکی از جاهایی که می توان به کالم امام دست یافت کتاب نهج البالغه است که از زمان تالیف بسیار مورد توجه و استفاده بوده است. کشف المحجوب هجویری که کتابی است در تصوف اگرچه به لحاظ زمانی چندان از زمان تالیف نهج البالغه دور نیست اما می توان مضامین مشترکی را در هر دو دو کتاب یافت. در این مقاله سعی شده تا برخی از این مضامین مشترک نشان داده شود و راه برای بررسی های بیشتر و اینکه صوفیه تا چه حد از کالم امام علی و یا اختصاصا از نهج البالغه تاثیر پذیرفته اند گشوده گردد.

در دستگاه فکری نیما انسان و طبیعت از هم جدا نیستند و نیما این دو را در مقابل هم قرار نمی دهد، بلکه او به وحدت بین انسان و جهان بیرون قایل است. نیما دیدی انسان گرایانه به هستی دارد. بنابراین طبیعتی که ترسیم می کند طبیعتی است با خصوصیات و ویژگی های انسانی. چنین طرز تفکری در زبان شاعر نیز اثر می گذارد و ارایه ی »تشخیص« را در شعر او برجسته و چشمگیر می کند. در آثار او همه ی پدیده ها و عناصر طبیعی دارای شعور و شخصیت و روح و احساسند. نیما طبیعت بیرون را بازتابی از طبیعت درون می داند. بنابراین جهان را از دریچه ی عواطف خود تعبیر و تفسیر می کند.