مجله فرهنگ و ارتقای سلامت (فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران)
سال سوم شماره 4 (پیاپی 8، زمستان 1398)

در اولین سالگرد صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی، نخستین گزارش تحلیلی با رویکرد اجرایی کردن مفاد مرتبط با سلامت در بیانیه را ارایه کرد. در این خلاصه سیاستی، پنج اولویت اجرایی برای تحول در نظام سلامت در شش موضوع اولویت دار منتخب ارایه می شود. موضوع های ارایه شده عبارتند از: 1- تحول و اعتلا در علم، پژوهش و فناوری سلامت، 2- اخلاق و معنویت در سلامت و نقش آن در ارتقای معنویات، اخلاقیات و فرهنگ عمومی جامعه، 3- تحولات مدیریت با رویکرد مدیریت جهادی در سلامت، 4- تحولات ضروری اقتصاد سلامت با رویکرد اقتصاد مقاومتی، 5- عدالت در سلامت و وجوب مبارزه همه جانبه با مظاهر و مصادیق فساد در حوزه سلامت، 6- سبک زندگی سلامت محور.

بیانیه گام دوم انقلاب به مثابه منشوری برای «دومین مرحله خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی» در چهل سالگی انقلاب اسلامی در ایران از سوی مقام معظم رهبری صادر شده است. هدف مقاله حاضر بازشناسی نقش و رسالت زنان و جوانان براساس بیانیه گام دوم و نقش قرهنگستان دراین خصوص است.

اعضای گروه علمی سلامت زنان فرهنگستان علوم پزشکی در چهار جلسه بحث گروهی، با مروری بر سیاست های موجود و تحلیل محتوایی بیانیه گام دوم انقلاب، سیاست های پیشنهادی در حوزه های علم و فناوری، اخلاق و معنویات و نخبگان با تاکید بر زنان و جوانان را تدوین کردند. همچنین راهکارهای اجرای سیاست های پیشنهادی در سطح فرهنگستان علوم پزشکی و در سطح جامعه و زیرساخت های مورد نیاز را مشخص کردند.

با تحلیل بیانیه در جلسات بحث گروهی 31 سیاست تدوین شد. این سیاست ها در حوزه های علم و فناوری، اخلاق و معنویات و نخبگان به ترتیب 12، 8 و 11 مورد را به خود اختصاص دادند. به منظور اجرایی شدن سیاست های پیشنهادی در فرهنگستان علوم پزشکی 6 راهکار تعیین شد. 21 راهکار نیز برای استفاده از توان و ظرفیت های فرهنگستان علوم پزشکی در کمک و حمایت از اجرای این سیاست ها در سطح جامعه مشخص شد.

در این بازه زمانی با به کارگیری سیاست های متناسب در حیطه های متعدد برای جوانان یعنی آینده سازان کشور و زنان در نقش ویژه و سازنده به عنوان "تولید فکر" و "پرورش انسان" با حمایت سازمان ها و ارگان های ذی ربط به شرط فراهم شدن زیرساخت های مورد نیاز، آرمان های ترسیم شده در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی محقق خواهد شد.

آیین نامه ارتقای اعضای هییت علمی موسسه های آموزش عالی، پژوهشی و فناوری دولتی و غیردولتی درحال حاضر شامل چهار محور می شود که عبارتند از: 1- فرهنگی، تربیتی و اجتماعی، 2- آموزشی، 3- پژوهشی و فناوری، 4- علمی و اجرایی. به منظور ارتقای تحول در نظام ارزشیابی استاد مواردی توسط فرهنگستان علوم پزشکی به شرح زیر پیشنهاد شد. فعالیت های مورد انتظار از چهار بند به پنج بند افزایش یافت و بند ترجیحی به بندهای چهارگانه افزوده شد. همچنین برای هر بند یک متمم اختصاصی اضافه شد.

نظام ارتقای اعضای هییت علمی دانشگاه های علوم پزشکی با استفاده از آیین نامه ارتقا، نافذترین شیوه تحول با رویکرد ارتقای کمی، کیفی، هدفمند، سلامت محور، مبتنی بر نیازهای جامعه، پاسخگو و عادلانه در آموزش عالی سلامت است. هدف آیین نامه فوق ارتقای نظام ارزشیابی و تعلیم و تربیت استادان آموزش عالی سلامت و تحول در محیط های علمی و دانشگاهی متناسب با ارزش های اسلامی، اخلاق پزشکی و آداب حرفه ای و تربیت نیروی انسانی کارآمد، متعهد به اخلاق اسلامی حرفه ای و دارای مهارت و شایستگی های متناسب با نیازهای مناطق مختلف کشور، و کارآمدی فعالیت های علمی، پژوهشی در کشور است.

این مطالعه کیفی، کاربردی، توصیفی و پیمایشی است و از شیوه "مطالعه کتابخانه ای" و "جمع بندی دیدگاه های خبرگانی" استفاده شده است.

آیین نامه جامع و تحول آفرین ارتقای هییت علمی آموزش عالی سلامت، علاوه بر موارد فعلی باید در برگیرنده  موارد مهم و ضروری ذیل باشد: «فعالیت های اجتماعی، مردم محور، فرهنگی، تربیتی و پرورشی و انقلابی هییت علمی»، «مشارکت الزام آور هییت علمی متقاضی ارتقا در فعالیت ها و برنامه ریزی ها و تحقیقات و آموزش ارتقای سلامت6 (سلامت همه جانبه جسمانی روانی اجتماعی و معنوی) افراد و جامعه». اهم مصادیق این فعالیت ها عبارتند از: عوامل و تعیین کننده های اجتماعی سلامت7؛ عدالت در سلامت؛ پیشگیری ابتدایی8، پیشگیری اولیه9، ارتقای مراقبت های اولیه سلامت10، به عنوان زیربنا و رکن رکین مراقبت های جامع سلامت11؛ مشارکت مردم (در برنامه ریزی، اجرا و نظارت): همکاری های بین بخشی؛ آشنایی با تکنولوژی مناسب12 و تلاش برای توسعه آن در حد توان؛ تسلط به مسایل و مشکلات جاری سلامت جامعه، ازجمله بیماری های غیرواگیر (اولین عامل مرگ ومیر در کشور)؛ تسلط و اعتقاد به آموزش پزشکی جامعه نگر13 و مشارکت در آموزش و ترویج آن؛ اعتقاد و عمل به شفافیت و پاسخگویی در مسئولیت های سلامت14؛ آموزش در جامعه و به ویژه در نقاط محروم، به جای دانشکده یا بخش های فوق تخصصی بیمارستانی؛ فعالیت های ناظر بر ارتقای سواد سلامت و فرهنگ سلامت مردم؛ مشارکت در سیاست گذاری های مطلوب سلامت؛ مشارکت در تلاش های علمی و مدیریتی بهبود شاخص های سلامت؛ کنترل حوادث و بلایا؛ پدافند غیر عامل؛ اقتصاد مقاومتی در سلامت؛ سلامت دفاعی؛ و مانند آن ها. همچنین معیارهای اختصاصی حوزه سلامت، اعم از بالینی و علوم پایه پزشکی و بایسته های مهارتی حسب مورد.

آیین نامه ارتقای هییت علمی آموزش عالی سلامت با جهت گیری پیشرفت علمی، براساس تحقق نیازهای اساسی سلامت جامعه، و آرمان های تربیتی، اخلاقی، معنوی، اجتماعی، فناوری، مهارتی و علمی سلامت، مصرح در سیاست های کلی سلامت و علم و فناوری، و اسناد بالادستی نظیر اسلامی شدن دانشگاه ها و سایر اسناد راهبردی مرتبط باید باز طراحی و دگرگون شود.

در قسمت اول کلیاتی در مورد روزه داری و دیابت مرور شد. تاثیر روزه داری در بیماران مختلف و شرایط روزه داری مختلف متفاوت است. در این بخش 3 مورد ویژه برای بحث عمیق و اختصاصی انتخاب شده است:مورد اول: روزه داری در مرد 45 ساله با 4 سال سابقه دیابت و تحت کنترل مناسب با دو نوع داروی خوراکی
مورد دوم: روزه داری در مرد 54 ساله باسابقه دیابت قندی نوع 1 به مدت 10 سال، تحت درمان و کنترل مناسب با انسولین و فاقد عارضه مزمن دیابت و در سه ماه اخیر هیچ گونه حمله کاهش قند خون نداشته است

روزه داری در خانم 37 ساله در ماه ششم بارداری که از انسولین استفاده می کند و پایش قند خون با دستگاه گلوکومتر در محدوده قابل قبولی برای بارداری است و از شروع درمان با انسولین تاکنون حملات کاهش قند خون نداشته است. در این مقاله، بعضی از مهم ترین ابعاد روزه داری در بیماران مبتلا دیابت موصوف و بیماران شبیه آن ها بحث و نتیجه گیری شده است.

این مطالعه، جمع بندی نشست روزه داری و دیابت در فرهنگستان علوم پزشکی است که به روش بحث متمرکز گروهی2 و مطالعه مروری کتابخانه ای در منابع معتبر داخلی تنظیم و ارایه شده است. مطالعه حاضر پیرامون 3 بیمار واقعی انجام شده است.
یافته ها: مورد اول توانایی لازم برای روزه داری داشته و با مصرف دارو در دو نوبت پیش از سحر و افطار با نظر پزشک معالج می تواند روزه بگیرد. مورد دوم چون دچار دیابت نوع 1 بوده، لازم است به طور حتم تحت درمان با انسولین باشد، در گروه خیلی پرخطر قرارگرفته و روزه داری برایش ضرر دارد. مورد سوم مانند سایر خانم های مبتلابه دیابت قندی که باردار هستند، روزه گرفتن جایز نیست.

درافراد مبتلا به دیابت تیپ 2، تحت کنترل با داروهای خوراکی و بدون سابقه هیپوگلیسمی اخیر و فاقد عارضه مهم دیابت، روزه داری توصیه می شود. در بیماران مبتلا به دیابت تیپ 1 و وابسته به درمان با انسولین و خانم های باردار مبتلا به دیابت، روزه داری جایز نیست.

قانون اساسی، سلامت را حقی همگانی می شمرد و برخورداری از یک زندگی سالم، مولد و با کیفیت، توام با طول عمر قابل قبول و عاری از بیماری و ناتوانی، حقی است همگانی که مسئولیت و تولیت آن برعهده دولت ها است و پیش شرط تحقق توسعه پایدار است. بنابراین هدف این پژوهش بررسی مولفه های تحول نظام سلامت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است.

در این مطالعه توصیفی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. ابزار پژوهش "آنتروپی شانون"(Shanon Entropy) بود که پردازش داده ها را در بحث تحلیل محتوا با نگاه جدید و به صورت کمی و کیفی مطرح می کند. آنتروپی در تیوری اطلاعات، شاخصی است برای اندازه گیری عدم اطمینان که به وسیله یک توزیع احتمال بیان می شود. روایی محتوایی این پژوهش نیز توسط 12 نفر از متخصصان علوم تربیتی و 8 نفر از متخصصان آموزش بهداشت تایید شد که محتوای طرح از نظر پاسخگو(متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران) و دوازده مولفه اصلی و 58 مولفه فرعی آموزش بهداشت و حفظ و تامین ارتقای سلامت مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون نشان دادکه از بررسی کل متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مولفه مربوط به سلامت روان با 23 مورد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده، و کمترین مقدار مربوط به سلامت محیط، سلامت محیط زیست و معلولیت با (0) فراوانی است. و از مجموع 43 فراوانی مولفه های سلامت در قانون اساسی، 1 مورد به سلامت جسم، 4 مورد به سلامت تغذیه، (0) مورد به سلامت محیط، (0) مورد به سلامت محیط زیست، 8 مورد به سلامت خانواده، 1 مورد به حوادث ایمنی، 1 مورد به تحرک بدنی، 23 مورد به سلامت روانی، 2 مورد به پیشگیری از رفتار های پرخطر، 1 مورد به کنترل و پیشگیری از بیماری ها، (0) مورد به معلولیت، 2 مورد به بهداشت عمومی و بهداشت مدرسه، اشاره شده است از رفتار های پرخطر، 11 مورد به کنترل و پیشگیری از بیماری ها، 16 مورد به معلولیت، 17 مورد به بهداشت عمومی و بهداشت مدرسه، اشاره شده است.

یافته های حاصل از فراوانی مولفه ها نشان می دهد که بیشترین ضریب اهمیت در بین مولفه های سلامت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مربوط به مولفه های سلامت روانی مجموعا (0/0+ 13/0+ 21/0+ 13/0+ 07/0+ 16/0) با مقدار (72/0) و کمترین ضریب اهمیت به سلامت جسم، سلامت محیط، سلامت محیط زیست، حوادث ایمنی، تحرک بدنی، پیشگیری از رفتار های پرخطر، کنترل و پیشگیری از بیماری ها و معلولیت مجموعا با مقدار (0) است.

از دیر زمان یکی از ارکان مهم درعلم پزشکی توجه به بعد معنویت و روح انسان ها بوده است چنانکه در گذشته طبیب را حکیم می نامیدند چرا که وی علاوه بر علم طبابت درعلوم دیگر از جمله فقه، فلسفه، حکمت، حتی ریاضیات و نجوم نیز تبحر داشت؛ اما معنویت به تمامی امور جهت الهی و معنوی داده و آثار و ثمرات زندگی ساز آن در تمام سطوح، سلامتی و حیات معنوی را برای انسان ها به ارمغان می آورد؛ لذا توجه به بعد روحانی و معنویت در انسان کمک شایانی به کاهش بیماری ها کرده و سلامتی و حیات معنوی را برای انسان ها به ارمغان می آورد. در این مقاله هدف بررسی سلامت معنوی از دیدگاه ابن سینا و ضرورت توجه به آن در طب جدید است.

این مطالعه مروری و نیز ارایه نظریه نویسندگان است.

امروزه اندیشمندانی چند در جهان به سلامت معنوی توجهی خاص نشان داده اند. در ایران اسلامی این امر دارای قدمتی بس طولانی است. مطالعه آثار ابوعلی سینا، بیانگر شناخت و نگاه عمیق و مبنایی اسلامی وی به بعد معنوی سلامت است. وی معتقد بود که سلامت جسم و نفس انسان به سلامت روح بستگی دارد. نفس انسان رابط میان روح و بدن او و معنویت براساس نظریه ابن سینا ودیعه ای است که خداوند به وسیله عقل نظری و عملی به انسان هدیه کرده است «نفخت فیه من روحی».

حکیم ابوعلی سینا به این بعد معنوی سلامت قایل بوده، این بعد را بر مبنای آموزه های اسلامی شناسایی و توصیف و توصیه نموده، در کنار ابعاد دیگر سلامت (جسمی، روانی و اجتماعی)، جامعیت و کل نگری در طب و سلامت را معرفی و توصیه کرده است.

توسعه وتحول علوم پایه را می توان از دو جهت مورد بررسی قرار داد: 1- توسعه ساختاری، 2- توسعه محتوایی. این علوم شامل ریاضیات، فیزیک، شیمی، بیولوژی و زیرگروه های آن و نیز رشته های جدیدی مانند بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی است. متاسفانه در جهان سوم، توسعه تحقیقات و آموزش در رابطه با علوم پایه، بهره ناچیزی از منابع داخلی و خارجی برده اند به همین علت، مطالعات وتحقیقات در زمینه علوم پایه بسیارضعیف باقی مانده است. هم چنین جامعه علمی و فرهنگی ما از نفوذ کمتری در عوامل موثر درهدایت جامعه برخوردار بوده اند. پیشرفت ملی نیاز به توانایی های آموزشی و تحقیقاتی در زمینه علوم پایه دارد که برای این منظور، موارد زیر پیشنهاد می شود. 1- طراحی و تدوین برنامه های درازمدت و حمایت از تحقیقات و آموزش علوم پایه، 2- پشتیبانی از پروژه های کاربردی علوم پایه، 3- حمایت های مادی و معنوی از محققان علوم پایه و تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش.

فرهنگستان علوم پزشکی، موظف به اعتلای انجمن های علمی و بهره گیری از توان آن هاست. تدوین برنامه ای برای ارتقای مشارکت آن ها در سیاست گذاری و برنامه ریزی در ابعاد مختلف سلامت در افق 1404 ضرورت یافت.

این مطالعه توصیفی-تحلیلی به روش کیفی انجام شد. داده های ثانویه از تحلیل اسناد بالادستی و مستندات فعالیت های جمعی انجمن های علمی علوم پزشکی به دست آمد. داده های اولیه از نظرات ذینفعان سیاست گذاری مرتبط به روش مصاحبه و بحث گروهی متمرکز و نظرخواهی با پرسشنامه کتبی از 138 انجمن علمی گردآوری شد. داده های تحلیل شده در سه بخش شناخت، جهت گیری و شیوه استقرار دسته بندی شد. تکالیف این برنامه 5 ساله در چهار بخش صورت بندی و به نظرخواهی همه انجمن های علمی گذاشته شد.

مرجع بودن انجمن ها از دید متخصصان رشته و همکاران، ارتباط بسیار نزدیک با جامعه و توانمندی انجمن در قانون گذاری و برنامه ریزی از نقاط قوت آن هاست. نداشتن نقش در سیاست گذاری وزارت بهداشت و عدم اعتماد نظام سلامت به انجمن ها، فرهنگ افراطی فردگرایی در جامعه علمی و ضعف کارگروهی و ضعف انجمن ها در ارتباط با سیاست گذاران چالش های در اولویت آن ها است. دورنمای اجماع شده عبارت است از: شبکه/ شورای ملی انجمن های علمی علوم پزشکی در 1404 به عنوان مشاور مرجع و ناظر تخصصی در تدوین، استقرار و ارزشیابی قوانین وسیاست ها و همچنین رابط معتبر و تخصصی برای تعامل با مردم است و با ایفای سهم خود در دستیابی به اهداف سلامت و توسعه پایدارکشور به عنوان الگویی سرآمد در کشورهای منطقه و جهان اسلام شناخته می شود.

حرکت جمعی انجمن های علمی برای دستیابی به جایگاه اول منطقه چشم انداز ضروری و نیازمند اعتماد دولت و انجمن ها به یکدیگر است. عملیاتی کردن تقسیم کار ملی پیشنهادی این مطالعه اولین اقدام است.

هدف و

با توجه به اهمیت آموزش تحصیلات تکمیلی و فارغ التحصیلان آن در تولید علم و ثروت برای جامعه، مطالعه حاضر توسط گروه علوم پایه فرهنگستان علوم پزشکی با هدف بررسی توان گروه های آموزشی برای آموزش دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه های علوم پزشکی طی یک دوره هفت ساله (1388 تا 1395) انجام گرفت.

در این مطالعه توصیفی، متغیر اصلی پژوهش عبارت بود از: وضعیت گروه های دارای رشته های تحصیلات تکمیلی و زیر متغیرهای آن عبارت بودند از: چگونگی اهداف و جایگاه سازمانی گروه آموزشی، وضعیت اعضای هییت علمی، چگونگی فرایند یاددهی و یادگیری، چگونگی امکانات و تجهیزات آموزشی دانشکده، چگونگی وضعیت طرح های پژوهشی و پایان نامه ها. 9 گروه آموزشی برخوردار از تحصیلات تکمیلی از هر یک از چهار دانشگاه علوم پزشکی تیپ یک کشور شامل: شهید بهشتی، ایران، مشهد، تهران مجموعا 36 گروه به عنوان نمونه معرف پژوهش برای بازه زمانی 1388 تا 1395 در نظر گرفته شدند.

به طورکلی یافته های این مطالعه حاکی از آن است که در مجموع وضعیت دانشگاه های تحت مطالعه قابل قبول است؛ اما با توجه به امکانات و بودجه ای که همه آن ها در اختیار دارند انتظارات دانشگاه های رتبه یک را برآورده نمی کنند. در مجموع باید گفت وقتی وضعیت رشته های تحصیلات تکمیلی چهار دانشگاه رتبه یک کشور کمتر از 70 درصد باشد به نظر می رسد نمی توان وضعیت بهتری را نسبت به این دانشگاه ها از دانشگاه های تیپ دو و سه توقع داشت.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور می بایست به دنبال راهکارهای اساسی به منظور ارتقا کیفیت آموزش تحصیلات تکمیلی متناسب با ماموریت دانشگاه های نسل سوم و بلکه چهارم باشد.

اگرچه همه گیرشناسی به عنوان مطالعه توزیع بیماری و تعیین کننده های آن در انسان تعریف شده است، ولی با گسترش مفهوم سلامت و شناسایی رابطه ساختاری سلامت با شرایط اجتماعی، تعریف های گسترده تری پیدا کرده است. با توجه به ساختار دانشی این رشته از علم و تغییرات اجتماعی قرن حاضر، اکنون در بیانی نوین می توان همه گیرشناسی را به صورت "دانش و هنر واکاوی رویدادهای همگانی" تعریف کرد. در این مفهوم هر رویدادی که در اجتماع جنبه همگانی پیدا می کند می تواند با استفاده از مبانی این دانش مورد واکاوی قرار بگیرد. همه گیرشناسان معمولا از قدرت اجرایی برخوردار نیستند و نتیجه پژوهش های خود را در قالب مشورتی همراه با توصیه های اجرایی در اختیار برنامه ریزان قرار داده و در ارزیابی اقدام های انجام شده کمک می کنند. همه گیرشناسان در عمل می توانند به عنوان رابطی بین علوم زیستی و اجتماعی عمل کرده و همکاری بین این دو شاخه را افزایش دهند. همه گیرشناسی را دیگر نمی توان به علوم بهداشتی اختصاص داد و باید مبانی آن را به تمام کسانی که با رویدادهای همگانی سر و کار دارند، فارغ از رشته تحصیلی، آموزش داد.

نمک موجود در سنگ نمک و نمک دریا ترکیب شیمیایی یکسانی به صورت کلرور سدیم دارند. به تازگی تبلیغات گسترده ای درخصوص مصرف نمک دریا و سنگ نمک صورت گرفته است. در مستند حاضر، مضرات نمک دریای تصفیه نشده و سنگ نمک وخطر شیوع اختلال های ناشی از کمبود ید ارایه می شود.

در این مطالعه، از دستورالعمل ها و نتایج پژوهش های ملی و بین المللی استفاده شده است.

افزایش فشارخون: تمام نمک ها چه به رنگ صورتی یا سفید و به صورت کریستال های ریز و یا درشت؛ دارای محتوای سدیم یکسان بوده و ارزش غذایی نمک دریا که آن را به اشتباه به عنوان نمک طبیعی تلقی می کنند و نمک یددار تصفیه شده در کارخانجات، یکسان است. علت افزایش فشار خون شریانی سدیم موجود در نمک است؛ لذا این تصور که نمک طبیعی یا نمک دریا برای درمان فشار خون مفید است، هیچگونه مبنای علمی نداشته و مردود شمرده می شود.

فلزات سنگین و همچنین آلاینده های شیمیایی صنعتی وارد شده به آب اقیانوس ها و دریاها با نمک دریا و سنگ نمک مخلوط شده و می تواند زمینه بروز برخی از سرطان ها را در بدن فراهم کند.  تا سه دهه پیش اکثر استان های کشور با کمبود متوسط تا شدید ید روبه رو بودند. مطالعات پژوهشگران ایرانی نشان داد که عوارض شدید کمبود ید ازجمله عقب ماندگی رشد، اختلال شنوایی و کاهش ضریب هوشی نیز در کودکان ساکن در نواحی کوهستانی کشور وجود دارد. با اجباری شدن تولید نمک یددار تصفیه شده توسط کارخانجات تولید نمک و مصرف همگانی خانوارهای ایرانی از نمک یددار از اوایل دهه 70 اختلال های ناشی از کمبود ید در کشور تحت کنترل درآمد.

توصیه می شود تمامی افراد جامعه از نمک یددار تصفیه شده در حد توصیه شده استفاده کنند.

از مباحث مهم در حوزه تاریخ پزشکی، مبحث اصول اخلاقی پزشکان مسلمان، در دوران شکوفایی تمدن اسلامی به ویژه در ایران است. توجه به مباحث اخلاقی، به ویژه، ارایه سوگندنامه های متعدد، نشانگر اهمیت این مسئله در جامعه مسلمانان بوده و ماهیت اعتقادی و اخلاقی پزشکان مسلمان در شکوفایی حوزه سلامت، تاثیر بسزایی داشته است.

پژوهش حاضر، مروری بر بنیادهای اخلاق پزشکی و اهمیت آن در ایران باستان و اسلام است.

این مطالعه که از نوع مروری است، براساس پژوهش های تاریخی شکل گرفته و از نوع توصیفی با استناد به متون است و با بررسی کتاب ها و مقالات مربوط به اخلاق پزشکی سعی بر این بوده که به سوالات اساسی در این رابطه پاسخ داده شود و دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و جواب سوالات به تفصیل و با جزییات توضیح داده شود. در این رابطه سعی خواهد شد از منابع دست اول و همچنین مقالات معتبر فارسی و انگلیسی استفاده شود.

این نوشتار با هدف تحلیلی به تبیین موازین و اصول اخلاقی پزشکان و اهمیت آن در ایران باستان و اسلام می پردازد و بیان می دارد که اخلاقیات به عنوان باور و اعتقاد، پیش از آنکه متاثر از اصول اخلاقی پزشکان خارج از حوزه جهان اسلام باشد؛ مسئله ای نهادینه شده مبتنی برآموزه های دین اسلام و اصول اخلاقی ایرانیان بوده است و یکی از دلایل مهم پیشرفت، در شیوه درمانی و معالجه های پزشکان مسلمان، تلفیق اعتقادات دینی و باورهای اجتماعی ایرانیان پیش و پس از اسلام است که در استحکام رویه اخلاقی پزشکان مسلمان تاثیرگذار بوده است. افزون بر آن سخاوت پزشکان مسلمان ایرانی با اتکا به اصول اخلاقی، تاثیر شگرفی در بارور شدن حوزه بهداشتی، ایجاد کرده است.

شاخصه ها واصول اخلاقی در بین پزشکان ایرانی در دوران باستان و دوران اسلامی در مسئولیت پذیری وتعهد نسبت به بیماران در درمان؛ پرهیز از زیاده خواهی های مادی از بیماران و کمک به مستمندان؛ حاضر و ناظر داشتن خداوند بر اعمال و رفتار خود و حفظ اسرار بیماران در امر طبابت بوده که پیوندی عمیق با آموزه های اسلامی داشته است. با نگاهی آسیب شناسانه بین اصول اخلاقی پزشکان مسلمان قرن چهارم تا هفتم با اصول فکری پزشکان درحال حاضر می توان به بازتولید رویه پزشکان قرن چهارم پرداخت و با تاسی جستن به آن، شرایط فعلی رویه های درمانی پزشکان ایرانی را بازسازی کرد و این مهم فقط با بهره گیری از تجارب تاریخی مسیر است.

اخلاق یکی از شاخصه های مهمی است که در تمام علوم جایگاه خاص و اجتناب ناپذیری دارا است؛که باعث ارزش گذاری و ارزیابی اخلاقی علوم کاربردی و در نتیجه باعث پذیرش خط مشی ها و رفتار های متناسب یا انکار تعارضات آن علوم می شود. اخلاق پزشکی اسلامی ریشه در آیات قرآن، روایات منتسب به پیامبر اکرم(ص) و ایمه اطهار، منابع معتبر اصیل پزشکی و علوم انسانی باستان دارد. از طرفی اخلاق پزشکی غربی یا مدرن ریشه در سوگندنامه ها از جمله سوگندنامه بقراط که بنیاد اصلی اخلاق پزشکی است؛ دارد. یکی از شاخه های اصلی رشته پزشکی، فیزیوتراپی است. این رشته با توجه به اینکه از شاخه های نوین علم پزشکی است؛ اما قدمتی به اندازه دانش پزشکی دارد، چراکه پزشکان از قدیم الایام از روش آب درمانی و ماساژ و... در درمان بیماری ها استفاده می کرده اند.

از اهداف اساسی این مقاله بررسی بنیادهای اخلاق پزشکی در" خلاصه الحکمه" و مقایسه آن با اصول اخلاق پزشکی انجمن آمریکایی فیزیوتراپی (APTA)که با توجه به کتاب ارزشمند «خلاصه الحکمه» نوشته حکیم سیدمحمدحسین عقیلی خراسانی شیرازی و بیان نکات اخلاق پزشکی در این کتاب و در ادامه مقایسه آن با کدهای اخلاق فیزیوتراپی در کشورهای پیشرفته و مدرن امروزی مانند آمریکا است.

این نوشتار سعی بر استفاده از روش استنادی تحلیلی در راستای مطالعه مباحث عمده در اخلاق پزشکی اسلامی و اخلاق در فیزیوتراپی مدرن و نوین با مروری بر کتاب «خلاصه الحکمه» که توسط اندیشمند و پزشک مسلمان ایرانی حکیم عقیلی به رشته تحریر درآمده و همچنین مقالات، اساسنامه ها و کتاب های متعددی که در سال های اخیر مربوط به اخلاق فیزیوتراپی مدرن تنظیم شده، می پردازد.

نظام حاکم بر اخلاق پزشکی اسلامی با توجه به جایگاه و کرامت ذاتی انسان بوده و تفاوت اساسی و ماهوی میان ارزش های جوامع اسلامی با جوامع مدرن غربی که تنها ملاک عمل سودمندی آن است، وجود دارد؛ بنابراین این مبانی متفاوت می تواند رویکردی متفاوت به مسایل اخلاقی ایجاد کرد.

با توجه به اینکه در متون اسلامی و کتب اندیشمندان مسلمان توجه وثیقی به مسئله اخلاق شده؛ لذا می توان متون اخلاق پزشکی معتبری کارآمد تر و پیشرفته تر از متون کنونی که در جهان وجود دارد ارایه کرد و به شباهت های این دو نگرش می توان توجه داشت چون هر دو بیمار محور هستند و کدهای اخلاق مصوبه انجمن فیزیوتراپی آمریکا (APTA) ما را به این مسئله متوجه می سازند که تمامی موارد ذکر شده در این مصوبه در کتب و دیدگاه های اندیشمندان بزرگی از جمله حکیم سیدمحمدحسین عقیلی خراسانی شیراز وجود داشته است. اما از نکات افتراق این دو این است که غایت این وجوه در نگاه اسلامی و غربی متفاوت است که این افتراق از تفاوت در جهان بینی و مبانی دو نگرش نشات می گیرد.