آذربایجان یکی از مناطق مهم مرزی و منطقه استراتژیک در ادوار مختلف تاریخی بوده و این اهمیت از سال‌های قبل از ورود اسلام، تا امروز در خور توجه بوده است. این سرزمین و اهمیت آن در شکل‌گیری تحولات سال‌های نزدیک ورود اسلام به ایران و صد البته وضعیت اجتماعی سیاسی جامعه ایران در آن سال‌ها و به نوعی در شکل‌گیری تحولات بعدی ایران و به تبع آن تحولات جهان اسلام بیشترخود را نشان می‌دهد. مجموعه عملکرد و اتفاقات روی‌داده در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و بالاخره مذهبی در این بخش از تاریخ بر اساس آنچه که از منابع اولیه باقی مانده، نشان می‌دهد که، اتفاقات تاریخی، سیاسی و نظامی رخ داده در آن سال‌ها، نقشی تاثیرگذار بر شکل‌گیری جامعه ایران بعد از اسلام داشته است. فشارهای نظامی سیاسی و درگیری‌های منطقه‌ای در این سال‌ها به شدت جامعه انسانی وقت را نسبت به وقایع و موضع‌گیری در برابر آنها حساس کرده بود.
ذکر این نکته نیز لازم به نظر می‌رسد که آذربایجان به علت هم‌مرز بودن با نواحی قفقاز معمولا توسط خزرها و سایر اقوام ساکن در آن منطقه و البته به طور جدی از سوی دولت امپراتوری روم شرقی مورد حمله قرار گرفته و به همین دلیل همواره درگیری‌های مرزی را شاهد بودیم.

اوزت:آذربایجان تذکره‌چی‌لیگی دیدیکده آذربایجان‌لی مولفلرین تورک و فارس دیللرینده یازدیقلاری تذکره‌لر نظرده توتولور. آذربایجان تذکره‌چی‌لیگی ده عثمانلی تذکره‌چی‌لیگی کیمی 16-جی عصردن اعتبارا هرات تذکره‌لرینین تاثیری آلتیندا یارانیب انکشاف ایتمیش‌دیر. زنگین انکشاف یولو کیچمیش آذربایجان تذکره‌چی‌لیگی ایندییه کیمی سیستیم‌لی و نظری تدقیقاتدان کناردا قالمیش‌دیر. آذربایجان تذکره‌چی‌لرینین قلمه آلدیغی 46 تذکره‌دن 8 آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولونموش‌دور.
آذربایجان تذکره‌لرینی یازیلدیغی دوور و مکانا گوره سیستیملشدیر‌ن زامان آذربایجانلی مولف‌لر طرفیندن 16-جی عصرده 4، 17-جی عصرده 2، 18-جی عصرده 5، 19-جو عصرده 22، 20-جی عصرده 12، 21-جی عصرده ایسه 1 تذکره‌نین یازیلدیغی معلوم اولموش‌دور. اونلار اوز تذکره‌لرینی اردبیل، تبریز، اصفهان، شاماخی، لنکران، شوشا، کوتاهیا، حیدرآباد، مکه، باکی و س. کیمی مختلف جغرافی اراضی‌لرده قلمه آلمیشلار.
آذربایجان تذکره‌لری ایستر دیل اوزل‌لیکلری، ایستر ترتیب اوصولو و ایسترسه ده مضمون اعتباریله اوریژینال‌دیر. بو تذکره‌لری دیل باخیمیندان ده‌یرلندیررکن 5 قروپدا تصنیف ایتمک مومکون‌دور:الف) تحکیه حیصه‌سی تورکجه یازیلان و یالنیز تورکجه شعرلردن نومونه‌لری احاطه  اید‌ن تذکره‌لر؛
ب) تحکیه حیصه‌سی تورکجه اولان، هم تورکجه، هم ده فارسجا شعرلردن اورنکلرین ویریلدییی تذکره‌لر؛
ج) هم تحکیه حیصه‌سینین، هم ده پویزییا نمونه‌لرینین ایکی دیلده (تورکجه و فارسجا) یازیلدیغی تذکره‌لر؛
د) تحکیه حیصه‌سی فارس دیلینده قلمه آلینان، هم فارس، هم ده تورکجه نمونه‌لرین تقدیم اولوندوغو تذکره‌لر؛
ه) هم تحکیه قیسمی، هم ده  شعر نمونه‌لری فارسجا اولان تذکره‌لر.
آذربایجان تذکره‌لرینی احاطه ایتدیکلری جغرافییایا گوره اوچ نووعه: عموم‌شرق، عموم‌آذربایجان و محلی تذکره‌لره آییرماق مومکون‌دور. آذربایجان تذکره‌لری بحث ایتدیکلری زامانا گوره معین زامان دیلیمینی احاطه اید‌ن تذکره‌لردن و زامان محدودیتی قویولمایان تذکره‌لردن عبارت‌دیر.
آذربایجان تذکره‌چی‌لری اوز اثرلرینده معلومات ویردیکلری شاعرلری طبقه، الفبا، جغرافی، خرونولوژی پرینسیپ‌لره گوره تقدیم ایتمیشلر. بعضی تذکره‌چی‌لریمیز ادبی نمونه‌لرین ژانرلارینا گوره اوز تذکره‌لرینی ترتیب ایتمیش‌لر. سیستیم‌سیز قلمه آلینمیش تذکره‌لریمیزه ده راست گلمک مومکون‌دور.
آذربایجان تذکره‌لرینین بعضی‌لرینین مولفلری شاهزاده‌لردیر. بیله کی، فتحعلی شاهین اوغوللاری و نوه‌لری اولان قاجار شاهزاده‌لری طرفیندن بیر سیرا شورا تذکره‌لری قلمه آلینمیش‌دیر. قاجارلار اصلن آذربایجان تورکلریندن اولوب، تخمینا 130 ایل بویونجا ایران‌دا شاهلیق ایتمیشلر. آپاردیغیمیز آراشدیرمالار نتیجه‌سینده دییه بیلریک کی، دیگر تورک خالقلاریندا بیر نسلین نماینده‌لرینین تذکره یازما عنعنه‌سی اولمامیش‌دیر. 9 قاجار شاهزاده‌سی (محمود میرزه، سیف‌الدوله سلطان محمدتقی، بهمن میرزه، هولاکو میرزه، خداویردی خان، محمدباقرخان، حیدرقولو میرزه، محمدقولو میرزه، علیرضا میرزه) فارسجا 11 تذکره قلمه آلاراق تذکره‌چی‌لیک تاریخینی زنگینلشدیرمیش‌لر. حاضیرکی مقاله‌ده خرونولوژی پرینسیپ اساسیندا اونلارین تذکره‌لری حاقیندا معلومات ویره‌جه‌ییک.

درباره‌‌ اتیمولوژی واژه‌ آذربایجان نظرات گوناگونی مطرح شده است. یکی از این نظرات مطلبی است که در بخش تاریخ اوغوز جامع‌التواریخ تالیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی آمده است که بنابر آن، آذربایجان/ آدربایگان مرکب از سه واژه‌ ترکی «آدر» به معنی بلند، «بای» به معنی محتشم و توانگر، و «گان» به معنی محل و مکان است. طبق این اتیمولوژی می‌توان گفت که آذربایگان در کل به معنی «جایگاه محتشمان بلندمرتبه» است. ما در این مقاله بدون هیچ اصراری بر قطعیت اتیمولوژی مذکور در جامع التواریخ، این نظر را به محک تطبیق و مقایسه با مخزن واژگان و قواعد زبان ترکی زده‌ایم تا روشن کنیم نظریه‌ ترکی بودن واژه‌ آذربایجان که از طرف خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی مطرح شده، تا چه حد با مبانی علمی و اصول دانش ریشه‌شناسی در زبان ترکی هماهنگ و منطبق است.

مشکین‌شهر یکی از مناطق جغرافیایی در شمال غرب ایران است که به دلیل شرایط مناسب طبیعی و جغرافیایی، به لحاظ اقتصادی در منطقه از توانمندی‌های بالایی برخوردار است. از سوی دیگر بر اساس آثار باقی مانده، وجود مدنیت در آن به پیش از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد. همچنین حضور طوایف شاهسون از چند سده پیش در مشکین شهر، تحولات این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. در این پژوهش سعی شده است با تکیه بر منابع اصلی و داده‌های تاریخی، تاریخ اجتماعی و اقتصادی این شهر بررسی شود.

اوزت مقاله‌ده آذربایجان‌دا نظامی‌نین حیاتی، شخصیتی، دوورو، دونیاگوروشو و حیاتا باخیشلارینین آذربایجان ادبیاتشناسلیغیندا تدقیق تاریخینه قیسا نظر ییتیریلیر، آذربایجان‌دا نظامی‌شناسلیغینین تاریخی مرحله‌لری شرطی بولگو اساسیندا ویریلیر و آذربایجان نظامی‌شناسلیغینین انکشاف دینامیکاسی شرح اولونور. بو مرحله‌لر ایچریسینده خصوصی فرقله‌ندیریلن اوچونجو دوورده، یعنی آذربایجان نظامی‌شناسلیغیندا قاداغالارین آرادان قالخدیغی، فاکتلارا یینی بوجاق آلتیندا باخیشین مومکون اولدوغو، شاعرین ادبی ارثینده تورکلویون، دینی-تصوفی باخیشلارین و حاکم دایره‌لره مناسیبتین اوبییکتیو تحلیلی‌نین ریاللاشا بیلدیی بیر دوورده نظامی‌نین ملی منسوبیتی و ادبی کیملیگی پروبلیمینین شرحینه دقت ییتیره‌ن عالیملر حاقیندا قیسا معلومات ویریلیر.
بو عالیملر ایچریسینده اوز تدقیقات اصوللاری ایله فرقله‌نن آذربایجانین فولکلورشناس عالیمی سیف‌الدین رضاسویون علمی آراشدیرمالاری ایسه خصوصی دقت مرکزینه چکیلیر. اونون مونوقرافییا و علمی مقاله‌لری بازاسیندا داهی انتباه شاعری نظامی گنجوی‌نین ملی منسوبیتی پروبلیمینین قویولوشو و حلی مسیله‌سی آراشدیریلیر. شاعرین آذربایجان تورکو اولماسینین علمی اساسلارلا ثبوتا ییتیریلمه‌سی میتودیکاسی مقایسه‌لی شکیلده تحلیل اولونور. نظامی‌نین ملی ایتنیک کیملیگی ایله یاناشی، اونون ادبی تفکورو اعتباریله ده بیر آذربایجان تورکو اولماسی مسیله‌سی عالیمین تدقیقاتلاریندان گتیریلن نمونه‌لر اساسیندا ثبوتا ییتیریلیر.
مقاله‌ده سیف‌الدین رضاسویون «نظامی پویزییاسی: میف-تاریخ کونتیکستی» مونوقرافییاسی، «نظامی گنجوینین ملی و ادبی کیملیگی حاقیندا»، «نظامی تورکلویو» کیمی مقاله‌لرینه استنادلار اولونور.

اوزت آذربایجانین اورتا عصرلر تاریخینده مهم رول اوینامیش شهرلردن بیری ده اردبیل‌دیر. صفوی لرین حاکمیتی دوورونده بو شهر حاکم سلاله‌نین وطنی اولماسی، صفویه شیخ‌لرینین مزارلارینین اورادا ییرلشمه‌سی، تجارت یوللارینین قووشاق نقطه‌سی اولاراق استراتژی اهمیت داشیماسی کیمی عامل لر اوزوندن امتیازلی بیر وضعیت‌ده ایدی. اردبیل شهری 16-جی-17-جی عصرلر بویونجا آذربایجانین و عمومی‌لیک‌ده صفوی لر دوولتینین ان مهم اجتماعی-اقتصادی، دینی و مد‌نی مرکزلریندن اولموشدور. بوراداکی شیخ صفی مقبره‌سی دینی موسسه اولماقلا یاناشی، هم ده صاحب اولدوغو گینیش وقف‌لر حسابینا ایری بیر اقتصادی تشکیلات حالینا گلمیش، عینی زاماندا عرفان اوجاغی ساییلان دارالارشاد خانگاهینین سایه‌سینده علم، تحصیل، مدنیت و اینجه‌صنعت مرکزینه چیوریلمیشدی.
 

به گواهی اسناد تاریخی، ترکان از گذشته‌های دور در مناطق مختلف ایران سکونت داشته‌اند. حاکمیت هزار ساله سلسله‌های ترک‌تبار شاهد غیرقابل انکاری بر حضور تاریخی آنان در این سرزمین است. با این حال آمار دقیقی از نحوه توزیع جمعیت ترکان در نواحی مختلف ایران وجود ندارد. در این مقاله تلاش می‌شود ابتدا با استفاده از طبقه‌بندی زبان‌شناختی لهجه‌های ترکی در ایران نحوه توزیع جغرافیایی جمعیت ترکان در مناطق مختلف کشور شناسایی شود. در مرحله بعد با تحلیل محتوای نام‌های جغرافیایی، ابتدا نقشه پراکنش جاینام‌های ترکی در پهنه ایران زمین ترسیم می‌گردد و سپس با تحلیل این اطلاعات نحوه توزیع تاریخی جمعیت ترکان بازنمایی می‌شود.

شهریار که با اشعارش جایگاه ویژه‌ای در ادبیات ایران دارد، علاوه بر سرودن اشعاری به هر دو زبان فارسی و ترکی آذری، با توجه به ارایه نمونه‌هایی از سبک کلاسیک و شعر نو، در زمینه‌های بسیاری وارد شده و دامنه مخاطبین خود را گسترش داده است. با مقایسه کلی اشعار فارسی و ترکی شهریار می‌توان گفت، این دو، هم از نظر محتوا و هم از نظر قالب تفاوتهایی با یکدیگر دارند. زیرا شاعر، اشعار ترکی‌اش را با فرهنگ و زبان خویش درآمیخته، لیکن اشعار فارسی‌اش را بیشتر تحت تاثیر شعر کلاسیک ایران بویژه حافظ به رشته تحریر درآورده است. در دیوان‌های فارسی و ترکی شهریار شعری با موضوع و عنوان مشترک «سفری خیالی به ترکیه» وجود دارد. این دو شعر به دو زبان متفاوت، درباره سفری خیالی به ترکیه، مشاهدات شاعر در آنجا و آنچه توجه وی را به خود جلب می‌کند، سروده شده است. این مقاله به بررسی جداگانه این دو شعر که با عنوانی مشترک به دو زبان فارسی و ترکی آذری سروده شده‌اند، می‌پردازد.