فهرست مطالب

امنیت اقتصادی - سال هشتم شماره 6 (پیاپی 77، شهریور 1399)

نشریه امنیت اقتصادی
سال هشتم شماره 6 (پیاپی 77، شهریور 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/06/25
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد جعفری صفحه 2
  • راهبرد
  • صفحه 4

    موقعیت اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی برخی از کشورهای همسایه، فرصت‌‌ها و ظرفیت‌‌های بالقوه‌ای را برای کشور فراهم کرده است. باتوجه به بازگشت تحریم‌های جدید آمریکا از مرداد 1397 و فشار‌های فزاینده‌ای که اقتصاد کشور به لحاظ بین‌المللی تحت تاثیر آن قرار دارد، بهره‌گیری مناسب از ظرفیت کشورهای همسایه و گسترش مناسبات تجاری با آنها یکی از راهکارها برای کاهش فشارهای ناشی از تحریم‌ها است. در بین کشورهای همسایه ایران، عراق ضمن اینکه یکی از شرکای اصلی صادراتی ایران است، از مزایای بسیاری مانند نزدیکی راه‌های مواصلاتی برای برقراری مراودات تجاری، ساختار مالی غیربانکی و همچنین وجود فرصت‌های زیاد سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی، برخوردار بوده که گسترش روابط تجاری با عراق را در دوران تحریم یک الزام اجتناب‌ناپذیر کرده است. با توجه به پشت سر گذاشتن بسیاری از مشکلات سیاسی و حضور داعش در عراق، این کشور نیازمند ثبات، توسعه و بازسازی اقتصادی بوده، ازاین‌رو، به بازار مهمی برای کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. برای استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌‌های عراق در شرایط تحریمی و از دست ندادن بازار این کشور، توجه به برخی ملاحظات مانند نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی به عراق، توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقلی زمینی بین دو کشور، تکمیل کالاهای نیمه تمام صادراتی در عراق، تمرکز بیشتر بر حوزه صادرات فنی و مهندسی، برنامه‌ریزی برای صادرات برخی اقلام خاص در بلند‌مدت و تفکیک بازارهای بومی و مرزی، ضروری است.

  • صفحه 23

    خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و متعاقب آن بازگشت تحریم‌های جدید آمریکا از مرداد 1397، ایران را به لحاظ بین‌المللی تحت فشار فزاینده‌ای قرار داده است. دراین‌بین، یکی از راهکارها برای کاهش فشارهای ناشی از تحریم، گسترش مناسبات تجاری با همسایگان کشور است. بدون شک، ایران به اشکال مختلف، به ارتباط چندجانبه با کشورهای همسایه خود نیاز حیاتی دارد که با احتساب بازگشت تحریم‌ها ضرورت آن دوچندان است. در بین کشورهای همسایه ایران، ترکیه از مزایای زیادی برای برقراری مراودات تجاری برخوردار است. از جمله مهم‌ترین این مزایا، جایگاه ترکیه در تجارت ایران است که در بین 10 شریک اول تجاری ایران قرار دارد. همچنین ایران بخش اعظمی از نیاز ترکیه به انرژی، به‌ویژه گاز را مرتفع می‌کند. ضمن اینکه دو کشور ایران و ترکیه هریک می‌توانند منافع بسیاری را برای دیگری به ارمغان ‌‌آوردند، زیرا ترکیه برای دستیابی به بازارهای شرق از جمله افغانستان نیازمند گذر از خاک ایران است و ایران نیز در صورت صادرات گاز  به بازارهای غربی به مسیر ترانزیتی از ترکیه نیاز دارد. همچنین هر دو کشور ظرفیت‌‌های خوبی برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه در حوزه تولید، بانکی و انرژی و گردشگری دارند. ازاین‌رو، برای استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌‌های ترکیه در شرایط تحریمی و از دست ندادن بازار این کشور، توجه به برخی ملاحظات مانند تقویت همکاری‌ها در مناطق آزاد تجاری، نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی به ترکیه، تقویت روابط بانکی بین دو کشور، تمدید قرارداد صادرات گاز طبیعی به ترکیه، معرفی ظرفیت‌های گردشگری در نمایشگاه‌های بین‌المللی و افزایش فعالیت اتاق مشترک بازرگانی بین دو کشور ایران و ترکیه، توصیه می‌شود.

  • هشدار
  • صفحه 41

    افزایش بی‌سابقه تولید نفت نامتعارف ایالات‌ متحده آمریکا در راستای سیاست استقلال انرژی این کشور، موجب شده است در ماه‌های پایانی سال 2019، این کشور به یک صادرکننده خالص نفت تبدیل شود. براساس آمارها، بخشی از صادرات نفت آمریکا به بازارهای هدف صادرات ایران بوده است و آمریکا با توجه به وضع تحریم‌ها، توانسته به بازارهای ایران نفوذ کند. ادامه این روند، ضمن کاهش شدید درآمدهای نفتی در برهه کنونی، بازپس‌گیری بازارهای سنتی را برای ایران بسیار دشوار می‌کند و به‌تبع آن، امنیت تقاضای نفت و امنیت اقتصادی ایران تهدید می شود. ازاین‌رو، در کوتاه‌مدت برای بهبود وضعیت درآمدهای ارزی و کاهش آسیب‌پذیری کشور و در بلندمدت برای بهبود امنیت تقاضای نفت،‌ توجه به مواردی مانند ایجاد اتحاد استراتژیک با کشورهای بزرگ تولیدکننده، سیاست‌های حمایتی برای استفاده بیشتر از CNG در بخش حمل‌ونقل در راستای صادرات فراورده به‌جای نفت خام، افزایش ظرفیت پالایشی و بهینه‌سازی و ارتقای کیفی فراورده‌ها به‌منظور جایگزینی صادرات فراورده به‌جای نفت خام (راهکار بلندمدت) و بازتعریف منافع مشترک با مشتریان و شرکای تجاری نفتی (راهکار بلندمدت) ضروری است.

  • صفحه 53

    ویروس کرونا نه‌تنها جان مردم، بلکه اقتصاد کشور را هم با خطر مواجه کرده است. حتی برخی سودجویان این فرصت را غنیمت شمرده اند و  فعالیت های غیرقانونی مانند احتکار اقلام بهداشتی، قاچاق و گران‌فروشی مواد ضدعفونی‌کننده را دنبال کردند. از سویی، ممکن است بسته‌های حمایتی مالی که دولت برای اقشار آسیب‌دیده از این ویروس در نظر گرفته، به‌درستی به گروه هدف نرسد، زیرا همیشه در شرایط پرتلاطم و اضطرار کشور، فسادهای عظیمی رخ داده‌ است. بنابراین، راهکارهایی برای پیشگیری از هرنوع فساد در این زمینه پیشنهاد می شود که مهم ترین آنها عبارت‌اند از: افزایش نظارت مستمر بر توزیع‌کنندگان بسته‌های حمایتی، استفاده از روش‌های به‌روز برای شناسایی گروه‌های هدف، پی گیری پس از واریز کمک‌های مالی و دریافت ضمانت برای بازگرداندن وام مشاغل.

  • تحلیل
  • صفحه 63

    یکی از مهم‌ترین پژوهش‌ها در حوزه انرژی، بررسی روند تقاضا و مصرف منابع انرژی طی سال‌های آتی و شناسایی ترجیحات مصرفی جهان است. در واقع، مهم‌ترین هدفی که در آینده‌پژوهی‌های این حوزه دنبال می‌شود، استخراج سیر تحولات و تحلیل آن در کنار روندهای کنونی حاکم بر مناسبات جهانی انرژی است. در این پژوهش، پیش‌بینی‌ها برای افق‌های زمانی مختلف (در بازه زمانی 2020 تا 2070 میلادی) که به‌وسیله آژانس بین‌المللی انرژی، شورای جهانی انرژی، اداره اطلاعات انرژی آمریکا و سازمان اوپک بررسی‌ شده، مورد توجه  قرار گرفته است. در این پژوهش‌ها، از سناریوهای متفاوتی برای تحلیل آینده منابع انرژی استفاده ‌شده است که عموم این سناریوها برمبنای بررسی سه حوزه تدوین ‌شده‌اند و این حوزه‌ها عبارت‌اند از: ادامه روند کنونی حاکم بر مناسبات جهانی انرژی، گستره تمرکز بر مسایل زیست‌محیطی و تحولات بازارهای انرژی. نتایج هریک از این آینده‌پژوهی‌ها دربردارنده وجوه متمایز و مشترک بسیاری است. مهم‌ترین نتایجی که به ‌صورت مشترک در تمام این پژوهش‌ها به آن اشاره‌ شده، شامل این موارد است: در عموم این تحقیقات، مصرف انرژی تا سال 2050 میلادی بیش از 50% افزایش خواهد یافت. سوخت‌های فسیلی طی سه دهه آتی همچنان سهم غالب را در تقاضای جهانی انرژی خواهند داشت که در بین سوخت‌های فسیلی، گاز طبیعی بیشترین نرخ رشد تقاضا را نسبت به نفت خام و زغال‌سنگ خواهد داشت و نرخ رشد تقاضای نفت خام و زغال‌سنگ از سال 2040 میلادی کاهش خواهد یافت.

  • صفحه 79

    آمریکا برای ششمین بار معافیت کوتاه‌مدت از واردات برق و گاز از ایران را به عراق داده است، اما در عین حال، در تلاش است تا نیاز عراق را به واردات انرژی از ایران کاهش دهد. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اظهار داشته است: «این معافیت اطمینان ایجاد می‌کند که عراق می‌تواند در کوتاه‌مدت نیاز‌های انرژی خود را در حین برداشتن گام‌هایی برای کاهش وابستگی به واردات انرژی از ایران، تامین کند». در حال حاضر عراق به 24 هزار مگاوات برق نیاز دارد که ظرفیت کل نیروگاه‌های این کشور 15 هزار مگاوات است و بخش زیادی از این کمبود از طریق واردات برق از ایران تامین می‌شود. عراق علاوه بر واردات برق از ایران، با واردات گاز از کشورمان، دیگر نیروگاه‌های برق خود را نیز تغذیه می‌کند. براساس بررسی‌های این تحقیق و نظر به اینکه دولت عراق شامل طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌های مثبت و منفی نسبت به ایران است و تلاش‌های دیگر کشورها از جمله آمریکا و عربستان نیز بر آن اثر می گذارد، فرصت صادرات برق و گاز برای ایران دایمی نخواهد بود. بنابراین، صدور خدمات فنی و مهندسی در حوزه برق، ساخت و بازسازی نیروگاه‌ها و شبکه برق آسیب‌دیده و کاهش تلفات گسترده شبکه برق عراق می‌تواند به‌عنوان سازوکارهای مکمل با جدیت بیشتر در دستور کار وزارتخانه های نیرو و نفت قرار گیرد.