نشریه تحقیقات بنیادین علوم انسانی
سال سوم شماره 4 (پیاپی 9، زمستان 1396)

این پژوهش با هدف بررسی اصول و مبانی اعتبارشناسی معرفتی و به دست دادن معیارهای اعتبارسنجی فهم علمی از متون اسلامی در علوم انسانی انجام شد. پژوهش کنونی با به کارگیری روش تحقیق توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این گونه پرسش هاست که: یافته های «روش فهم علمی از متون اسلامی» چگونه می توانند ما را به کشف حقیقت و معرفت علمی برسانند و از اعتبار لازم برخوردار باشند؟ با مبنا قرار دادن «مولف محوری از دریچه فهم روشمند متون» و حفظ اصالت یافته های تفهمی با اتخاذ رویکرد «نگاه از درون متن به بیرون» و با عبور از حصر گرایی اعتبارشناختی روش های تجربی و ارزیابی روند درست به کارگیری روش فهم و اجتهاد می توان میزان فهم صحیح و روشمند از متون اسلامی را سنجید. این هدف با لحاظ «معیارهای اعتبارسنجی فهم صحیح از متون اسلامی» تحقق می یابد که عبارت اند از: 1. انطباق با قواعد فهم زبان شناختی؛ 2. انطباق با قواعد فهم معناشناختی؛ 3. سازوارگی درونی و تعارض نداشتن با مبانی اسلامی؛ 4. هماهنگی و تطابق با عقل برهانی؛ و 5. هماهنگ با واقعیت های انسانی و متعارض نبودن با یافته های قطعی علوم.

هدف کاربردی سازی ‎سازی نظریات تیوری های مدیریت تاکنون پژوهشگران بسیاری را به خود جذب کرده است. در این میان، مدیریت اسلامی نیز برای رسیدن به چنین هدف مهمی باید تلاشی فزاینده داشته باشد. از یک سویی، عرصه عرصه ی تصمیم گیریتصمیم-گیری به عنوان محوری ترینمحوری ترین موضوع مدیریت، و از سوی دیگر عرصه ایعرصه ای که بیش از همه می تواندمی تواند متعلق اسلامی یا غیراسلامی واقع شود، بیش از همه نیاز بهمند کاربردی و عملیاتی شدن دارداست. در این پژوهش، با معرفی تصمیم گیریتصمیم گیری اسلامی حجیت محورحجیت محور تلاش شده است کوشیده‎ایم چشم اندازچشم انداز نوینی پیش روی کاربردی سازی ‎سازی تیوری هایتیوری های تصمیم گیریتصمیم گیری اسلامی گشوده شود. در این راستا، پژوهشگران پس از تبیین چیستی این نوع تصمیم گیریتصمیم گیری، جایگاه مهم و بی همتایبی همتای آن در آموزه هایآموزه های اسلامی را به نمایش گذاشته و، ویژگی‎هایشویژگی های آن را تبیین کردند. در این مرحله لازم بود چرایی اهمیت تصمیم گیری حجیت محور برای کاربردی سازی تصمیم گیری اسلامی تبیین شود. به این منظور، تبیین شد که میزان بالای کاراییکارایی عملیاتی تصمیم گیری اسلامی حجیت محور دلیل این مسئله است. برای نشان دادن کاراییکارایی عملیاتی تصمیم گیریتصمیم گیری اسلامی حجیت‎ محور، از آموزه هایآموزه های کلامی و اصولی استفاده شده و این کاراییکارایی عملیاتی با استفاده از مفاهیمی چون مصلحت سلوکیه،  و قاعده لطف در بحث حجیت در اصول فقه نشان داده شد. نتایج حاصلبه‎دست‎آمده، حاکی از تساوی میزان مطلوبیت نتایج تصمیم گیریتصمیم گیری حجیت محورحجیت‎محور با تصمیم گیریتصمیم گیری مبتنی بر احکام واقعی است. بعلاوهبه‎علاوه تلاش شد با استفاده از تبیین هم ارزی تصمیم گیری اسلامی حجیت محور و تصمیم گیری رضایت بخشرضایت‎بخش نیز کاراییکارایی عملیاتی تصمیم گیری اسلامی حجیت محور نشان داده شود. سرانجام پیشنهاداتی پیشنهادهایی به منظور تکمیل فرایندفرایند این پژوهش و کاربردی سازیکاربردی سازی آن ارایه شد.

تعارض به صورت یک رفتار منفی می تواند در سازمان ها بروز یافته و موجب اتلاف وقت و نیروی افراد و گروه ها و انحراف فعالیت های سازمانی از اهداف شود؛ بنابراین، تا آنجا که پیشگیری از این گونه رفتارها در سازمان ها امری اجتناب ناپذیر به نظر می آید، سازمان های اسلامی به دلیل تفاوت اهداف و زمینه های فکری و فرهنگی با سازمان های غیراسلامی، نیازمند تکنیک های خاص برای پیشگیری از تعارض هستند. این مقاله با هدف دستیابی به شیوه هایی برای پیشگیری از تعارضات منفی و غیر اثربخش سازمانی، با روش توصیفی تحلیلی به مطالعه آموزه های دینی پرداخته است. جامعه پژوهش را قرآن کریم و برخی کتب معتبر روایی تشکیل داده اند. یافته ها نشان می دهد که با به کارگیری سه تکنیک شناختی، عاطفی و رفتاری می توان نگرش افراد را تغییر داد و از بروز تعارضات غیر اثربخش پیشگیری کرد. تکنیک های شناختی مورد نظر اسلام عبارت از شناخت هدف، درک موقعیت، آگاهی از مسئولیت و ضرورت پاسخ گویی و درک اهمیت زمان؛ تکنیک های عاطفی ازجمله تقویت روحیه اخوت، تقویت روحیه رقابت سازنده و توسعه ارتباطات سالم و لوازم آن؛ تکنیک های رفتاری ازجمله برقراری عدالت توسط مدیران، معیاردهی و شفاف سازی قوانین است.

هر نظریه ای درباره عدالت، بر بنیان های نظری استوار است که یکی از مهم ترین آنها بنیان هستی شناختی است. در این پژوهش تلاش شده تا بنیان هستی شناختی عدالت در اسلام و لیبرالیسم با استفاده از روش تفسیری و تطبیقی روشن گردد. در این راستا آرای دو تن از متفکران برجسته معاصر، آیت الله جوادی آملی و جان رالز بررسی و مقایسه شده و نشان داده شده که رالز به لحاظ هستی شناختی فردگرا و انسان محور است و در مقابل، آیت الله جوادی آملی دارای هستیشناسی سهضلعی است و بر ترابط انسان با خداوند و بقیه هستی تاکید دارد. این امر دلالت های مهمی در تنظیم نظریه عدالت آنها دارد.

درک روشن تر از عناصر شکل دهنده خلاقیت و رابطه آنها با یکدیگر به والدین، مربیان و مدیران یاری می دهد تا هرچه بیشتر تفکر خلاق را رشد دهند و از موانع آن پیش گیری کنند. الگوهای موجود از خلاقیت مدعی تبیین خلاقیت هستند؛ با این حال، در معرفی برخی مولفه ها یا زیرعنصرها و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر اختلاف دارند. هدف از این تحقیق معرفی و مقایسه الگوهای خلاقیت است که توسط آمابیل و اربن ارایه شده و همراه بررسی خلاقیت در اسلام و برداشت الگوی پیشنهادی از منابع اسلامی است. این مقاله با جمع آوری اطلاعات به روش توصیفی تحلیلی و دلفی به این نتیجه می رسد که هر سه الگو با اختلاف هایی در جزییات، دست کم بر پایه اطلاعات عمومی و تخصصی، تجربه، تفکر و انگیزش اتفاق دارند. الگوی برداشت شده از منابع اسلامی علاوه بر این موارد، تسهیل بستر شخصیتی و محیطی مبتنی بر ایمان و روحیه تلاش را در پدیدآیی و رشد خلاقیت موثر می داند.

نظریه ها در مدیریت گاهی در مقام حل مسایل سازمانی است، گاهی به دنبال نشان دادن تصویری از سازمان است و گاهی به منظور مستندسازی یک تجربه عملی و عینی است و گاهی نیز به دنبال فراهم آوردن چهارچوب ها و نقشه راه هایی برای تفکر و خود دانش مدیریت است. در این کرسی نظریه نقشه دانشی مدیریت اسلامی به مثابه چهارچوب بندی و ارایه نقشه راهی برای دانش مدیریت است. مسئله اصلی این پژوهش عبارت است از فقدان نقشه راه برای تیوری پردازی در حوزه مدیریت اسلامی که سبب انسجام نظری و کارآمدی عملی باشد؛ ازاین و، پنج سوال کلیدی نیز در این پژوهش پاسخ داده می شود. سوال اول: نظریه مختار در علم و معرفت علمی چیست؟ سوال دوم: نظریه مختار در دین و معرفت دینی چیست؟ سوال سوم: نظریه مختار در نسبت دین و علم اداره چیست؟ سوال چهارم: نظریه مختار در روش شناسی مدیریت اسلامی چیست؟ سوال پنجم: مسایل مدیریت اسلامی چیست؟ در این پژوهش انواع رویکرد ها در معرفت دینی بحث خواهد شد. نظریه دایره المعارفی در معرفت دینی، نظریه هرمنوتیکی فهم دینی و معرفت دینی، نظریه قبض و بسط تیوریک شریعت در معرفت دینی، نظریه گزیده گویی در معرفت دینی، نظریه معتزله و اشاعره در معرفت دینی و... همچنین، انواع رویکرد ها به علم الاداره اسلامی بررسی شد که از آن جمله می توان رویکرد استنباطی (تاسیسی و امضایی)، رویکرد تهذیب و تکمیل، رویکرد التقاطی، رویکرد تطبیقی را نام برد. در حوزه روش شناسی هم در زمینه منابع معرفت و هم درباره حجیت هرکدام از منابع و نحوه تحلیل معرفت بررسی شد. در زمینه مسایل مدیریت اسلامی می توان در سطح (ملی) حکومت و دولت، اخلاق کارگزاران نظام و فقه السیاسه را مدنظر قرار داد. در سطح (تجارت) مالی و بازرگانی، اخلاق کسب و کار و فقه التجاره مدنظر است و در سطح (سازمان) اداری، اخلاق اداری و فقه الاداره موردنظر است.