نشریه صنعت و دانشگاه
سال دوم شماره 3 (بهار و تابستان 1388)

شکل‌گیری ارتباط سازنده‌ی دانشگاه و صنعت در راستای توسعه‌ی ملی، گذشته از نیاز به زیرساخت‌های تسهیل‌کننده‌ی ارتباط، مستلزم طراحی سیاست‌های اثربخش و به‌کارگیری ابزارهای سیاستی موثر است. از سوی دیگر، صنعت و دانشگاه، از جمله عناصر اساسی نظام ملی نوآوری هستند که طبیعتا تعامل آنها باید در قالب مبانی نظری این نظام ساماندهی شود. در این میان، فن‌بازار، از جمله‌ی سازوکار‌هایی است که می‌تواند از یکسو نقش موثری در عرضه‌ی دستاوردهای تحقیقاتی و فناورانه‌ی دانشگاه‌ها و نهادهای تحقیقاتی به صنایع ایفا کند (فشار تکنولوژی)، و از سوی دیگر، تقاضای فناورانه‌ی صنایع و نهادهای تولیدی و خدماتی را به جامعه‌ی پژوهشی کشور ارایه نماید (کشش تقاضا). این مقاله به کارکردهای فن‌بازار، به‌عنوان یک ابزار سیاستی و یکی از عناصر نظام ملی نوآوری در ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه پرداخته، وظیفه‌ی دولت را در تضمین کارایی این سازوکار مرور می‌کند

توسعه‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه بر اساس نیازها و توانمندی‌های دو طرف صورت می‌گیرد و الگوهای ارایه شده توسط صاحبنظران نیز بر همین اساس طراحی و اجرا شده است. صنعت وابسته به دولت و دانشگاه‌های دولتی باعث تاثیرپذیری ارگانیک این دو نهاد از دولت شده است به نحوی که عملا جهت‌گیری سیاست‌های توسعه‌ی صنعتی و دانشگاهی در سده‌ی گذشته تا حد زیادی دولت – فرما و مطابق با مقتضیات سیاسی کشور بوده است. با اجرایی شدن اصل 44 قانون اساسی و روند رو به رشد خصوصی‌سازی در شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی ذیل این اصل، قطعا شاهد افزایش رقابت بین این شرکت‌ها و سازمان‌ها هستیم که باعث ایجاد زمینه‌های تقاضای جدید برای افزایش توان رقابتی و حفظ استانداردهای کالا و خدمات خواهد شد. به علاوه آنکه با کم رنگ شدن نقش دولت، فقدان راهکارهای قانونی و حقوقی حاکمیتی برای توسعه‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه، این ارتباط از حالت دولت – فرما به ارتباط خویش – فرما تبدیل خواهد شد. ارتباطی که زمینه‌ها، الگوها و الزامات آن کاملا ناشناخته است. طی این مقاله درصدد هستیم تا با بررسی نیازها و توانمندی‌های متقابل صنعت و دانشگاه در فضای گذار از نهادهای دولتی به نهادهای غیر دولتی، الگویی جامع جهت ارتباط صنعت و دانشگاه در فضای غیر دولتی ارایه کنیم.

خوداتکایی مفهومی است که در اغلب مطالعات اقتصادی پیشین متبین کننده نظام اقتصادی بسته بوده و در اکثر موارد در اقتصادی با گرایش ساختاری بسته و روابط اجتماعی‌سیاسی محدود مورد توجه قرار می‌گیرد. ولیکن اقتصاد امروزی با نگرشهای جهانی شدن (جهانی‌سازی) و آزادسازی مکانیزم اقتصادی، مفهومی متمایز برای خوداتکایی (همراه با حرکت به سمت اقتصاد باز)، قایل است. شایان ذکر است خوداتکایی در مفهوم اولیه به معنی حداقل وابستگی فرایند تولید و در مفهوم دوم به معنی حداقل وابستگی خالص فرایند تولید و تجارت به خارج‌ (بخصوص با کشور خاص) می‌باشد. لذا در مطالعات اخیر وابسته‌سازی بالای اقتصاد خارج در کنار ایجاد وابستگی در اقتصاد درون، می‌تواند به مفهوم افزایش خوداتکایی نسبی باشد، البته این در حالی است که تداوم فرایند تولید با کمترین اتکاء به اقتصاد خارج بتواند عمل نماید. در صورتی که صنعت پتروشیمی ایران را به عنوان یک صنعت، فارغ از ارتباطات بالادستی و پایین‌دستی آن مورد ارزیابی قرار دهیم. پس از ارایه فرصتها و تهدیدهای صنعت پتروشیمی کشور، تحلیل خوداتکایی بر مبنای فرایند تولید با مولفه‌هایی چون چگونگی تامین مواد اولیه، مهارت و علم و دانش و تکنولوژی و ماشین‌آلات، در مجموع خوداتکایی نسبی قوی را در این صنعت نشان می‌دهد. از سوی دیگر نیز بررسی شاخص‌های اقتصادی‌تجاری خوداتکایی صنعت پتروشیمی در بازه 18 ساله پس از جنگ تحمیلی (86-69) حاکی از کاهش شدید درجه وابستگی اقتصاد به تجارت جهانی محصولات پتروشیمی، خیز تازه در روند افزایشی وسعت ارتباطات بین‌المللی از سال 82، افزایش سریع تجارت درون‌بخشی از سال 74 و نهایتا کاهش تدریجی سهم صنعت پتروشیمی از تجارت کشور درنتیجه روند کاهشی شاخص ارزبری و سپس افزایش چشم‌گیر آن به دلیل روند شدیدا افزایشی ارزآوری این صنعت می‌باشد. همچنین با استفاده از آزمون علیت گرانجر متبین گردید که یک رابطه دو طرفه ما بین شاخص اقتصادی خوداتکایی (خالص ارزآوری) صنعت پتروشیمی ایران و رشد اقتصادی این صنعت وجود دارد. تا اینجا صنعت پتروشیمی به صورت انفعالی، فارغ از ارتباطات پسین و پیشین مورد بررسی قرار گرفت. ولیکن نگرش سیستمی به طیف صنعتی در برگیرنده صنعت پتروشیمی گویای عدم خوداتکایی این مجموعه گسترده سیستمی، به دلیل عدم توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی می‌باشد. در حقیقت وفور مواد اولیه نفتی و گازی در کشور که عامل اصلی ایجادکننده خوداتکایی در بررسی انفعالی صنعت پتروشیمی بوده است؛ در نگرش سیستمی، یکی از مهمترین دلایل توسعه نامتوازن این سیستم می‌باشد.

در این مقاله، مفهوم پارک فناوری و پارک فناوری مجازی و خدمات آن معرفی شده، و نقش پارک فناوری مجازی در افزایش کارایی و اثربخشی 3 مولفه‌ی اساسی توسعه‌ی اقتصاد دانش‌بنیان، یعنی صنعت، دولت، و دانشگاه بررسی شده است. به منظور دستیابی به مدلی برای ارتقای سطح همکاری‌های سه‌جانبه این عوامل و کمک به پیاده‌سازی پارک فناوری مجازی، چارچوبی برای پارک مجازی، پیشنهاد‌ شده ‌است. در این چارچوب، اجزا و ارتباطات، کارکردها و الزامات پارک فناوری مجازی، مشخص شده‌اند. مدل ارایه شده، ضمن تبیین ارتباطات دانشگاه، دولت و صنعت در پارک فناوری مجازی، تعاملات بین آنها را در چارچوب پارک‌مجازی مشخص می‌کند. نتایج ارزیابی مدل توسط گروه متخصصان، بیانگر قوت مدل در دستیابی به اهداف مورد انتظار است.

در جهان امروز، ‌جوامع بشری و دولت‌های آنها برای نقش‌آفرینی موثر و سهم‌خواهی نیازمند داشتن مولفه‌های استطاعت و مقبولیت لازم هستند. یکی از این مولفه‌ها حوزه‌ی علم و فناوری است. در این حوزه حضور دانشگاه‌هایی با ویژگی‌های منحصر به فرد از جمله دانشگاه صنعتی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. این مقاله سعی دارد با بررسی شاخصه‌های دانشگاه‌های صنعتی در مفهوم سنتی و جدید، مفهومی جدید از این نوع دانشگاه‌ها را بر‌اساس سند چشم‌انداز توسعه‌ی ایران در افق 1404 برای افزایش توان علمی- صنعتی کشور و به تبع آن رشد اقتصاد دانش‌محور ارایه کند. به همین منظور ضمن شناسایی چالش‌های موجود در دانشگاه‌های صنعتی سنتی در کشور، نقشه جامع جدیدی مشتمل بر ساختار، ‌ماموریت و اهداف یک دانشگاه صنعتی پیشرفته معرفی شده است که هر یک از این زیر حوزه‌ها با کارکردهای متنوع و ویژه‌ی مکان بنیانگذاری چهار رکن اصلی یک دولت زنده، توسعه‌یافته و نقش‌آفرین را در جهان آینده فراهم می‌سازد.

این تحقیق برای بررسی توانایی‌ها و قابلیت‌های دانش‌آموختگان دانشگاه‌های ایران در پاسخ به نیازهای شغلی و حرفه‌ای در منطقه‌ی انرژی پارس جنوبی به‌ منظور ارایه‌ی مدلی کارامد برای ارتباط موثر صنعت و دانشگاه صورت گرفته است. به این منظور ابتدا با توجه به پیشینه‌ی تحقیق و مبانی نظری، چارچوب مفهومی برای توانایی‌ها و قابلیت‌های دانش‌آموختگان ارایه شد. با توجه به مولفه‌های این چارچوب پرسشنامه‌ای در پنج بخش تهیه و پس از اطمینان از روایی صوری و اعتبار آن (83/0)‌، داده‌ها از نمونه‌های مورد مطالعه 336 نفر شامل 96 مدیر و242 نفر از کارشناسانی که دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. که با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند گرد‌آوری شد. این داده‌ها با توجه به سوالات تحقیق و با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و آمار استباطی چون آماره t تک نمونه‌ای و تحلیل عاملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده چار‌چوبی پیشنهاد شد که به کمک آن بتوان رابطه‌ی مطلوبی بین آموزش‌های دانشگاهی در پاسخ به نیازهای بازار کار برقرار کرد. این چارچوب شامل پنج دسته مولفه‌ی اصلی فلسفه و اهداف، مبانی نظری، توانایی‌ها و قابلیت‌های دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها بعد فنی و ابزاری، بعد شناختی، بعد شخصیتی، بعد سازمانی، بعد مدیریتی و راهبردی و بعد ارتباطی)، ارزیابی چارچوب و عوامل محیطی است.

برقراری ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه یکی از دغدغه‌های دولت‌ها در کشورهای مختلف دنیا به شمار می‌رود. بر سر راه این ارتباط همواره موانع فرهنگی، ساختاری و عملکردی مختلفی وجود دارد که دولت‌ها با توجه به نیاز و ساختار صنعتی و دانشگاهی خود با استفاده از مدل‌های مختلف در برطرف کردن آنها همت گماشته‌اند. در این مقاله سعی بر آن است که یکی از نمونه‌های موجود برای برقراری این ارتباط در کشور مورد بررسی قرار گرفته و ضمن معرفی این نمونه، تجربیات حاصل از به‌کارگیری آن تا حد امکان منتقل شود.

ارتباط صنعت و دانشگاه موضوعی مهم و بحث انگیز بوده و در سالهای اخیر مقالات متعددی درباره آن نوشته شده است . یکی از راهکارهایی که اغلب پیشنهاد میشود و در ایران به عمل نیز نزدیک شده است ، ایجاد پارک فناوری است. اما توجه به این مساله حایز اهمیت است که چنین نهادی به تنهایی ضامن ایجاد ارتباط مناسب بین دانشگاه و صنعت و به تبع آن ارتقای صنعت نیست . در هر کشور با توجه به وضعیت جغرافیایی و دسترسی به منابع طبیعی ، مزیت خاصی در تولید برخی محصولات وجود دارد و تمرکز بر آن سودآوری بیشتری را به همراه خواهد داشت لذا باید در ایجاد چنین مراکزی مزایای نسبی موجود را در نظر گرفت. ی استفاده مناسب از این مزیتها و تبدیل آن به محصول نهایی قابل استفاده ، به عوامل متعددی نظیر وجود ها دانشگاه ها یی با قابلیت ی آموزشی و پژوهشی مناسب برای تولید دانش فنی و نیروی انسانی کارا ، یک صنعت کارامد و حمایت دولتی در هر شکل ممکن از جمله پارک فناوری بستگی دارد. در سال های اخیر در صنعت پستهای فشار قوی پیشرفتهای قابل ملاحظهای بوجود آمده است بهگون های که علاوه بر تامین نیاز داخل ، یارایه خدمات مهندسی به کشورهای خارجی نیز صورت گرفته است. در تحقیق حاضر سعی شده است با بررسی نارسایی دانشگاه ها در زمینه آموزشی و پژوهشی و نیز صنعت بویژه در ارتباط با صنعت پستهای برق و توجه به مزیت نسبی ایران و جایگاه اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی ، پیشنهاد هایی برای ی نحوه حمایت دولت به منظور ارتقای این صنعت ارایه شود.

ارتباط صنعت و دانشگاه موضوعی است که از سال‌های گذشته در جامعه مطرح بوده و اقدامات زیادی در این زمینه به صورت تیوری و عملی از قبیل مقاله، کتاب، برگزاری سمینار و انعقاد تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای همکاری انجام گرفته است. در مقاله‌ی حاضر، ضمن بررسی فلسفه‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه، نظام‌ها و انواع همکاری‌های صنعت و دانشگاه بررسی شده و اقدامات وزارت نیرو برای ایجاد و توسعه‌ی‌ ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی از طریق روش‌هایی نظیر همکاری‌های پژوهشی، ایجاد مراکز علمی‌ تحقیقاتی مشترک، تجاری‌سازی نتایج پژوهشی و نظام‌نامه‌ی ارتباطات علمی‌مورد بحث قرار گرفته است.

رشد صنعتی در کشور باعث افزایش تقاضای انرژی در سال‌های اخیر شده است لذا توجه خاص به ساخت سدها و طراحی و راه‌اندازی نیروگاه‌ها امری ضروری می‌باشند، از طرف دیگر با توجه به وضعیت بازار و نیاز کشورهای همسایه از جمله افغانستان، عراق و آسیای میانه به نیروهای متخصص و تجهیزات پیشرفته در حوزه‌ی صنعت آب و برق، تربیت نیروهای آموزش دیده و تولید کالاهای صنعتی در این زمینه می‌بایست در اولویت قرار گیرد. در این مقاله ضمن بررسی وضعیت موجود فرصت‌ها و چالش‌های تاثیرگذار در این حوزه مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.