فهرست مطالب

نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 30 (زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/11/01
  • تعداد عناوین: 8
|
  • مصطفی خزایی*، محمدتقی رضویان صفحات 1-19

    در طی چند دهه اخیر تاکید برنامه ریزی و مدیریت شهرها، بیش از هر زمان دیگری به سطوح  پایین تر و ابعاد ملموس زندگی شهری متوجه شده است. که به نوعی سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت شهری را از خردترین واحد، یعنی محله در شهر هدف قرار داده است. به عبارت دیگر، محله های شهری به مثابه کوچک ترین واحد سازمان فضایی شهر، در پایداری شهری نقش اساسی ایفا می کنند. رویکرد محله محوری با مبنا قرار دادن محله ها درمدیریت شهر، آن ها را همچون منابعی پویا در راه ایجاد توسعه، انسجام اجتماعی و هویت بخشی به کار  می گیرد. مقاله حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی و بر اساس مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه ریزی استراتژیکQSPM   است. این پژوهش به بررسی محله محوری در ایجاد مدیریت شهری پایدار پرداخته (چراکه محله موردمطالعه ظرفیت های کارآمد خود را متناسب با برنامه ریزی با تاکید بر محله مبنایی داشته و در گذر زمان این ظرفیت ها را کم کم از دست داده و دچار مشکلاتی شده است) و محله قیطریه را به عنوان یک نمونه از این محله ها موردمطالعه قرار داده و با انجام مطالعات میدانی و بررسی مدارک، بر اساس امکانات و فرصت ها، محدودیت ها و تهدیدات، راهبردهایی به منظور برنامه ریزی برای مدیریت این محله ارایه داده است. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که؛ استراتژی های انتخاب شده QSPMاز میان پنج استراتژی برگزیده، استراتژی گسترش گردشگری و انتقال درآمد آن به ساکنین محله برای افزایش سطح خدمات ، با نمره جذابیت 04/13 نسبت به دیگر استراتژی ها از اولویت بالایی برخوردار است.

    کلیدواژگان: محله محوری، اجتماع محوری، مدیریت شهری، توسعه پایدار، محله قیطریه
  • سعید ملکی، مهناز حسینی سیاه گلی*، مریم محمودی، امین صفدری مولان صفحات 21-41

    هدف این پژوهش بررسی و سنجش ارتباط سرمایه اجتماعی و کیقیت زندگی شهری در بین شهروندان و ارایه روشی جهت اندازه گیری سرمایه اجتماعی و همچنین میزان کیفیت زندگی شهروندان می باشد. بدین منظور، شهرستان اسلامشهر به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب شده است. روش تحقیق از نوع تحلیلی- توصیفی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه روش گردآوری اطلاعات پژوهش میدانی و پرسشگری است  نمونه جامعه آماری با استفاده از فورمول کوکران به تعداد 384 نفر انتخاب و در شهرستان اسلام شهر مورد پرسش و سنجش قرار گرفت. اطلاعات و داده ها با  استفاده از نرم افزار spss مورد  و با آزمون های رگرسوین و همبستگی پیرسون فرضیه های نحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای پیدا کردن رابطه بین متغیرهای مستقل اعتماد اجتماعی، حمایت اجتماعی، مشارکت اجتماعی و سرمایه اجتماعی با متغیر وابسته کیفیت زندگی یک تحلیلی رگرسیون چند متغیره انجام گرفت که مقدار Rآن برابر 0.893 شد که نشان می دهد یک رابطه قوی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته کیفیت زندگی وجود دارد.

    کلیدواژگان: سرمایه اجتماعی، کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی، اسلام شهر
  • شهریور روستایی، خسرو رحمتی*، عبدالله شیخی صفحات 43-64

    پژوهش حاضر در وهله اول، با هدف کلی ارایه تحلیلی از فقر و توزیع فضایی آن بر اساس مولفه های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و در وهله بعد، با هدف پهنه بندی بلوک های فقیر نشین، خوشه بندی مکانی فضایی گستره های فقر و مشخص کردن اهمیت مولفه های مورد استفاده در شناخت و سنجش فقر در بلوک های شهر میاندوآب به نگارش درآمده است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی، و از لحاظ ماهیت و روش، کمی تحلیلی است. روش گردآوری داده ها به صورت اسنادی کتابخانه ای و بر اساس داده های ماخوذ از اطلاعات بلوک های آماری سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 بوده است. جامعه آماری پژوهش نیز، بلوکهای مسکونی شهر میاندوآب در بازه زمانی 1390 بوده است. تحلیلهای پژوهش بر اساس 30 شاخص در قالب سه مولفه اجتماعی (9)، اقتصادی (10) و کالبدی (11) و با استفاده از نرم افزار ArcGIS و ابزارهای آمار فضایی، تحلیل لکه های داغ و آماره موران محلی با روی هم گذاری لایه ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان مدل، انجام گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که از میان 3 مولفه مورد بررسی، مولفه "اجتماعی" برتری نسبی در پراکنش فضایی فقر دارد. توزیع فضایی مکانی فقر و پهنه بندی آن در سطح بلوک های شهر براساس مولفه های تلفیقی نیز حاکی از آن است که از مجموع 1660 بلوک، 429 بلوک خیلی فقیر (26 درصد)، 397 بلوک فقیر (24درصد)، 364 بلوک متوسط (22 درصد)، 248 بلوک مرفه (15 درصد) و 224 بلوک نیز در سطح خیلی مرفه (13 درصد) قرار دارند. همچنین یافته ها نشان می دهد که الگوی توزیع و اختلاف فضایی فقر در شهر میاندوآب، از الگوی "خوشه ای" پیروی می کند، به گونه ای که "بلوک های فقیر به حاشیه ها" و "بلوک های برخوردار به مرکز" گرایش و تمایل شدیدتری دارند، وضعیتی که حاکی از وجود "فاصله طبقاتی و دوگانگی" در فضای شهر است.

    کلیدواژگان: فقر شهری، بلوکهای شهری، توزیع فضایی، آمار فضایی، میاندوآب
  • امیرحسین ملکی*، عباس ملک حسینی صفحات 65-85

    گسترش شهر و شهرنشینی وافزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در ایران از یک طرف و رشد شهرها،تمرکز و تجمع جمعیت از طرف دیگر افزایش بارگذاریهای محیطی و اقتصادی بربستر شهرها را موجب شده است. متاسفانه به دلیل رشد لجام گسیخته شهر نشینی در ایران هیچکدام از فضاهای شهری نتوانسته مسایل و مشکلات موجود در فضای خود را حل نماید از این رو در زمان بحران تدابیر لازم اتخاذ نشده و شهر سیر قهقرایی خود را به سرعت طی خواهد کرد. یکی از این مشکلات بافت های فرسوده شهری می باشد که در زمان بحران ها به ویژه بحران های طبیعی توانایی تطبیق با دگرگونی ناگهانی سیستم را نداشته و علاوه بر مشکلات در خود بافت کل سیستم شهری را مختل می نماید. شهر همدان نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. تحقیق حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی می باشد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تاثیرات مدیریت بحران شهری بر اصلاح   بافت های فرسوده همدان می باشد. این رو در پژوهش حاضر سعی شده است تا با استفاده از مطالعات پیمایشی، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدل سوات (SWOT) به بررسی و تحلیل بخشی از بافت فرسوده همدان - که به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است- پرداخته شود و کالبد محدوده، تاثیرات مدیریت بحران شهری و نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای موثر بر آن مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج تحقیق گویای آن است که بافت های فرسوده شهر همدان در برابر آسیب های ناشی از وقوع بحران آسیب پذیر بوده و نیازمند بازنگری است همچنین عملکرد ساکنین و مسیولین در برابر آسیب های ناشی از وقوع بحران در سطح مطلوبی نمی باشد از این رو سعی شده بهترین راهکارها را در جهت مدیریت بحران موثر بر بافت فرسوده محدوده مورد مطالعه ارایه شود.

    کلیدواژگان: مدیریت بحران شهری، بافت فرسوده، شهر همدان
  • سعید امانپور، مهیار سجادیان* صفحات 87-125
    جای شک نیست که پایتخت،نخست شهر و کلانشهر ملی کشور،تهران،به دلیل مسایل و مشکلات متعدد اجتماعی،اقتصادی،زیرساختی و زیست محیطی و از جمله سازمان فضایی؛ به مرحله بحران شدید رسیده است.در این راستا،به نظر می رسد؛که به علت تفرق های متنوع،آنچه که بیش از هر چیز در این بحران شدید حایز اهمیت بوده و هست،نظام مدیریت حاکم بر این شهر و عدم هدایت و کنترل سازمان فضایی این کلانشهر آن هم منبعث از رهیافت ها و رهنمودهای مدیریت یکپارچه شهری باشد.لذا این پژوهش به سبب اهمیت موضوع با روشی توصیفی-تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و در مواردی بهره گیری از مشاهدات میدانی و مصاحبه با خبرگان و با نگرشی سیستمی،تاریخ نگارانه و آینده پژوهانه به هدف آسیب شناسی سازمان یابی فضایی و مدیریت کلانشهر تهران منطبق بر رهیافت ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه که اکنون در حوزه های متفاوت سیاستگذاری و راهبردی،آرمان قابل تاکیدی محسوب می گردد؛به پژوهش پرداخت.بر اساس یافته های تحقیق،کلانشهر تهران که وارث سیاست های تمرکزگرای یک نظام بسیط متمرکز نفتی است دارای تفرق های عملکردی،قوانین،تکثر منافع،اجتماعی،سیاسی،کالبدی و فضایی و اکولوژیک می باشد؛که لازم است در ابتدا ضمن کاهش تفرق های مذکور؛سطح متناسبی از تمرکززدایی سیاسی و مدیریتی و اقتدار لازم برای سیاستگذاری،برنامه ریزی و اجرا در سطح محلی ارایه و در نهایت از مدیریت یکپارچه شهری مبتنی بر استقرار حکمروایی خوب شهری و بهره گیری از راهبردگزینی استفاده گردد.در انتهای پژوهش راهکارهایی مستخرج از یافته های تحقیق نیز پیشنهاد گردید.
    کلیدواژگان: آسیب شناسی، تهران، سازمان یابی فضایی، مدیریت یکپارچه
  • مسعود تقوایی، الهه کنارکوهی*، مهدی مومنی صفحات 127-157
    با توجه به افزایش نقاط شهری و جمعیت شهرنشین و مسایل و مشکلات متعددی که در پی آن بوجود آمده است در این مقاله به بررسی و تحلیل سیستم شهری استان خوزستان با استفاده از مدل مرتبه- اندازه زیپف، مرتبه- اندازه تعدیل یافته، منحنی لورنز و ضریب جینی٬ توان جمعیتی٬ شاخص های عدم تمرکز و شاخص های تمرکز شهری و نخست شهری در سالهای 1335 تا 1390 پرداخته شده است. هدف این پژوهش مشخص کردن میزان تعادل در سیستم شهری استان خوزستان است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با استفاده از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن جمعیت شهرهای استان برآورد گردیده است. جامعه آماری شامل کلیه شهرهای خوزستان در شش دوره سرشماری از سال 1335 تا 1390 است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که در طبقات بالای نظام سلسله مراتبی شهرها تعادل بیشتری نسبت به تیوری زیپف و تعدیل یافته برقرار است و هر چه به سمت پایین که شهرهای بسیار کوچک قرار دارند پیش رویم از تعادل در مرتبه- اندازه شهرها کاسته می شود که تمامی شهرهای بسیار کوچک با اختلاف زیادی کمبود جمعیت دارند، سال 1365 تحت تاثیر جنگ تحمیلی نظام سلسله مراتبی شهرهای استان نسبت به سالهای قبل بیشترین عدم تعادل را دارد که در سال 1375 نظام پخشایش جمعیت متعادل تر می شود و سپس در سالهای 1385 و 1390 عدم تعادل در نظام سلسله مراتبی شهرهای استان به میزان زیادی افزایش می یابد. نتایج سایر مدل ها نیز به همین ترتیب است. در واقع نتایج تمامی مدلها حاکی از عدم تعادل و تمرکز زیاد جمعیت در نظام شهری استان خوزستان دارد.
    کلیدواژگان: سیستم شهری، مرتبه- اندازه، منحنی لورنز، ضریب جینی، ضریب آنتروپی٬ استان خوزستان
  • محمدحسن جعفریان، ایرج اسکندریان*، محمدرضا سلیمی سبحان صفحات 159-183

    امروزه گردشگری روستایی به یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است و دولت ها سیاست های مختلفی را به منظور توسعه ی گردشگری روستایی در مقیاس های گوناگون، از سطوح محلی تا سطح ملی به کار گرفته اند. در دهه های گذشته به ویژه از دهه ی 1990، به دلیل رکود بخش کشاورزی و مشکلات فراروی جوامع روستایی، همواره متخصصان و برنامه ریزان بر اهمیت توسعه ی گردشگری روستایی تاکید کرده اند. هدف از این پژوهش راهکارهای توسعه گردشگری روستای لاسجرد شهرستان سمنان می باشد، که با ارزیابی اثرات مثبت و منفی صنعت گردشگری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محیطی به بحث و تحلیل پرداخته است. ابزار پژوهش پرسشنامه می باشد که در بین سه جامعه آماری جامعه میزبان، مسولین و گردشگران توزیع شده است و با بهره گیری از تکنیک SWOT و نرم افزار SPSS به تحلیل داده ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که توسعه گردشگری روستایی لاسجرد دارای دارای 7 قوت،11 ضعف، 7 فرصت و9 تهدید می باشد، همچنین نتایج نشان داد که چشم اندارهای زیبا و منحصر بفرد مهمتریت قوت، نامناسب بودن تسهیلات و تجهیزات اقامتی مهمترین ضعف، افزایش انگیزه بیشتر برای مسافرت و تفریح مهمترین فرصت و تخریب زمینهای کشاورزی و مزارع روستایی مهمترین تهدید توسعه گردشگری روستایی در روستای لاسجرد می باشد. لذا با توجه به مدل سوات در جهت توسعه گردشگری این روستا 18راهبرد ارایه شد.

    کلیدواژگان: گردشگری روستایی، توسعه گردشگری، روستای لاسجرد، مدل SWOT
  • مسعود صفایی پور، سارا آموزگاری*، محمد بافقی زاده صفحات 185-206
    در پژوهش پیش رو با هدف اصلی ارایه ی استاندارد پارک شهری متناسب با نیاز معلولین، سالمندان و کودکان، میزان سرانه مطلوب فضای سبز و چگونگی پراکندگی پارک ها و سطح کیفیت و خدمات رسانی آنها در منطقه 4 اهواز متناسب با جمعیت موجود مورد سنجش و ارزیابی  قرار گرفته است. کودکان، سالمندان و معلولان، بخشی از افراد جامعه اند که همچون سایر شهروندان، نیازمند دسترسی و استفاده مطلوب از امکانات و خدمات عمومی می باشند، لذا در این تحقیق با هدف کسب رضایت خاطر این گروه خاص از شهروندان بعنوان جامعه هدف، وضع موجود تمام پارک های منطقه 4 شهر اهواز بعنوان محدوده و قلمرو پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. روش این پژوهش پیمایشی با استفاده از ابزار مشاهده و برداشت میدانی و از طریق توزیع پرسشنامه خبره سنجی و مصاحبه شفاهی با شهروندان می باشد. پس از مطالعه منابع و مصاحبه با کارشناسان و صاحب نظران، معیارها و شاخص های استاندارد جهت ارایه الگوی مناسب و بهینه متناسب با نیاز جامعه هدف استخراج  و پس از مطالعه و پردازش اقدام به امتیاز دهی با استفاده از روش AHP گردید. نتایج نشان می دهد که پارک های شهری منطقه مورد مطالعه قادر به میزبانی از جامعه مورد نظر نمی باشند و به آنها بهره کافی نمی رسانند. شاهد این ادعا وضعیت فعلی این فضاهای سبز عمومی و پارک های موجود بوده که تردد و استفاده بهینه جامعه هدف را با مشکل مواجه ساخته است.در نهایت جهت ارتقا سطح خدمت رسانی فضای سبز و پارک شهری برای جلب رضایت شهروندان  مورد مطالعه راهکارها و پیشنهادات مربوطه ارایه گردیده است.
    کلیدواژگان: پارک، کودکان، سالمندان، معلولان، روش AHP