نشریه امنیت اقتصادی
سال سوم شماره 5 (پیاپی 17، امرداد 1394)

وجود چالش‌ها و موانع در دستیابی به پایداری و ثبات در رشد اقتصادی کشور، بکارگیری ابزارهای سیاستی به منظور مقابله با این چالش‌ها را ضروری کرده است. یکی از ابزارهای رایج به منظور دستیابی به رشد پایدارتر، رویکرد متنوع‌سازی ساختار صادرات است. بررسی‌ آمارهای ارایه شده در این زمینه حاکی از آن است که نه‌تنها در ساختار صادرات کشور در حالت کلی، بلکه در درون ساختار صادرات غیرنفتی نیز شاهد عملکرد ضعیف تنوع‌پذیری در این بخش می‌باشیم. از این رو به نظر می‌رسد تحت چنین شرایطی بکارگیری راهکارهایی از  جمله، بهبود فضای کسب و کار، مرتفع‌سازی ضعف‌های حوزه تولید و تدوین یک نظام صادراتی از سوی دولت می‌توانند کمک شایانی در بهبود وضعیت تنوع‌سازی صادراتی کشور داشته باشند.

با ظهور قدرت‌های اقتصادی همچون چین و هند، امروزه اهمیت تسلط بر اقیانوس هند قابل قیاس با چند دهه گذشته نیست به‌طوری که در آینده کنترل بر این آب‌ها عاملی تعیین‌کننده در بسیاری از معادلات جهانی خواهد بود. در این بین، پیگیری استراتژی رشته مروارید از سوی چین با هدف ایجاد پایگاه‌های دریایی پکن از طریق توسعه‌ بنادر در کشورهای حاشیه اقیانوس هند، بندر گوادر پاکستان را به عنوان مهم‌ترین رقیب بندر چابهار مطرح کرده است که توسعه این بندر می‌تواند امیدهای توسعه محور شرق را نقش بر آب کند.

امروزه دیپلماسی اقتصادی به جزء جدایی‌ناپذیر سیاست خارجی کشورها بدل شده است، به‌طوری که وزارت امور خارجه تمام کشورهای قدرتمند به‌طور فزاینده‌ای در حال تغییر توجه خود از دیپلماسی سنتی به دیپلماسی اقتصادی هستند،. این کشورها پذیرفته‌اند که تفاوت در عملکرد نهادهای سیاسی و اقتصادی یکی از علل تفاوت در نقش اثرگذاری کشورها در معادلات جهانی خواهد بود. از‌این‌رو، بررسی مفهوم و چهارچوب تحلیلی دیپلماسی اقتصادی یکی از راه‌های کمک به چگونگی استفاده از این نوع دیپلماسی برای پیشبرد منافع داخلی کشور به شمار می‌رود.

مصرف شیر و لبنیات در کشور یک سوم استاندارد‌های جهانی است. یکی از علل اصلی کاهش مصرف لبنیات، افزایش قیمت آن طی پنج سال اخیر و از بین رفتن قدرت خرید این محصول به ویژه در دهک‌های پایین درآمدی است. از آنجا که کاهش مصرف شیر و لبنیات سلامت و امنیت غذایی خانوارها را با مخاطراتی همراه می‌سازد، از این رو می‌تواند تبعات به مراتب سنگین‌تری را بر جامعه تحمیل کند. بنابراین حمایت مستقیم از دامداران به صورت پرداخت یارانه نقدی، خرید تضمینی شیر از گاوداری‌ها، حذف 8 درصد مالیات بر ارزش افزوده محصولات لبنی و... می‌تواند تاثیری مثبت در تعدیل قیمت شیر و فرآورده‌های و در نهایت ارتقای مصرف سرانه شیر آن داشته باشد.

در سال‌های اخیر، به دلیل عدم مدیریت صحیح منابع آب، بسیاری از استان‌ها در کشور وارد مرحله تنش آبی شده‌اند. با توجه به اهمیت نقش آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آبی موجب مهاجرت افراد از روستاها به شهرها شده است که علاوه بر جلوگیری از رشد و توسعه مستمر بخش کشاورزی، اشتغال این بخش را کاهش داده و نابسامانی اجتماعی و سیاسی نیز بر کشور تحمیل کرده است. برای کاهش آسیب‌های ناشی از بحران آب، مواردی نظیر افزایش راندمان آب، افزایش انگیزه برای سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی در مناطق روستایی، تنوع‌بخشی به اشتغال روستایی و... پیشنهاد می‌شود.

بر مبنای تیوری های اقتصادی، شاخص قیمت سهام باید منعکس‌کننده انتظارات آحاد اقتصادی از عملکرد آتی شرکت ها باشد، در حالی که سود شرکت ها سطح فعالیت های اقتصادی را منعکس می کند. اگر شاخص قیمت سهام به درستی اطلاعات مربوط به روند آتی متغیرهای اساسی را منعکس کند آنگاه می توان از آن به عنوان یک متغیر پیشرو برای پیش بینی نوسان های فعالیت های اقتصادی استفاده کرد، بنابراین ارتباط بین متغیرهای تاثیرگذار بر شاخص قیمت سهام بسیار مهم و اساسی است. با توجه به اهمیت بازار سرمایه، در این گزارش مهم‌ترین متغیرهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه مورد بررسی قرار گرفته است. متغیرهای مورد بررسی شامل بودجه دولت، درآمدهای نفتی، نرخ ارز، تحریم های اقتصادی، شاخص قیمت مسکن، نرخ سود بانکی و قیمت سکه می باشد. ارتباط متغیرهای مهم و اصلی تاثیر گذار بر شاخص قیمت سهام به خصوص در سال های اخیر به صورت مستقیم و مثبت درآمده است.

افزایش مبادلات بین‌المللی انرژی برق می‌تواند یکی از راهکارهای تامین برق مورد نیاز کشور و کاهش نیاز به ایجاد ظرفیت‌های نیروگاهی جدید تولید برق به شمار رود. افزایش امنیت عرضه، بهبود قابلیت اطمینان سیستم، افزایش بهره‌وری سرمایه و اصلاح ترکیب فناوری و بنابراین، بهبود بازده تولید برق از جمله مزایای افزایش مبادلات منطقه‌ای برق به شمار می‌آید. با وجود این، با توجه به مصرف فزاینده برق در کشور، ناکارآمدی تکنولوژیکی (فناورانه) و استفاده از سوخت یارانه‌ای در نیروگاه‌های حرارتی تولید برق کشور، لزوم توجه به ملاحظاتی اساسی در توسعه مبادلات منطقه‌ای برق بویژه سیاست صادرات برق از جمله بررسی رقابت‌پذیری آن در مقایسه با سیاست صادرات گاز را نمایان می‌کند.