Journal of Holistic Nursing and Midwifery
Volume:12 Issue: 2, 2002

خواب به حفظ سلامتی، رهایی از تنش و اضطراب و توانایی سازگاری کمک می کند و عوامل متعددی چون عوامل محیطی، رفتاری، جسمی و روانی می توانند موجب مختل شدن آن شوند. این امر در بیماران پس از جراحی به ویژه جراحی قلب که نیاز به خواب کافی برای تسهیل بهبودی دادند از اهمیت خاص برخوردار است.

این پژوهش یک مطالعه توصیفی مقطعی است که با هدف تعیین عوامل موثر بر کیفیت خواب بیماران پس از جراحی پیوند عروق کرونر انجام شده است.

ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش از 5 پرسشنامه شامل پرسشنامه های مربوط به مشخصات فردی و بیماری، شاخص کیفیت خواب پیتزبرگ، عوامل محیطی، رفتاری و جسمی، اضطراب آشکار و پنهان اشپیلبرگر و پرسشنامه افسردگی بک تشکیل شده است که توسط 50 بیمار تحت جراحی پیوند عروق کرونر در مرکز آموزشی درمانی دکتر حشمت شهر رشت که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده بودند تکمیل گردید.

یافته های پژوهش در رابطه با کیفیت خواب بیماران نشان داد که اکثریت (56٪) آنها کیفیت خواب نامطلوب، در حالی که در گروه افراد سالم اکثریت(51) کیفیت خواب مطلوب داشتند و نتایج نشان داد که کیفیت خواب بیماران با جنس (0/02>P)، سابقه مراجعه به پزشک به دلیل مشکلات خواب (0005/>P) و سابقه درد مفاصل (0/ 03>P) ارتباط معنی دار آماری داشته است.  مقایسه انجام شده در زمینه کیفیت خواب بیماران با افراد سالم نشان داد که اختلاف معنی دار آماری بین میانگین امتیازات دو گروه وجود ندارد و در نتیجه فرضیه پژوهش کیفیت خواب بیماران پس از جراحی پیوند عروق کرونر با افراد سالم متفاوت است تایید نشد. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که از بین عوامل محیطی "روشنایی با تاریکی بیش از حد (0/004 > P)، از بین عوامل رفتاری مصرف قرص خواب (0 / 0005>P)، از بین عوامل جسمی دردهای قفسه سینه (0/ 02>P)،”درد محل برش جراحی قلب (0/001>P)، قرار گرفتن در وضعیت ناراحت“(0 / 03>P) و از بین عوامل روانی اضطراب آشکار (0/ 001>P)، اضطراب پنهان» (0/ 02>P) و افسردگی (0/001>P) با کیفیت خواب ارتباط معنی دار آماری داشتند.

پرستاران با شناسایی عوامل فوق می توانند از طریق برنامه ریزی و انجام تدابیر لازم خواب بیماران را چه در زمان بستری و یا پس از ترخیص بهبود بخشند.

بیماریهای بدخیم، پس از حوادث شایعترین علل مرگ و میر کودکان و نوجوانان را تشکیل می دهند. از جمله بیماریهای بدخیم، سرطان را می توان نام برد. جهت مبارزه با سرطان روش های درمانی متعددی وجود دارد. یکی از متداولترین آنها شیمی درمانی است که با عوارض متعدد جسمانی و روانی همراه است. این عوارض ممکن است بقدری شدید باشد که منجر به عدم ادامه درمان از سوی والدین و کودکانشان گردد. پرستاران نقش مهمی در کاهش عوارض ناخوشایند شیمی درمانی دارند. یکی از این نقش ها، بررسی نیازهای آموزشی والدین این کودکان و برنامه ریزی آموزشی بر اساس نیاز آنها جهت پیشگیری از عوارض می باشد.

پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی است که با هدف تعیین نیازهای آموزشی والدین کودکان تحت شیمی درمانی در مورد پیشگیری از عوارض جسمانی و روانی آنان در یکی از مراکز آموزشی درمانی شهر رشت در سال 1379 انجام گرفته است.

در این پژوهش کلیه والدین کودکان تحت شیمی درمانی مراجعه کننده به تنها بیمارستان کودکان شهر رشت به روش سرشماری انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود.

پس از تجزیه و تحلیل داده، نتایج نشان داد، هفتاد و پنج درصد واحدهای مورد پژوهش جهت پیشگیری از عوارض شیمی درمانی به آموزش نیاز داشتند، بطوریکه 67 / 5 درصد واحدها در مورد پیشگیری از عوارض جسمانی و 65 درصد آنان در مورد پیشگیری از عوارض روانی شیمی درمانی نیاز آموزشی داشتند.

با توجه به نیاز اکثریت واحدهای مورد پژوهش به آموزش، باید بر اساس این نیازها، برنامه ریزی نمود و نسبت به ارتقاء آگاهی این والدین جهت پیشگیری از بروز عوارض شیمی درمانی اقدام نمود.

مراقبت از خود فعالیتی است که افراد در زندگی روزانه خود به آن نیاز داشته و به منظور ارتقای سلامتی، پیشگیری از بیماری، بهبودی و درمان بیماری مزمن انجام می دهند. با افزایش بیماران تحت شیمی درمانی و تحت درمان با داروهای مختلف و اهمیت پذیرش این روند و کنترل عوارض آن، نیاز به آگاهی در بیماران احساس می گردد.

هدف این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی است که با هدف تعیین تاثیر آموزش بر پی گیری مراجعات و پیروی از دستورات مراقبت از خود بیماران تحت شیمی درمانی مراجعه کننده به یکی از مراکز آموزشی - درمانی شهر رشت انجام گرفته است.

نمونه های پژوهش شامل 60 نفر از بیماران تحت شیمی درمانی بودند که بطور تصادفی 30 نفر به عنوان گروه آزمون و 30 نفر به عنوان گروه شاهد انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه و چک لیست بود. برنامه آموزشی گروه آزمون در دومین جلسه شیمی درمانی قبل از شروع شیمی درمانی اجرا شد و در سومین جلسه شیمی درمانی با واحدهای مورد پژوهش جهت تاکید بر اجرای دستورات مراقبت از خود و پاسخ به سیوالات آنان ملاقات شد. چک لیست پی گیری مراجعات تا چهار جلسه برای هر بیمار تکمیل شد و پس از جمع بندی امتیازات، پی گیری به دو دسته کامل و ناقص طبقه بندی شد. بعد از چهارمین جلسه شیمی درمانی پرسشنامه پیروی از دستورات مراقبت از خود تکمیل شد و پس از جمع بندی امتیازات، پیروی از دستورات سه دسته کامل، نسبی و ناقص تقسیم شدند.

نتایج پژوهش نشان داد که 80٪ از گروه آزمون و 90٪ از گروه شاهد نیاز به یادگیری دارند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که در گروه آزمون بین نیازهای یادگیری و میزان درآمد ماهانه (0 / 0001>P) و سابقه ابتلا به بیماریهای درمان شده با شیمی درمانی در خانواده(0/01>P) و سطح تحصیلات (0 / 01 >P)ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که میزان پی گیری مراجعات گروه آزمون بعد از آموزش بیشتر از میزان پی گیری مراجعات گروه شاهد می باشد(0 / 037>P) و میزان پیروی از دستورات مراقبت از خود در گروه آزمون بعد از آزموش نیز بیشتر از میزان پیروی از دستورات مراقبت از خود در گروه شاهد می باشد(0/ 0001 >P). 

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نمایانگر تاثیر آموزش بر پی گیری مراجعات و پیروی از دستورات مراقبت از خود بیماران شیمی درمانی بر اساس نیازهای یادگیری آنان در زمینه شناخت بیمار از شیمی درمانی، عوارض ناشی از آن و اقدامات لازم جهت پیشگیری و کنترل عوارض آن در امر مراقبت از خود می باشد.

همودیالیز یکی از متداول ترین روش های درمان جایگزین در نارسایی کلیه محسوب می گردد . زندگی توام با دیالیز تغییرات عمده ای و در فعالیت و سبک زندگی بیماران و خانواده آنها ایجاد می نماید . به منظور شناسایی عوامل خطر ساز و همچنین ارایه خدمات موثر درمانی . مراقبتی ، آموزشی و حمایتی برای بیماران تحت همودیالیز مزمن ، انجام ارزیابی جامع آنها و خانواده شان امری اجتناب ناپذیر می باشد.

هدف از این مطالعه تعیین مشخصات فردی، رفتاری ، اجتماعی ، اقتصادی و طبی بیماران تحت همودیالیز مزمن مرکز دیالیز بیمارستان شهید بهشتی زنجان بوده است .

در این مطالعه توصیفی - مقطعی تمام بیماران (50 نفر) تحت همودیالیز در مرکز منتخب به روش مصاحبه ساختار یافته و با استفاده از پرسشنامه ای مشتمل بر سه گروه سوالات بسته در زمینه مشخصات فردی و رفتاری ، اجتماعی و اقتصادی و طبی مورد بررسی قرار گرفتند.

یافته ها نشانگر آن بودند که میانگین و انحراف معیار سن واحد های پژوهش 14/ 5 * 48 / 6 سال بوده است. 46 درصد آنها مرد و 54 درصد آنها زن ، 74 درصد بیسواد و 96 درصد متاهل بوده اند . رعایت رژیم غذایی در 26 درصد ضعیف و 42 درصد آنها متوسط بوده است . 076 درصد واحدهای پژوهش قبل از دیالیز شاغل بوده اند که این میزان بعد از شروع درمان دیالیز به 20 درصد کاهش یافته بود . وضع در آمد در 30 درصد واحدهای پژوهش ضعیف و 52 درصد آنها متوسط بوده است . همچنین 18 درصد افراد سابقه دیابت و 26 درصد فشار خون بالا داشتند.

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که درصد قابل توجهی از واحدهای پژوهش سالمند ، بیسواد و دارای درجانی متوسط تا شدید محدودیت فعالیت و تحرک بودند . آموزش در زمینه رعایت رژیم های درمانی و مراقبت از خود را از منابع مختلف و به طور پراکنده و غیر منسجم کسب نموده بودند . اغلب پس از شروع درمان دیالیز به دلایل مختلف شغل خود را از دست داده و از لحاظ اقتصادی نیز وضعیت رضایت بخشی نداشتند در پایان پیشنهاداتی در جهت تعدیل و اصلاح عوامل خطر ساز و لزوم توجه بیشتر در جمعیت بیشتر مورد مطالعه ارایه گردیده است .

درد یکی از نگرانیهای بشر در طول تاریخ بوده که تلاش فراوانی در جهت کنترل آن صورت گرفته است. از آنجاییکه درد تسکین نیافته باعث عوارض جسمی - اجتماعی و فیزیولوژیکی می شود، لذا جهت پیشگیری از عوارض، تسکین درد ضروری است. گرچه درمان دارویی موثر ترین روش تسکین دهنده درد است اما تنها وسیله نیست و فعالیت های غیردارویی نیز می توانند باعث تسکین درد شوند.

هدف از انجام این تحقیق تعیین ارتباط بین همدلی پرستاران با شدت درد بیماران بعد از اعمال جراحی شکمی در مراکز آموزشی - درمانی شهر رشت است.

این پژوهش یک مطالعه توصیفی - همبستگی است که نمونه های آن را 82 نفر از بیماران تحت اعمال جراحی شکمی مراجعه کننده به مراکز آموزشی - درمانی شهر رشت تشکیل می دادند که بطور تصادفی انتخاب شدند. ابزار این پژوهش پرسشنامه بوده که مشتمل بر سه بخش اطلاعات دموگرافیک، مقیاس دیداری سنجش درد و مقیاس همدلی بوده است که مقیاس همدلی پژوهشگر ساخته می باشد. در این پژوهش محقق پس از توضیح کافی برای نمونه ها، پرسشنامه ها را تکمیل می نمود. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و از آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون بهره گرفته شد.

یافته ها نشان داد که بین همدلی پرستاران باشدت درد بر حسب مشخصات فردی همچون سن، جنس، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات، محل سکونت، سابقه بستری، سابقه جراحی قبلی و نوع جراحی ارتباط معنی دار وجود دارد(0/ 01>P).

در نهایت نتایج یافته ها موید این مسئله است که بین همدلی پرستاران با شدت درد بیماران ارتباط معنی داری وجود دارد(0 / 01 >P).

امروزه کیفیت مراقبتها و چگونگی استفاده از منابع جهت ارایه آن ، یکی از مسایل مورد توجه موسسات بهداشتی - درمانی است. در این میان به دلیل خطراتی که پس از عمل جراحی پیوند عروق کرونر ، بیماران را تهدید نموده و هزینه قابل ملاحظه ای از کل منابع مراقبت بهداشتی را به خود اختصاص میدهد ، ارزیابی کیفیت مراقبتهای مربوط به آن منطقی بنظر میرسد.

تعیین کیفیت ساختار و ارایه مراقبتهای پرستاری پس از عمل جراحی پیوند عروق کرونر در رابطه با دستگاه های قلبی - عروقی ، تنفس ، عصبی و برقراری تعادل آب و الکترولیتها به بیماران بستری در بخش مراقبت ویژه بیمارستان آموزشی منتخب شهر رشت در سال 1381 بوده است.

این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که نمونه های آن را ، 110 نفر از بیماران تحت عمل جراحی پیوند عروق کرونر بستری در بخش مراقبت ویژه جراحی قلب بیمارستان آموزشی منتخب شهر رشت تشکیل داده اند که پس از عمل به مدت 48 ساعت در بخش مراقبت ویژه جراحی قلب ، مورد مراقبت قرار گرفته اند. ابزار گردآوری داده های این پژوهش ، برگه مشاهده بوده است. روش نمونه گیری این پژوهش ، تدریجی بوده است و داده ها براساس مشاهده مستقیم از بدو ورود بیمار به بخش و همچنین در نوبت های کاری عصر و شب جمع آوری گردیده است.

در رابطه با کیفیت ساختار بخش مراقبت ویژه جراحی قلب ، بیشترین موارد(76/4 ٪) از کیفیت درجه یک (100- 75) و در 23/6 ٪ موارد از کیفیت درجه دو (74- 65) برخوردار بوده است. در مورد کیفیت ارایه مراقبتهای پرستاری در رابطه با دستگاه های قلبی - عروقی و تنفس ، یافته های حاصل مبین آن بود که بترتیب در 90٪ و 62/7 ٪ واحدهای مورد پژوهش ، در حد مطلوب (100 - 75) و در 10٪ و 37/3 ٪ در حد قابل قبول (75- 50) بوده است. اما یافته های بدست آمده در مورد تعیین کیفیت ارایه مراقبتهای پرستاری مربوط به دستگاه عصبی بیانگر آن بود که در اکثریت واحدهای مورد پژوهش (47/3 ٪) در حد نامطلوب (25- 0)، در 44/5 ٪ در حد نسبتا قابل قبول (50- 25)، در 6/4٪ در حد قابل قبول و تنها در 1/8٪ موارد در حد مطلوب بوده است. همچنین در رابطه با تعیین کیفیت ارایه مراقبتهای پرستاری مربوط به برقراری تعادل آب و الکترولیتها یافته ها نمایانگر آن بود که در اکثریت (55/5 ٪) واحدهای مورد پژوهش در حد قابل قبول، در 37/3 ٪ در حد نسبتا قابل قبول، در 7/ 3٪ در حد نا مطلوب بوده و مراقبت در حد مطلوب در این حیطه ارایه نگردیده است. در مجموع در رابطه با کل مراقبتهای ارایه شده یافته های حاصل نشان داد که در اکثریت موارد(87/3 ٪) مراقبتهای ارایه شده در حد قابل قبول ، 10٪ در حد نسبتا قابل قبول و 2/7٪ نیز در حد مطلوب بوده است.

براساس یافته های حاصل از پژوهش در مواردی ، استانداردهای ساختاری در بخش مراقبت ویژه بیمارستان مورد پژوهش از کیفیت درجه دو برخوردار بوده است. لذا پیشنهاد میگردد در حد امکان در ایجاد محیطی نزدیک به حد استاندارد کوشش لازم مبذول گردد. همچنین نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن بود که کیفیت ارایه مراقبتهای پرستاری مربوط به دستگاه عصبی و تعادل مایعات الکترولیتها در مواردی در حد نامطلوب بوده است. لذا پیشنهاد می گردد برگزاری برنامه های آموزشی ضمن خدمت و تهیه محتوای آموزشی متناسب با این حیطه های مراقبتی مورد تاکید قرار گیرد.

استفاده از عوامل بیولوژیک در  جنگلهای بین المللی و حتی مناقشات منطقه ای تازگی ندارد. تقریبا از زمانی که انسان به وجود عوامل (عفونی و غیرعفونی) بیماری زا  پی برد، سعی کرد آنها را برعلیه دشمنانش بکار گیرد.  بیوتروریسم سوء استفاده از عوامل میکروبی یا فراورده های آن یا به عبارت جامع تر، استفاده از عوامل بیولوژیک به منظور ارعاب یا هلاکت انسانها و نابودی دامها، گیاهان و... می باشد.

گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد که اختلاف روانی خدود.10 درصد بالغین جامعه را گرفتار کرده و بروز این اختلالات روابه. تزاید است. از طرفی دانشجویان به دلیل شرایط خاص دانشجویی از جمله دوری خانواده، وارد شدن به مجموعه ای بزرگ و پرتنش، مشکلات اقتصادی، حجم زیاد درس، رقابت های فشرده و عدم برخورداری از آینده شغلی روشن، مستعد ابتلا به اختلالات روانی هستند و از جمله دانشجویان شبانه ضمن درگیری با مسایل یاد شده و مشکلات خاص خود مانند پرداخت هزینه تحصیلی، عدم برخورداری از تسهیلات و امکاناتی که برای دانشجویان روزانه در نظر گرفته می شود و وقت نامناسب تشکیل کلاسها بیش از سایر دانشجویان در خطر از دست دادن سلامت روانی هستند.

این مطالعه با هدف تعیین سلامت روانی دانشجویان شبانه و برخی عوامل موثر بر آن انجام شده است.

نوع مطالعه توصیفی - تحلیلی است و با استفاده از پرسشنامه سلامت عمومی(GHQ) و پرسشنامه متغیرها بر روی 315 دانشجوی شبانه انجام پذیرفته است. آنالیز آماری با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (کای دو، تی تست و آنالیز واریانس) صورت گرفت.

نتایج نشان داده است که 43 / 8 درصد دانشجویان مشکوک به اختلالات روانی بوده که به ترتیب اختلال عملکرد اجتماعی (26درصد). اختلال اضطرابی (1862درصد)، اختلال جسمانی سازی (17 / 5درصد) و اختلال افسردگی(16درصد) می باشد. همچنین بین وضعیت سلامت روان دانشجویان و وجود حوادث استرس زای یکساله اخیر رابطه معنی داری وجود داشته است(0/ 01>p).

بنابراین با توجه به شیوع بالای اختلالات روانی بین دانشجویان، تقویت مراکز مشاوره در جهت ارتقاء بهداشت روان آنان پیشنهاد می گردد.

اضطراب به عنوان یک اختلال روانشناختی در میان بیماران بستری در بخشهای مراقبت ویژه از شیوع بسیار بالایی برخوردار بوده و عوارض متعددی را بر روی شرایط فیزیولوژیک ، روانشناختی ، عاطفی و روحی بیماران بر جای می گذارد. از سوی دیگر استفاده از داروهای ضد اضطراب نیز با عوارض و موارد منع مصرف متعدد همراه هستند . به همین دلیل کاربرد روش های غیر دارویی ایمن ، آسان و مقرون به صرفه یکی از اولویتهای مراقبتی در این بیماران در نظر گرفته میشود .

پژوهش حاضر با هدف تعیین تاثیر ماساژ پا بر شاخصهای فیزیولوژیک اضطراب بیماران بستری در بخشهای مراقبت ویژه انجام شده است .

این مطالعه یک کارآزمایی بالینی تک گروهی از نوع قبل و بعد بوده و در آن تعداد 61 بیمار از چهار بخش مراقبت ویژه بطور تصادفی انتخاب شده و در طی یک جلسه ماساژ درمانی ، به مدت 10 دقیقه توسط دو ماساژ دهنده زن و مرد (به منظور ایجاد تطابق جنسی بین ماساژدهنده و ماساژ گیرنده) تحت ماساژ پا قرار گرفتند. مقادیر متوسط شاخصهای فیزیولوژیک بیماران (شامل تعداد ضربان قلب ، میزان فشار خون متوسط شریانی و میزان اشباع اکسیژن خون محیطی) در سه مرحله قبل ، بلافاصله بعد و 15 دقیقه بعد از ماساژ پا ، هر بار به مدت 5 دقیقه و با کمک سیستم مانیتورینگ غیر تهاجمی متصل به بیمار اندازه گیری شد .

نتیجه آزمون تجزیه و تحلیل واریانس داده ها به روش ال.اس.دی. حاکی از کاهش معنی دار تعداد ضربان قلب (0/001 >p) و میزان فشار خون متوسط شریانی (0 / 022 >p) در مرحله بلافاصله بعد از ماساژ پا نسبت به قبل از آن بوده و این کاهش تا مرحله 15 دقیقه بعد از ماساژ پا نیز ادامه یافت (0 / 001>p). نتایج این آزمون همچنین نشان می داد که هیچ اختلاف معنی داری در میزان اشباع اکسیژن خون محیطی در دو مرحله بعد از ماساژ پا نسبت به قبل از آن ایجاد نشد.

نتایج این مطالعه بیانگر آن است که ماساژ پا به عنوان یکی از درمانهای تکمیلی و یک تکنیک موثر ، غیر تهاجمی ، سریع و آسان می تواند سبب کاهش شاخصهای فیزیولوژیک اضطراب بیماران بستری در بخشهای مراقبت ویژه گردد . با اینحال نیاز به انجام پژوهشهای بیشتر در این زمینه همچنان احساس می شود .
 

امروزه باتوجه به اهمیت کم کردن طول زمان انتقال بیماران، توجه بیشتری به انتقال هوایی می شود. لذا ضروری است که تیم پرواز بابکارگیری نیروی متخصص و تقویت قوای علمی به مراقبت از بیمار در حین انتقال بپردازند.

 کم خونی فقر آهن شایعترین کم خونی تغذیه ای در جهان به شمار می رود. در ایران یک سوم زنان باردار مبتلا به کم خونی فقر آهن هستند. با توجه به اینکه کم خونی فقر آهن بیماری است که می توان تقریبا بطور کامل از بروز آن جلوگیری کرد، باید گامهای موثری در جهت پیشگیری از آن برداشت . در صورتیکه مادران باردار از این بیماری آگاهی داشته باشند به میزان بسیار زیادی می توان از بروز علایم بیماری پیشگیری نمود، لذا. محققین بر آن شدند تا به انجام پژوهش در این خصوص بپردازند.

 این پژوهش یک بررسی نیمه تجربی است که در آن پژوهشگر اقدام به اجرای یک برنامه آموزشی برای گروه مورد مطالعه نموده و چگونگی تاثیر آن را بر متغیر میزان آگاهی آنان در مورد کم خونی فقر آهن و نحوه پیشگیری از آن مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. 

 در این پژوهش 50 نفر از مادران باردار مورد بررسی قرار گرفتند و داده ها در دو مرحله از گروه مورد مطالعه حاصل شد . به. این ترتیب که قبل و بعد از اجرای برنامه آموزشی از واحدهای مورد مطالعه آزمون به عمل آمد و نتایج بدست آمده از آزمون اولیه و ثانویه (قبل و بعد . از آموزش) با یکدیگر مقایسه شدند. ابزار آموزشی مورد استفاده در این پژوهش جزوه آموزشی است که این جزوه پس از انجام آزمون اولیه به واحدهای مورد پژوهش داده شد. پس از یک هفته آزمون ثانوی انجام گرفت. 

 یافته های پژوهش نشانگر آن است که بین آگاهی مادران باردار قبل و بعد از آموزش اختلاف معنی داری وجود داشته (0/ 0001>p)

 بررسی به عمل آمده بیانگر آن است که اجرای برنامه آموزشی توانسته است میزان آگاهی نمونه ها را در این خصوص افزایش دهد.