نشریه صلح پژوهی اسلامی
پیاپی 2 (تابستان 1399)

صلح همواره نقش موثری در کامیابی انسان‌ها در زندگی داشته است. امروزه شبکه‌های اجتماعی، ابزاری برای تحت تاثیر قرار دادن افکار، نگرش و عمل انسان‌ها است. مدل اقناع‌سازی هاولند و همکاران، چارچوب نظری مورد نظر این پژوهش، برای بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی به عنوان ابزار جدید بشری برای انتقال پیام در اقناع‌سازی در جهت تقویت یا تضعیف صلح است. سوال اصلی آن است که با توجه به توسعه گسترده شبکه‌های اجتماعی در جهان و با در نظر گرفتن این شبکه‌ها به عنوان یکی از عناصر چهارگانه مرتبط با پیام طبق مدل اقناع‌سازی هاولند و همکاران، نقش شبکه‌های اجتماعی در تقویت و تضعیف صلح چگونه است؟ در تایید فرضیه مقاله، با بررسی 4 عنصر نظریه هاولند و مراحل شش‌گانه انتقال پیام، به بررسی نقش اقناع‌سازی از طریق شبکه‌های اجتماعی در تقویت و تضعیف صلح پرداخته شد و نشان داده شد که شبکه‌های اجتماعی به عنوان کانال انتقال پیام و یکی از 4 عنصر نظریه هاولند، می‌تواند از طریق طی کردن مراحل شش‌گانه اقناع در تقویت صلح و همبستگی در میان جوامع و کشورها کمک نماید.

این مقاله تلاش دارد به واکاوی جایگاه مطالعات افراطی‌گری در روابط بین‌الملل با توجه به مفاد دروس کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه‌های امریکا و اروپا بپردازد. در پاسخ به این پرسش که رویکرد مراکز آموزشی به مطالعات افراطی‌گری اعم از خشونت‌آمیز و غیر خشونت‌آمیز در روابط بین‌الملل چیست، نگارنده به تبیین این موضوع از دو منظر روشی و محتوایی می‌پردازد. از منظر روشی می‌توان به رویکردهای مبتنی بر تحلیل روندهای بین‌المللی بر اساس آینده‌پژوهی، مطالعات پوزیتیویستی، مطالعات انتقادی، مطالعات تطبیقی، مطالعات موردی، مطالعات منطقه‌ای، مطالعات میان‌رشته‌ای، و تمرین‌های عملی شبیه‌سازی در روابط بین‌الملل اشاره کرد. از منظر محتوایی، دانشگاه‌های غرب تلاش داشته‌اند از منظرهای مختلف فلسفی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، روانشناختی، فرهنگی، دینی، ارتباطاتی و امنیتی به مداقه در مطالعات افراطی‌گری بپردازند. در این زمینه میتوان به رشته‌های مطالعات توسعه بین‌المللی، مطالعات منازعات و بحران‌های بین‌المللی، اقتصاد سیاسی بین‌الملل، مطالعات بینادینی، مطالعات زنان، مطالعات روانشناختی، مطالعات تروریسم‌شناسی، مطالعات پوپولیسم‌شناسی، مطالعات ارتباطاتی، مطالعات جهانی‌شدن، مطالعات امنیت بین‌الملل، و مطالعات جامعه‌شناختی پلیس اشاره کرد. لذا مقاله حاضر در نظر دارد زوایای گوناگون به مطالعات افراطی‌گری و رویکردهای مختلف پژوهشی و آموزشی به این پدیده در روابط بین‌الملل را مورد مداقه قرار دهد.

از زمان تاسیس کرسی روابط بین‌الملل، صلح و نبود خشونت یکی از دلایل اصلی بحث و مجادلات نظری و عملی در جهان بوده است. تاکنون تیوری‌های زیادی در جهت ایجاد صلح و برقراری امنیت جهانی در عرصه مطالعاتی روابط بین‌الملل به وجود آمده است و در زمینه‌های عملی نیز سازمان‌های ملی و بین‌المللی زیادی برای بسط صلح در عرصه جهانی تاسیس و فعالیت می‌کنند. در این میان رهبران دینی به عنوان تنها متولیان فعالیت‌های دینی و فرهنگی، در ترویج صلح، نقش مهمی را در جامعه جهانی ایفا می‌کنند. این رهبران، علیرغم فعالیت‌های فرهنگی متنوع، برنامه گفتگو با سایر ادیان را برای ترغیب و تشویق احترام به حقوق‌بشر و برقراری صلح و عدالت اجتماعی در جهان دنبال می‌کنند و تلاش می‌کنند با هدف گفتگو، به مبانی مشترک دست یابند و بر این اعتقاد هستند که تنها در صورت درک و تعامل متقابل و احترام به عقاید یکدیگر است که زمینه لازم برای رفع سوء‌برداشت‌ها و کاهش نزاع‌های بیهوده و نهایتا بسترهای فهم مشترک محقق خواهد شد. مقاله حاضر، ضمن مروری بر مفهوم صلح، به بررسی نقش رهبران دینی در ترویج صلح در میان ملت‌ها و ارایه راهکارهایی که این رهبران به واسطه آن می‌توانند برای صلح‌سازی، در عرصه روابط بین‌الملل تاثیرگذار باشند، پرداخته است.

از آموزه‌های مورد تاکید اسلام، صلح در ابعاد مختلف بوده، و در جای‌جای متون دینی، با عبارت‌های مختلف، به آن توجه شده است. از بین مفاهم کلیدی اسلامی مرتبط به صلح، واژه پرمعنای «سلم» از دلالت خاصی برخوردار است. که تامل در این واژه، نگاهی متفاوتی از اسلام به واژه صلح را رونمایی خواهد کرد.
«سلم» از واژگان پر بسامد قرآنی است. لذا این پژوهش با بررسی مفهوم‌شناختی واژه سلم در قرآن کریم و احادیث، با رویکرد سیر تنزیلی، فرآیند ورود این واژه به متن قرآن، و نیز هنگامه‌های بسامدی و کاهش تکرار آن در طول بیست‌سه سال نزول وحی را بررسی می‌کند. سپس به شیوه توصیفی- تحلیلی با تفکیک مفهومی و کاربردی «سلم» از مفاهم کلیدی اسلامی دال بر صلح، به ظرفیت‌های این مفهوم قرآنی در بسط صلح عملی پرداخته است.
یافته‌های پژوهشی این تحقیق گویای آن است که در نگاه قرآن ارتباط عمیقی میان سلم و ایمان وجود دارد. بدین معنا که هرجا ایمان باشد، سلم محقق می‌شود. اساسا بدون ایمان جستجوی سلم، رو به تباهی است. و این نتیجه اتفاقا در برابر نگاه‌های ایمان‌ستیز است که بسط صلح را در ایمان‌زدایی می‌جویند.

برای شناسایی رویکرد قرآن نسبت به صلح، رایج‌ترین روش، مراجعه به الفاظ مرتبط با مفهوم صلح در قرآن است که ما در این مقاله، از آن تحت عنوان «قالب صلح» یاد کرده‌ایم. اما برای شناخت آداب و قواعد صلح‌جویی در اسلام، اکتفا به این دسته از آیات کفایت نمی‌کند، چرا که آیاتی در قرآن وجود دارند که به صورت غیرمستقیم، ظرایف و به عبارت دقیق‌تر، طرایفی را در مورد صلح‌جویی با مخاطب در میان می‌گذارند که ما از آن با عنوان «صلح غالب» تعبیر کرده‌ایم. از جمع بین این دو دسته آیات می‌توان نتیجه گرفت که قرآن به صلح‌جویی با کلیه ابنای بشر حتی بی‌دینان و گناهکاران دعوت می‌کند و این طرز سلوک را روشی برای شرستیزی در جهان معرفی کرده است.

در عصر حاضر گروه‌هایی وجود دارند که به نام دین اسلام، به طور گسترده‌ای دست به اعمال خشونت‌آمیز میزنند. همین امر دستمایه‌ای شده است که دشمنان اسلام، این دین را به عنوان ایدیولوژی جنگ، خشونت و ترور به افکار عمومی جهانیان، معرفی کنند. نظام جمهوری اسلام ایران یکی از بزرگترین قربانیان ترور و تروریسم در تاریخ معاصر جهان بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شمار زیادی از صدیق‌ترین و پاکترین یاران امام خمینی (ره)، بر اثر ترورهای ناجوانمردانه به شهادت رسیدند و ترور شهید حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس از دیگر اقدامات ترور در سال اخیر است و از این‌رو بررسی نظر امام خمینی درباره این پدیده، راهگشا به نظر می‌رسد از این‌رو بررسی پدیده ترور در اندیشه متفکرین بزرگ مسلمان میتواند راهنمای خوبی برای شناخت دیدگاه اسلام و پاسخگویی به شبهات وارده در این زمینه باشد. در این تحقیق به بررسی ترور از دیدگاه امام خمینی (ره) با تکیه بر قرآن و روایات پرداخته شده است و در اخر اشاره‌ای به ترور دو سردار عالی قدر، شهید حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس اشاره شده است.