فهرست مطالب
مجله امنیت بین الملل
پیاپی 25 (بهمن 1399)
- ویژه نامه دیپلماسی زیارت
- بهای روی جلد: 500,000ريال
- تاریخ انتشار: 1399/11/20
- تعداد عناوین: 7
-
صفحه 4
-
صفحه 5
یکی از مهمترین پدیدههایی که در ادیان الهی وجود دارد این است که پیروان آنها به زیارت مراکز دینی و مذهبی مرتبط با دین خود میپردازند. این پدیده مهم در دنیای اسلام نیز وجود دارد. برای کشورهای مسلمان با مذهب اهل سنت، رفتن به مکه و مدینه و زیارت مراکز مذهبی و مقدس در آن مهمترین تجلی عینی زیارت است. برای کشورهای مسلمان با مذهب تشیع، علاوهبر مکه و مدینه در عربستان، مراکز مذهبی مرتبط با امامان شیعی نیز اهمیت دارند و هرساله میزبان زائران زیادی هستند. در این رابطه، جمهوری اسلامی ایران جایگاه ویژهای دارد؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران نهتنها یک کشور مسلمان با اکثریت شیعه است، بلکه تنها کشوری است که به شکل رسمی دارای نظام سیاسی دینی است؛ به این خاطر، موضوع زیارت ایرانیان از مراکز مذهبی یا ورود زائران خارجی به ایران، صرفا یک موضوع و پدیده دینی نیست، بلکه یک موضوع سیاسی نیز هست. مقاصد زیارتی زائران ایرانی، عربستان، عراق و سوریه هستند و درمقابل، شهرهای مذهبی ایران مانند قم و مشهد، مقصد زائران خارجی. حرم حضرت زینب(س) در سوریه و نیز حرم امامان معصوم شیعه در شهرهای نجف، کربلا و سامرا در عراق و نیز مراکز مذهبی در مکه و مدینه مقصد اصلی زائران ایرانی بهشمار میروند. درمقابل، حرم حضرت معصومه(س) در قم و حرم امام رضا(ع) در مشهد، مقصد زائران خارجی به ایران هستند. روشن است که تنوع مقاصد زیارتی برای جامعه ایرانی و نیز مقصد بودن ایران برای زائران خارجی موضوعی است که نظام سیاسی دینی ایران نمیتواند نسبت به ظرفیتها، فرصتها و تهدیدات ناشی از آن غافل باشد. گزارش پیش رو صرفا بهدنبال بررسی ظرفیتهای بالقوه و بالفعل ناشی از مقوله زیارت است.
-
صفحه 15
گردشگری مذهبی در زمره قدیمیترین و پررونقترین انواع گردشگریهای گذشته و حال سراسر جهان قرار دارد[1] که فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت،[2] دشواریهای اقلیمی یا بدی آبوهوا نیز مانع آن نمیشود.[3]
اگر به تاریخ سفرها و گردشهای مذهبی نظری بیفکنیم، به گردشهای مذهبی، چون فریضه حج و زیارت حرم نبوی، بارگاه ملکوتی امامان شیعه در عراق، عربستان و ایران، مراسم مقدس یونانیان باستان در معابد آپولون و سفرهای مصریان برای دیدار از فراعنه[4] و ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور[5] و نظایر آن برمیخوریم که هریک بهگونهای، قدمت و رواج این شکل از گردشگری را در میان ملل مختلف نشان میدهند.[6]
پژوهشگران متعددی نیز در جهان اسلام به بررسی گردشگری دینی در کشورهای اسلامی مانند مصر[7]، مالزی[8]، فلسطین[9]، ترکیه[10]، هند[11] و اسپانیا[12] پرداختهاند. -
صفحه 41
بهجریت میتوان گفت پس از بعثت پیامبر عظیمالشان اسلام و نزول وحی، حادثه کربلا مهمترین حادثه در تاریخ اسلام بهشمار میرود که بازتاب گستردهای در تاریخ این دین آسمانی داشته است. جنایتی که علیه امام حسین (ع)، یاران و اهل بیت آن حضرت در عاشورای سال 61 هجری قمری، با هدف خاموش کردن صدای حق و عدالت صورت گرفت، صورت عکس به خود گرفت و به ابزار رسوایی عاملان آن تبدیل شد. از آن زمان، یاد و خاطره حادثه کربلا چه در میان شیعیان و چه غیرشیعیان به انحاء مختلف گرامی داشته شده و غبار تاریخ نتوانسته است اندکی از ابعاد و عظمت آن بکاهد، بلکه در هر دوره، با حرارت بیشتری میان سوختگان حریم امامت زنده نگاه داشته شده است. یکی از حرکات نمادینی که در زنده نگه داشتن یاد حادثه عاشورا نقش بسیار پررنگی در طول تاریخ داشته، پیادهروی اربعین حسینی است. این سنت، که به گفته منابع تاریخی، از زمان ایمه اطهار(ع) باقی مانده، در سالهای اخیر به پرشورترین گردهمایی شیعیان جهان تبدیل شده است؛ بهگونه ای که بیش از ده میلیون نفر شرکتکننده از اقصی نقاط جهان هرساله در این گردهمایی نمادین شرکت میکنند. ازآنجاییکه ج.ا.ایران نقش زیادی در تبدیل پیادهروی اربعین به یک گردهمایی پرشور میلیونی در سالهای اخیر داشته است، در این گزارش تلاش میشود به ظرفیتهایی که این آیین زیارتی نمادین میتواند برای توسعه دیپلماسی زیارتی فرهنگی ایران درپی داشته باشد بپردازیم. برایناساس، در ابتدا نگاهی خواهیم داشت به دلایل چرایی تبدیل اربعین به یک فرصت بینظیر برای تبلیغ دیپلماسی زیارت و در ادامه، به ظرفیتهای موجود برای تبدیل گردهمایی اربعین به یک منبع پایدار تبلیغ دیپلماسی فرهنگی و زیارت ج.ا.ایران میپردازیم. در بخش نتیجهگیری نیز برخی چالشهای پیش رو که میتوانند مانع از استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود شوند مورد اشاره قرار میگیرند.
-
صفحه 54
زیارت از اعمال پسندیده و بعضا موکد در دین مبین اسلام بوده و در طول تاریخ، مسلمانان و بالاخص شیعیان به آن عنایت و اهتمام ویژه داشتهاند.
«والله، اسلام تمامش سیاست است». شایسته است به «زیارت» بهعنوان یک آیین دینی با کارکردهای متنوع در سطوح و لایههای گوناگون، فراتر از یک «عمل عبادی صرف» نگریسته شود و پرداختن به ظرفیتهای بسیار عظیم آن ضرورتی است انکارناپذیر. این موضوع قابلیت این را دارد که از ابعاد و وجوه مختلفی مورد بررسی قرار گیرد؛ لکن تمرکز نوشتار حاضر بر وجوه سیاسی آن خواهد بود.
علت انتخاب «زیارت اربعین» نیز آن است که در سالیان اخیر، آیین پیادهروی اربعین به مهمترین نماد تمدنساز عصر حاضر برای مسلمانان سراسر جهان و تجلیگاه عظمت و شکوه اعتقادات و آموزههای دینی آنان تبدیل شده است. مقام معظم رهبری نیز به تعبیری، این حرکت عاشقانه و مومنانه را بلاشک مصداق بارز «شعایر الهی» خطاب میکنند. -
صفحه 63
زیارت یکی از آیینهای دینی با کارکردهای مختلف اجتماعی چون هویتبخشی، نمادسازی، تعاون و تعامل فرهنگی و اجتماعی و غیره است. دیپلماسی زیارت که میتوان آن را گونهای از دیپلماسی عمومی فرهنگی بهشمار آورد، نوعی از دیپلماسی است که میتواند بهعنوان مدخلی برای ورود به حلوفصل مسایل منطقهای، اما البته بهعنوان مکمل مذاکرات مورد توجه قرار گیرد؛ لیکن نباید از کارویژههای آن در انتقال هنجارها و ارزشهای ملی مذهبی و تاثیر آن بهعنوان یکی از ابزارهای قدرت نرم غفلت نمود. ازجمله مناسکی که در سنوات اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته، پیادهروی اربعین و زیارت ایمه شیعه(ع) در نجف، سامراء و کاظمین، زیارت مدفن امام هشتم(ع) در مشهد مقدس و خواهر گرامی ایشان در شهر مقدس قم ازسوی شیعیان منطقه است. مناسک فوق و زیارت خانه خدا و مدفن پیامبر اسلام(ص) و ایمه بقیع(ع) در عربستان سعودی دارای پتانسیلهایی برای ورود به موضوع حلوفصل مشکلات منطقهای میان کشورهای موثری چون ایران، عربستان و عراق بوده و برای ورود به دیپلماسی رسمی و غیررسمی بهواسطه تاثیرگذاری بر افکار عمومی و جمعیت قابل توجه شیعیان منطقه بهشمار میرود.
-
صفحه 82
اختلاف و همزاد آن، یعنی حل اختلاف میان افراد، گروهها و جوامع انسانی به قدمت زیست بشری است. شیوههای مسالمتآمیز حل اختلاف در روند تکاملی جوامع انسانی بر روشهای خصمانه آن فایق آمده است. هرچند پیدایی دولت ملتها، دیپلماسی را به اولویت اول دولتها در تنظیم روابط با یکدیگر و حل اختلاف بین آنها تبدیل کرده و نیز ارکان اصلی دیپلماسی (یعنی نمایندگی، ارتباط و مذاکره) حفظ شده است، ولی ابعاد و دایره شمول ارکان مذکور در اثر جهانی شدن و انقلاب در ارتباطات و اطلاعات متحول گشته است. دیپلماسی در جهان کنونی، دیگر عرصه انحصاری دولت و دیپلماتها در مقام نمایندگان رسمی دولتها و مذاکره در حوزه امنیت فیزیکی نیست. در جهان کنونی، دیپلماسی موفق و کارآمد مستلزم ترکیب بهینهای از مولفههای قدرت، تدابیر و مهارت آحاد مردم یک کشور در تعامل با دیگر ملتها در زمینههای مختلف شیون زندگی است.