فصلنامه علوم و فنون نظامی
پیاپی 11 (تابستان 1387)

در دنیای امروز، دریا برای ملت ها، عامل مهم زندگی است و هیچ کشور ساحلی نیست که منافعی در دریا نداشته باشد. مردمی که از دریا بدورند، فاقد یکی از مهمترین روزنه های ارتباطی به دنیای خارج خود هستند. دریا از دیدگاه نظامی و تجاری، نقش بسیار مهمی در قدرت و توانایی کشورها در دستیابی به فرصت ها و امکانات در همه زمینه ها ایفا می کند. دستیابی به قدرت و سیادت دریایی می تواند کشورها را در حفظ و امنیت مرزها و نیز بالا بردن توان اقتصادی وسیاسی یاری نماید. این مسئله موجب گردیده تا کشورهایی که به آبهای آزاد دسترسی داشته و یا دارای مرز آبی مشترکی با دیگر کشورها هستند، در جهت رسیدن به قدرت و سیادت دریایی تلاش نمایند و در این راستا برنامه ریزی های عظیم و منسجمی پیش بینی نموده و در حال اجرا دارند. با وجود منابع حیاتی و اقتصادی کلان جمهوری اسلامی ایران در آبهای خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، به سهولت می توان دریافت که چه قدرتهای مجهزی در حال و آینده منافع حیاتی کشورمان را در دریا تهدید می کنند  و اگر یک قدرت دریایی کارآمد در منطقه، که کلیه عوامل موثر در شکل گیری آن را نیز در اختیار داریم، ایجاد نکنیم، قطعا کشور از نظر امنیت، اقتصاد، توسعه، ثبات و رفاه عمومی به شکل جدی در معرض خطر قرار خواهد گرفت. لذا به لحاظ حفظ منافع و دفاع از آبها و مرزهای دریایی کشور، داشتن یک نیروی دریایی مقتدر و کارآمد ضروری می باشد. در این مقاله سعی گردیده عوامل موثر در شکل گیری جمهوری اسلامی ایران به یک قدرت دریایی در منطقه و نقش نیروی دریایی در حفظ و حراست از این قدرت مورد بررسی قرار گیرد.

معمولا جنگ، آخرین راه رسیدن یک حکومت و ملت به اهدافش می باشد که در طول اعصار مختلف، دارای شکل های گوناگونی بوده و به طورکلی دارای چهار دوره مشخص می باشد که هم اکنون عصر چهارم (دوره پسامدرن) خود را در حال گذراندن است. در این دوره ایالات متحده آمریکا به لحاظ برتری همه جانبه نظامی، خود را پلیس جهان دانسته و کشورهایی را که در تضاد رای با خود می بیند، مورد تهدید قرار می دهد. لذا کشورهایی نظیر جمهوری اسلامی ایران، همواره در معرض تهدید نظامی آمریکا قرار داشته و به همین علت، محیط رزمی در پیش رو، یک محیط ناهمتراز می باشد که دارای مشخصات و وی‍‍ژگی های مخصوص به خود است. فرماندهی و کنترل نیز در نبرد برابر نیروی ناهمتراز، دارای مشکلات، تهدیدات و مشخصات خاصی است که مدافع، با توجه به نقاط قوت خود و نقاط ضعف دشمن، بایستی در سه مرحله یعنی: قبل از درگیری (هنگام طرح ریزی)، هنگام نبرد و نهایتا با اقدامات متقابل آن را به مورد اجرا گذارد تا هم سیستم فرماندهی و کنترل خود را تا حد امکان حفظ کند و هم تا جایی که ممکن است، سیستم فرماندهی و کنترل دشمن را با اخلال مواجه سازد.

لامبث، در بررسی عملیات جنگی "طوفان صحرا" علیه عراق، از بعد هوایی (1991) مقاله ای در پنج بخش ارایه داده و در سه بخش قبل که در شماره گذشته به چاپ رسید، سعی نموده بود به طور تلویحی نقش نیروی هوایی آمریکا را تا آنجا برجسته نشان دهد که پیروزی صد ساعته جنگ زمینی را مرهون حملات هوایی 23 روزه بداند. به نظر وی نیروی هوایی ایالات متحده توانسته با بهره گیری از تکنولوژی جدید استیلث و تجهیزات کنترل و مراقبت مستمر، از حالت تاکتیکی قبل از این جنگ به ایفای نقشی استراتژیک در میدان نبرد ارتقاء یابد،که پیامد آن زمین گیر کردن نیروهای دشمن و انهدام گسترده تجهیزات و ادوات جنگی آنها پیش از رویارویی زمینی با او بود. در دو بخشی که ترجمه آن پیش روی شماست، او دو عامل مهم دیگر را در این عملیات بررسی نموده است. "قدرت فضایی به عنوان یک فعال کننده" و "جغرافیا به عنوان عامل جبری". او معتقد است از تمام توانایی های بالقوه فضا در این جنگ استفاده شد و به عبارتی سامانه های فضایی نقش اصلی را در جنگ ایفا نمودند. همچنین جغرافیا به عنوان یک عامل جبری می تواند شرایط ویژه ای را به نیروی هوایی در هر جنگ دیکته کند، که در این مورد مقایسه ای بین جنگ نفت و بوسنی انجام داده است.

یکی از ابزارهای مهمی که برای بهینه سازی سیستم ها به کار می رود ابزار «پژوهش در عملیات» است که متاسفانه با وجود آنکه دشمنان ما سالهاست از آن در ارتش های خود استفاده می کنند، این شاخه از علم هنوز در ارتش ما نامی ناآشنا است. نوشتار ذیل به منظور آشنایی با تاریخچه و اهمیت پژوهش در عملیات و برخی موارد استفاده آن و نیز به منظور ترغیب فرماندهان رده بالا برای بکارگیری و آموزش روش های آن در ارتش ج.ا.ایران تهیه شده است. لذا اطلاعات این مقاله می تواند مورد توجه برنامه ریزان استراتژیک در رده های کلان ارتش قرار گیرد.  در این مقاله ابتدا مقدمه و تاریخچه پژوهش در عملیات گفته شده و سپس به نقش آن در جنگ جهانی دوم و  عملیات سپر صحرا توجه شده است. در ادامه تلاش به عمل آمده تا به زبان ساده، پژوهش در عملیات و روش شناسی و نمونه هایی از مسایل آن در ارتش ج.ا.ایران بیان شود. پیشنهاد این مقاله ایجاد یک تیم قوی تحقیق در عملیات در اداره پنجم سماجا و ستاد هر یک از نیروهای سه گانه آجا است تا کلیه طرح های بازسازی، بهینه سازی و بهبود روش ها زیر نظر این تیم انجام شود.

جنگ آینده و ترسیم تصویر روشنی از آن همواره دل نگرانی اصلی استراتژیست ها و تحلیل گران مسایل نظامی و استراتژیک بوده است. موفقیت در ترسیم تصویر نزدیک به آنچه رخ خواهد داد و آمادگی برای آن، مزیت فوق العاده ای به هر کشور خواهد بخشید و در طول تاریخ نیز عدم موفقیت در ترسیم صحیح جنگ آینده باعث بروز شکست های سنگینی برای کشورها شده است. با توجه به نقش محوری تصویر جنگ آینده در آماده سازی نیروهای دفاعی کشور، از زوایای مختلف به آن پرداخته می شود؛ از جمله نگاه به جنگ آینده از منظر آماد و پشتیبانی که در این رهگذر از اهمیت خاصی نیز برخوردار است زیرا نبردها با توجه به کارایی پشتیبانی و منابع آمادی در دسترس درصحنه ی جنگ محدود شده و یا گسترش می یابند بپردازد.

در نیمه اول ماه ژوییه/10 تا 25 تیر، سیاستی که می بایست در قبال رفتار نامساعد دولت ایران راجع به اخراج اتباع دول محور از این کشور اتخاذ شود، توسط دولت اعلیحضرت پادشاهی انگلستان و دولت شوروی مورد بررسی قرار گرفت؛ و در 22 ژوییه/ 31 تیر، به ژنرال کینان دستور داده شد که برای اشغال آبادان و نفت شده و متعاقبا مناطق نفت خیز جنوب غربی ایران آماده باشد.در 24 ژوییه/2 مرداد اطلاع حاصل شد که دولت انگلستان با پیشنهاد مربوط به اعمال فشار سیاسی مشترک انگلیس و شوروی به ایران، همراه با نمایشی از قدرت نظامی، جهت تامین امکانات اخراج اتباع دول محور از این کشور موافقت کرده است تا چنانچه فشار سیاسی به شکست بیانجامد، منظور فوق با استفاده از قوه قهریه تحقق یابد. از این رو به ژنرال کینان دستور داده شد اقدامات اولیه را برای انجام مقاصد زیر معمول دارد.