صلح و حقوق‌بشر دو مفهوم بسیار مهم و اساسی در روابط بین‌الملل امروز هستند که بسیاری از نظریه‌پردازی‌ها و راهبردها در روابط بین‌الملل متاثر از آنها می‌باشد. امروزه سازمان‌های بین‌المللی و کشورها در روابط دوجانبه و چند جانبه به دنبال ارتقاء صلح و حمایت از حقوق‌بشر هستند. در چنین فضایی، نگاه دولت اسلامی به این دو مقوله جهت تدوین سیاست‌های و برنامه‌های در سطح سیاست خارجی و بین‌المللی مهم است. بر همین اساس، در این مقاله به بررسی نگاه فقهی امام خمینی به عنوان معمار انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی به صلح و حقوق‌بشر پرداخته شد و نظریه فقهی امام خمینی در زمینه صلح و حقوق‌بشر و عناصر و محورهای مشترک این دو مفهوم استخراج گردید. در این مقاله، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی امام خمینی در ارتباط با مفهوم صلح و مفهوم حقوق‌بشر نیز که منطبق با آموزه‌های قرآنی و اسلامی است، تبیین گردیده است.

صلح و امنیت از دغدغه‌های همیشگی بشر بوده و انسان همت خویش را در مسیر دستیابی به این آرمان به‌کار گرفته است. هرچند در نیل به این مهم همواره توفیق چندانی نیافته و جنگ و ستیز در همیشه تاریخ بشر روزافزون بوده است. صلح در اسلام به خاطر مبانی مبتنی بر وحی از ویژگی‌هایی برخوردار است که نظیر آن در هیچ مکتب فلسفی یافت نمیشود. توجه به نظریه‌پردازی صلح از این جهت ضرورت دارد که عدم درک صحیح آن و بی‌توجهی به ابعاد صلح در اسلام موجب هجمه‌ها و شبهاتی از سوی غرب شده که دین خاتم را آیین خشونت و شمشیر معرفی نمایند. این مقاله به این پرسش اساسی پاسخ میدهد که چه راهبردهای کلانی در آموزهای اسلام تبیین شده است که براساس آن بتوان به صلح و آرامش دست یافت. این نوشتار میکوشد جامعیت و جهان شمولی اسلام و توانمندی آن در ارایه بهترین نظریه مبتنی بر صلح را بررسی نماید.

تحولات و وقایع اخیر در عرصه روابط بین‌الملل به خوبی نشان می‌دهد که در سده حاضر «صلح و عدالت» بیشتر از هر چیز دیگری در معرض خطر، تهدید و نقض قرار دارد. این تحولات، از اقدامات نظامی یکجانبه، قتل عام و محاصره شهرها و هژمون‌طلبی برخی رژیم‌ها و دولت‌های استکباری در اقصاء نقاط جهان گرفته، تا فقر و گرسنگی‌ها و عدم توزیع عادلانه امکانات حیات انسانی میان ملت‌ها و نهایتا فقدان حاکمیت عدالت بر روابط بین‌المللی، همه جوامع را با بحران روبرو نموده است. این در حالی است که عدم درک صحیح از چالش‌ها و عوامل تهدیدکننده صلح، پیامدهای دقیق این عوامل بر کم و کیف حیات بشری و همچنین وظایف و کارکردهای دولت‌ها و جامعه بین‌المللی در این رابطه، امکان واکنش به این مسایل را در نظام بین‌الملل ناممکن ساخته است. از اینرو شناسایی چالش‌های اساسی فراروی صلح و ارایه راهکارهای دستیابی به صلح عادلانه امری مهم است که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود.

وجود پتانسیل‌های فرهنگی و معنوی دین برای ایجاد جهانی عاری از خشونت  که می‌تواند منجر به  فراهم ساختن زیست‌گاهی انسانی مملو از ایده‌های تفاهمی و رویه‌های مسالمت‌آمیز شود، برای بحث موضوعی است سهل، ممتنع و متناقض‌نما (پارادوکسیکال) است. بحث ازاین مقوله سهل است، ‌به این خاطر که فلسفه دین و گوهر ایمانی اعتقادی آن که بر نجات و سعادت انسان و اخلاق‌مداری و انسان‌دوستی استوار است موکد برصلح‌گرایی است. اما ممتنع است،‌ زیرا فرهنگ دینی و رویه‌های دین‌ورزان و ایده‌های متولیان رسمی دین و کردارهای اجتماعات دینی در مواردی متمرکز بر جنگ‌گرایی‌اند. اما پارادوکسیکال است، به این سبب که ادیان ابراهیمی نوعی"اصل جنگ عادلانه" را نیز ذیل عنوان "جهاد مقدس" تشریح، توجیه و توصیه می‌کنند.
اینها واقعیت‌های فرهنگی وتاریخی و الاهیاتی هستند که مساله دیدگاه‌های مبنایی که پشتوانه این تزهای متناقض در الاهیات ادیان ابراهیمی هستند را طرح می‌کند. همچنین این که در نزاع میان حقیقت فلسفی دین و واقعیت فرهنگی دین، الاهیات صلح انسانی مطرح است یا  الاهیات جنگ عادلانه، خود مساله‌ای است قابل تامل برای تبیین ماهیت صلح پژوهی دینی با تاکید بر الاهیات ابراهیمی.
اما ایده اصلی  مقاله حاضر این است که بن‌مایه الاهیاتی تزهای مرتبط با "جنگ دینی" یا "صلح دینی"از طریق ارجاع به  منظرهای "انحصارگرایی دینی"(این که تنها یک دین بر حق است و می‌تواند راه رستگاری باشد)،"شمول‌گرایی دینی" (این که ادیان دیگر نیز نسبتا حظی از برحق  بودن دارند و می‌توانند راه نجات و رستگاری را نشان دهند) و " کثرت‌گرایی دینی"(این که همه ادیان بالسویه بر حق‌اند و می‌توانند راه نجات و رستگاری را به شیوه خاص خود نشان دهند) امکان پذیرند.
به همین منوال مفروض شالوده‌ای مقاله نیز، در نسبت با این ایده، این است که  از این لحاظ و با تاکید بر"الاهیات فرهنگی"(الاهیاتی که نقطه تمرکز آن بر کثرت‌گرایی فرهنگی، چندفرهنگ‌گرایی و تقویت امر بینافرهنگی دینی است) می‌توان گفت که "کثرت‌گرایی دینی" زمینه فرهنگی اجتماعی مساعد برای تقویت و توسعه "صلح دینی" (ایجاد صلح و کمک به صلح از طریق آموزه‌های ادیان و عملکردهای اجتماعات و سازمان‌های و نهادهای دینی  و رویه‌های دین‌داران) است.
اما این مقاله با وجود تاکید بر اهمیت این نوع مسایل واقعی ذکر شده که مرتبط با صلح دینی و جنگ دینی‌اند، صرفا بر بازخوانی مبانی تیوریک مندرج در دیدگاه‌های الاهیات فرهنگی صلح دینی متمرکز است ، چون معتقد است برای فهم هر گونه صلح دینی از منظر دین پژوهی لازم است از نو نگاهی دیگر به الاهیات صلح در پرتوی مسایل جدید داشت.

مقاله پیش رو در صدد ترسیم نسبتی واقع‌بینانه مابین دو گزاره مورد مطالعه (فقه سیاسی و علم سیاست اسلامی) است و سعی کرده است با ترسیم شکلی واقع‌نگر از فقه سیاسی به‌ عنوان گزاره‌ای عینی‌تر نسبت به گزاره دیگر، به ترسیم جایگاه و حتی مسیر مورد نیاز علم سیاست اسلامی به ‌عنوان گزاره‌ای که در حال شکل‌یابی علمی است، کمک کند. تحقیق در ترسیم گزاره اول (فقه سیاسی) از روش پژوهش کیفی داده بنیاد بهره جسته است. پژوهش در ترسیم نسبت دو گزاره آن دو را هم‌تراز و همراه هم دانسته اما هر یک را دارای مسیری و ماموریت‌ها و توانایی‌هایی متفاوت می‌داند. مسیر ترسیم نسبت از گزاره اول و در نگاه به فقه سیاسی شکل گرفته و پژوهش در واقع با ترسیم جایگاه فقه سیاسی موجود سعی در کشف جایگاه علم سیاست اسلامی دارد و در عین‌ حال نیز به تفاوت‌های این دو توجه کرده است، تفاوت‌هایی که معتقد است در صورت کشف نسبت منجر به قوام جایگاه علمی هر دو گزاره خواهد شد.

مقدمه:

جمعیت ندای صلح، تشکل جدیدی است که از بهمن ماه 1397 با هدف ترویج صلح و مطالعات صلح با نگاه اسلامی و همخوان با نگاه انقلاب اسلامی راه‌اندازی شد. این موسسه به عنوان یک سازمان مردم نهاد علمی با مجوز از وزرات کشور و وزارت امور خارجه با هدف صلح پژوهی اسلامی و ترویج فرهنگ صلح و شناساندن صلح از نگاه دین مبین اسلام به عنوان دین صلح و دوستی با رویکرد پژوهش محور تشکیل شده است. امروز دشمن با خلق گروه‌های تروریستی و افراطی به ظاهر اسلامی همچون داعش و غیره، سعی در شناساندن جعلی اسلام به جهان به عنوان چهره مسلمانان است و البته هدف اصلی از این کار نیز ضربه زدن به چهره صلح‌آمیز اسلام و ایجاد اسلام‌هراسی در جهان است. از اینرو هدف از تشکیل این سازمان مردم نهاد، تلاش علمی در جهت شناساندن صلح و موضوعات مرتبط با این مفهوم در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل با نگاه صلح پژوهی اسلامی است. در این راستا، این جمعیت سلسله نشست‌هایی را با عنوان شنبه‌های صلح‌پژوهی در دستور کار خود قرار داده است تا به صورت علمی این اهداف را دنبال کند. گزارش چهار نشست برگزار شده به اختصار بیان می‌شود.