ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 186 (فروردین و اردیبهشت 1400)

استفاده از اطلاعات زمین شناسی و همچنین شناسایی رخساره های موجود در یک مخزن، از عوامل اثرگذار در مدیریت و صیانت از مخازن نفت و گاز است. از طرفی اطلاعات پتروفیزیکی نیز نقش مهمی در توصیف مخازن و تعیین نواحی با کیفیت دارند. بنابراین، استفاده از روش های زمین آماری برای برآورد و تخمین  این پارامترها در نواحی فاقد این اطلاعات و نمونه ها جهت شناسایی بهتر یک میدان، غیرقابل انکار است. از آنجا که در حالت معمول تنها روش پی بردن به این اطلاعات چاه های حفر شده، لذا استفاده از روش های زمین آماری برای درک سایر نواحی گستره مخزن و تعیین وضعیت کیفیت مخزن ضروری است. در زمین آمار  با استفاده از اطلاعات در نقاط شناخته شده(چاه ها) می توان اطلاعات را در نواحی نمونه برداری نشده از مخزن را تخمین زد. زمین آمار شاخه ای از علم آمار است که بر روی همبستگی روابط فضایی بین داده ها تمرکز دارد. هدف این مطالعه، استفاده از روش تخمین کریجینگ و روش شبیه سازی گوس متوالی جهت تخمین تخلخل و ضخامت رخساره های الکتریکی با کیفیت بالای مخزنی با استفاده از داده های 33 چاه در یکی از میادین گازی کشور است. در تجزیه و تحلیل فضایی پارامترها، واریوگرام تجربی هر یک از متغیرها در جهت های مختلف، همچون نقشه واریوگرام آن ها برای تعیین جهت ناهمسانگردی و همچنین پارامترهای زمین آماری نظیر سیل، دامنه و اثر ناگت برای تعیین تخلخل و رخساره با کیفیت مخزنی در کل گستره مخزن استفاده شده است. نرم افزار مورد استفاده در این مطالعه SGEMS است. این نرم افزار یک نرم افزار مدل سازی زمین شناسی است که توسط دانشگاه استنفورد توسعه و ساخته شده است. پس از انجام شبیه سازی هفت تحقق  توزیع تخلخل و رخساره های با کیفیت مخزنی با استفاده از روش تخمین کریجینگ و شبیه سازی گوس متوالی تولید شده است. با بررسی نتایج شبیه سازی، مشخص شد که تخلخل های بالا و ضخامت رخساره های با کیفیت بالای مخزنی در میدان مورد مطالعه پیوستگی بالا و رابطه مستقیمی با یکدیگر نشان می دهند.

بررسی و پیش بینی خواص مخزنی از فعالیت های مهم و کلیدی برای ارزیابی ظرفیت و توانایی تولید از مخزن است. بدست آوردن پارامترهای مهم مخزنی نظیر تخلخل می تواند در تعیین محل بهینه برای حفاری چاه های بعدی، طراحی و مدیریت فرآیندهای موثر در توسعه میادین نفت وگاز و شبیه سازی فرآیند های ازدیاد برداشت مفید باشد. تعیین دقیق این پارامترها همیشه توام با دشواری هایی است. معمولا برای محاسبه این پارامترها از آنالیز مغزه های سنگ و یا داده های چاه آزمایی و چاه پیمایی استفاده می شود که البته مطمین ترین روش برای محاسبه این پارامترها روش آنالیز مغزه است. اما به دلیل مشکلات اجرایی و هزینه های بالا، تعداد کمی از چاه های یک میدان مغزه گیری می شوند. امروزه استفاده از سیستم های هوشمندی نظیر شبکه های عصبی جهت تخمین پارامترهای مخزنی، پیشرفت های بسیار چشمگیری داشته است. در این پژوهش با استفاده از داده های پتروفیزیکی و الگوریتم ماشین های بردار پشتیبان بهینه سازی شده با الگوریتم ژنتیک به مدلسازی تراوایی و تخلخل سازند سروک در حوضه زاگرس پرداخته شده است. در این مطالعه رویکرد جدیدی جهت تخمین تراوایی با استفاده از حالات مختلف الگوریتم ماشین بردار پشتیبان معرفی شده است. برای این منظور، الگوریتم های SSVR ,SVRP  اجرا شده اند. بر اساس بهینه سازی انجام شده، روش های SVRL و  SVRPبه ترتیب با ضرایب همبستگی 79/0 و 816/0 برای پیش بینی تراوایی سازند برای این مجموعه از داده ها مورد استفاده قرار گرفتند که روش SVRP کارایی  بهتر را نشان می دهد.

کشور ایران ازجمله کشور هایی است که از منابع عظیم گاز طبیعی برخوردار است ازآنجایکه  آب وهیدروکربن در بخش های مختلف صنعت در کنار یکدیگر قرار دارند با داشتن شرایط مناسب باعث تشکیل پدیده ای مزاحم به نام هیدرات می شوند. شناخت پدیده هیدرات به سال های ابتدایی قرن نوزدهم باز میگردد وبه سه دوره اصلی  تقسیم بندی می شود . ساختار مکعبی  S-I  ، ساختار  مکعبی S-II، ساختار شش وجهی  S-H و یک ساختار جدید وبدون نام  ازجمله ساختار های شناخته شده برای هیدرات گازطبیعی می باشند . اگرچه برای پدیده هیدرات کاربرد های مختلفی پیشنهاد شده، از جمله به عنوان یک روش مناسب برای جا به جایی گاز طبیعی، تشکیل هیدرات گازی درخطوط لوله انتقال نفت و گاز و نیز در عملیات حفاری، یکی از مهمترین مشکلات شناخته شده در صنعت است که علاوه بر مسدود کردن خط لوله، خسارات جبران ناپذیری نیز به تجهیزات وارد می کند. از این رو توانایی پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات از نقطه نظر فرایند تولید ، نقل وانتقال وبهره برداری حایز اهمیت است و می تواند از بروز مشکلات نا خواسته جلو گیری نمایددر این تحقیق به بررسی روش های مختلف موجود  برای پیش بینی  شرایط تشکیل هیدرات پرداخته ایم ، برای تعیین شرایط تشکیل هیدرات. بهترین روش، روشی است که با استفاده از دما وفشار وترکیب درصد گاز تعیین می شود. بنابراین از جمله مهمترین روش های پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات می توان به روش تجربی ومدل های ترمودینامیکی اشاره نمود. اهدافی که در این پژوهش دنبال می کنیم به کارگیری هوش مصنوعی برای پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات های گازی در مقایسه با سایر روش ها  است.

در این تحقیق تاثیر همزمان نانو ذرات سیلیسیم اکسید به همراه سورفکتانت بر تغییر ترشوندگی سطحی مغزه کربناته و میزان انرژی سطحی بین آب و نفت بررسی شده است، سپس امولسیون حاصل از ترکیب آب و نفت مورد استفاده آنالیز گردیده و پایداری امولسیون بررسی شده است. مکانیزم ازدیاد برداشت به روش تزریق مواد شیمیایی علاوه بر اینکه بر تغییرات ترشوندگی متمرکز می باشد، همواره باید سیال تولیدی نهایی مورد آنالیز واقع شود. سیال تولیدی در سطح به صورت امولسیون آب و نفت می باشد و این امولسیون باید بتواند جدا شود تا نفت و آب به صورت جداگانه مورد استفاده قرار بگیرند. علاوه بر این امولسیون تولیدی باید بتواند سریعا در مخزن تشکیل شود تا باعث بهبود ازدیاد برداشت نفت شود. همچنین حباب های امولسیونی باید به اندازه کافی ریز باشند تا موجب آسیب به سازند نشوند. نتایج نشان داده است که ترکیب سورفکتانت در غلظت بهینه 1.8 درصد وزنی توانایی کاهش زاویه تماس به اندازه 30 درجه را دارا می باشد، همچنین ترکیب 3.6 درصد وزنی نانو ذره به همراه 1.8 درصد وزنی سورفکتانت زاویه تماس را تا 18 درجه کاهش داده است. نانو ذرات به کار رفته امولسیون با قطرات آب ریزتری نسبت به سورفکتانت ایجاد می کنند که این خود نقش مهمی در ازدیاد برداشت نفت دارد. نتایج نشان داد که میانگین قطر ذرات امولسیونی با افزایش درصد حجمی آب زیاد شده و تغییرات کلی قطر آنها بین 20 تا 120 میکرون می باشد. در نهایت امولسیون تشکیل شده توسط سورفکتانت پایداری بیشتری نسبت به امولسیون تشکیل شده توسط نانو ذره را دارا می باشد.

مطالعه حاضر به تاثیر توانایی نوآوری فناورانه سبز بر رقابت پذیری شرکت با تاکید بر نقش میانجی تمایز محصول  پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش را تمام شرکت های فعال در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی شهر اراک تشکیل می دهند، چرا که توجه به ملاحظات زیست محیطی در صنایعی که در ارتباط مستقیم با محیط زیست قرار دارند از اهمیتی دوچندان برخوردار است. تحقیق از نظر هدف کاربردی و از لحاظ روش علی می باشد. در این راستا ضمن مرور بر ادبیات موضوع و استفاده از منابع کتابخانه ای، محقق از پرسشنامه ای برای جمع آوری اطلاعات استفاده کرده است. فرضیات این پژوهش با استفاده از مدل معادلات ساختاری و با استفاده از نرم افزار لیزرل مورد آزمون قرار گرفت. نتایج در پایان حاکی از تاثیر مثبت  توانایی نوآوری فناورانه سبز بر متغیرهای(رقابت پذیری شرکت و تمایز محصول) و همچنین تاثیر منفی تمایز محصول بر رقابت پذیری شرکت می باشد.

ساختارهای در هم تنیده اقتصادهای امروزی باعث می شود تا زیان در یک بخش و یا یک کشور به سرعت به بخش ها یا اقتصادهای سایر کشورها سرایت نماید. شواهد تجربی نشان داده اند که بازارهای مالی از یکدیگر جدا نیستند و حرکت آن ها در یک فضای جدا از هم صورت نمی گیرد. این موضوع با گسترش سیستم های ارتباطی و وابستگی بیش از پیش بازارهای مالی به یکدیگر، اهمیت بیشتری یافته است. نوسانات در بازار دارایی های مختلف به شدت به یکدیگر مرتبط بوده و به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب توسط سرمایه گذاران، آگاهی از روابط بین دارایی های مالی امری ضروری می نماید. هدف این مطالعه بررسی نقش پویایی رابطه بین بازارهای مالی(شامل بازار فلزات گرانبها (قیمت طلا، قیمت نقره و قیمت پلاتین)، نرخ ارز و شاخص بازار سهام) و بازار نفت خام می باشد. متغیرهای مورد استفاده در این تحقیق شامل نرخ ارز، قیمت طلا، نقره، پلاتین، شاخص بورس اوراق بهادار تهران و نفت خام بوده است. به منظور بررسی رابطه پویای بازارهای مالی (شامل بازار فلزات گرانبها (قیمت طلا، قیمت نقره و قیمت پلاتین)، نرخ ارز و شاخص بازار سهام) و بازار نفت خام از اطلاعات روزانه دوره زمانی 2020-2009 و با بکارگیری روش خودهمبسته با وقفه های توزیعی استفاده شد. نتایج بیانگر آن بود قیمت نفت خام با تمام دارایی ها بجز شاخص کل بازار سهام دارای رابطه منفی و معنی داری است. با توجه به مشخص گردیدن رابطه پویا بین بازارهای مالی و بازار نفت خام بدلیل سرایت اطلاعات بازارهای مالی به یکدیگر در طول زمان، می تواند به سرمایه گذاران جهت پیش بینی سریع تر مقدار نوسانات قیمت نفت خام در اثر نوسانات قیمت فلزات گرانبها (طلا، نقره و پلاتین)، نرخ ارز و شاخص سهام کمک کننده باشد.

تحقیق حاضر که با هدف ایجاد سازگاری و همسویی سیاست های صنعت نفت کشور با الزامات محیط زیستی تدوین شده است، سعی دارد تا با ارایه الگوی مناسب سیستم مدیریت محیط زیست(EMS ) در صنعت نفت به تشریح آن در طرح های توسعه میادین نفتی و ارایه راهکارهای عملی جهت کنترل، کاهش و حذف آلودگی های عمده و برنامه ریزی جهت حصول به اهداف مورد نظر محیط زیستی بپردازد]1[. یک سیستم مدیریت محیط زیست می بایست ضمن پایش اثرات مثبت و منفی توسعه یک میدان نفتی در مراحل ساختمانی و بهره برداری و همچنین نهادینه کردن روش های تقلیل اثرات منفی به تعیین ساختار تشکیلاتی مورد نیاز جهت کنترل و کاهش اثرات زیست محیطی و رساندن آنها به سطوح قابل قبول بپردازد. برای نیل به اهداف مذکور بیان شده، ابتدا گزارش ارزیابی اثرات محیط زیست(EIA) طرح میدان نفتی آذر در استان ایلام، شهرستان مهران همراه با برنامه مدیریت محیط زیستی تعدادی از طرح های توسعه میادین نفتی شرکت ملی نفت ایران، مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار گرفت و پس از جمع آوری اطلاعات پایه، سیستم مدیریت محیط زیستی میدان نفتی آذر برای مراحل ساخت و بهره برداری مورد بررسی قرار گرفت. مقاله حاضر برآن است که چالش ها و تنگناهای سیستم مدیریت محیط زیستی طرح های توسعه ای میادین نفتی ایران را مورد ارزیابی قرار دهد که منجر به ارایه راهکار های موثر در کنترل و کاهش آلودگی، همچنین مقایسه هزینه با سودمندی های حاصل از استقرار سیستم شده است. مطالعه حاضر حاکی از آن است که استقرار سیستم مدیریت محیط زیست با توجه به تولید آلایندگی در صنعت نفت کشور، علاوه بر کنترل، کاهش و حذف آلودگی ها، عامل موثری در کاهش بحران های محیط زیستی طرح های توسعه میادین نفتی در سطح کشور محسوب می گردد.

نانوتکنولوژی از جدیدترین علوم درحال توسعه است که حاصل پژوهش های فراوان در رابطه با جابه جایی ذرات در مقیاس نانو می باشد. این علم در زمینه صنعت نفت ازجمله در ازدیاد برداشت گام برداشته و مشکلات بسیاری را برطرف ساخته است. با استفاده از نانومواد می توان حجم نفتی که روش های دیگر ازدیادبرداشت مانند تزریق‏گاز، سیلاب‏زنی با آب و... قادر به برداشت آن نیستند را تولید کرد. ازدیادبرداشت به‏ کمک نانوذرات از مکانیسم‏هایی همچون کاهش ویسکوزیته نفت، افزایش ویسکوزیته سیال تزریقی، کاهش کشش‏ بین‏ سطحی و تغییر ترشوندگی جهت ازدیادبرداشت بهره می برد. باید توجه داشت که هر نانوذره منجر به ازدیادبرداشت نمی شود و انتخاب مناسب ترین نانوذره با درنظر داشتن پارامترهای گوناگونی همچون؛ دما، شوری، نوع و اندازه نانو و زاویه‏ تماس می‏بایست ساختاریافته بررسی گردد. علی‏ رغم تنوع وسیع نانومواد، بیشترین نانوذره‏ای که در پژوهش‏ها به‏آن اکتفا شده سیلیکا است، بنابراین سعی شد تمرکز براین نانوذره باشد. در همین رابطه علاوه‏بر مکانیسم‏ های معمول و ادغام روش‏های مختلف ازدیاد برداشت (کشش‏ سطحی، ترشوندگی و ویسکوزیته) توسط سیلیکا، زمینه ‏های کمتر طرح شده از جمله استفاده از سیالات هوشمند و ازدیادبرداشت گاز میعانی نیز مورد توجه این مطالعه مروری قرارگرفته است.

امروزه از روش های حفاری فراتعادلی و فروتعادلی استفاده می شود حفاری فروتعادلی یک فنآوری جدید است که به دلیل مشکلات حاصل از حفاری فراتعادلی ارایه شده است. اگر فشار حین حفاری سیال حفاری از فشار مخزن کمتر باشد حفاری فروتعادلی است و درنتیجه آن ورود سیال به چاه را به دنبال دارد و به دنبال آن آسیب سازند حذف خواهدشد که این عامل سبب افزایش ضریب تولید می شود. درصورتیکه فشار سیال حفاری از فشار سازند بیشتر باشد حفاری فراتعادلی است. سیالات به کارگرفته شده در حفاری فروتعادلی به صورت گاز، مه، کف و مایعات هوازده می باشند. کشورهای غرب آسیا و حوزه خلیج فارس همواره به دنبال کاهش هزینه های حفاری و استخراج است. حفاری فروتعادلی به سبب کاهش زمان حفاری حاصل از سرعت زیاد حفاری و افزایش ضریب تولید بسیار کاربردی شده است. مخازن موجود در غرب آسیا بیشتر ازنوع کربناته و از نوع شکافدار هستند. یکی از مهمترین معایب حفاری این سازندها هرزروی گل یا حتی قطع گردش گل درآن است. ازآنجاییکه گل حفاری در این حفاری به سازند نفوذ نمی کند، شرکت ها این حوزه بیشتر از این نوع حفاری استفاده می کنند. این مقاله به بررسی مشکلات حفاری مخازن شکافدار در غرب آسیا پرداخته است و همچنین از مزایای حفاری فروتعادلی و لزوم به کارگیری آن بحث شده است. کشورهای ایران،کویت وعمان به دلیل تنوع عملیات های انجام شده و قدمت آنها در این حفاری در این مقاله آورده شده اند. در مخازنی که دچار افت فشار شده اند این نوع حفاری الزامی است. درچاه های افقی استفاده از این روش کاربردی تر است. مهم ترین ویژگی های حفاری فروتعادلی عدم آسیب سازند و کاهش هزینهحفاری است وبه همین دلیل هم اکنون در غرب آسیا بسیار به کار گرفته می شود.