فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال هفتم شماره 3 (پیاپی 27، پاییز 1383)

پارادایم به عنوان یک شیوه دیدن جهان که میان گروهی از دانشمندان یک رشته علمی مشترک است، هدایتگر جریان های علمی اعم از تولید دانش، جذب تسهیلات و منابع برای فعالیت های علمی، و رفتارهای دانشمندان در هر رشته علمی است. در هر رشته، این پارادایم است که تعیین می کند چه سؤال هایی پرسیده شوند، چگونه پرسیده شوند و چگونه به این سؤالها پاسخ داده شود. فرایند بازیابی اطلاعات نیز جستجوی پرسشی است که متن یا نظام درصدد پاسخگویی به آن است- پاسخگویی به پرسشی که در افق معنایی کاربر، محاط شده و این امکان وجود ندارد که کاربر خود را یکسره از ارزش ها، نگرش ها، علائق، پیش دانسته ها و انتظارات خویش رها سازد. در این مقاله نقش پارادایم در فرایند بازیابی اطلاعات (شامل نیاز اطلاعاتی، رفتار اطلاع یابی و ربط) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

توسعه و به کارگیری قالب های ابرداده ای برای توصیف و کشف منبع، خصوصا در شبکه جهانی وب، از مهم ترین فعالیت های حوزه های درگیر در سازماندهی منابع الکترونیکی می باشد. این قالب های ابرداده ای از سطوح مختلف غنا در سطح توصیف برخوردار هستند که در آن میان «طرح ابرداده ای هسته دوبلین» اهمیت ویژه ای در توصیف الکترونیکی به طور اعم و منابع وب به طور اخص دارد. سادگی عناصر تعریف شده در این قالب، امکان خلق پیشینه های طرح کدگذاری عنصر، امکان پالایش عناصر ابرداده ای و خلق پیشینه های ابرداده ای با سطوح بالاتر توصیف را فراهم می کنند. این مقاله ضمن معرفی توضیحگرهای ابرداده ای هسته دوبلین، دید زبانشناختی نسبت به عبارات هسته دوبلین را با، و بدون توضیحگرها مورد اشاره قرار می دهد

هدف مقاله حاضر بررسی تاثیر مهاجرت متخصصان یا فرار مغزها بر روند فعالیت های علمی، فناوری، اقتصادی و بر جریان اطلاعات است. در این مقاله به پدیده فرار مغزها به عنوان فرار سرمایه های اطلاعات علمی و فنی کشور نگاه شده است. ابتدا مفهوم و تاریخچه این پدیده در سطح جهان و ایران بررسی، و سپس به دلایل فرار مغزها، راه های پیشگیری، سیاست جذب مغزها به جای فرار پرداخته شده است. مهمترین دلایل فرار مغزها مشکلات اقتصادی، نبود امکانات مناسب آموزشی و پژوهشی، فراهم نبودن زمینه رشد علمی، وجود بحران های متعدد مقطعی و نبود امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ذکر شده است. فرار یا مهاجرت نخبگان به عنوان مغزهای اطلاعات علمی و فنی باعث کاهش فعالیت های علمی، فناوری و اقتصادی، کاهش تولید و مصرف اطلاعات، کاهش میزان فعالیت مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها و کاهش میزان تقاضا برای استفاده از بانک های اطلاعاتی خارجی می شود.

این مقاله درصدد است به مطالعه جایگاه و اهمیت نظریه عمومی نظام ها در اداره امور و عملیات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی بپردازد. بر این اساس ضمن مرور و بررسی مفهوم نظام و هدف و ویژگی های نظریه عمومی نظام ها، به معرفی نظام های باز و بسته و ابزارها و کاربردهای نظریه عمومی نظام ها پرداخته و سعی در شناساندن اهمیت و نقاط قوت نظریه عمومی نظام ها در نگرش کتابداران و مراکز تصمیم گیری کتابداری و اطلاع رسانی دارد. از مهم ترین ویژگی های مطرح شده در مقاله حاضر می توان به مواردی همچون به هم پیوستگی و وابستگی اجزای نظام با یکدیگر، کل گرایی، هدف جویی، دارابودن ورودی و خروجی، پردازش، مقابله با بی نظمی (آنتروپی)، تنظیم، سلسله مراتب، جداسازی، و هم پایگی نظام اشاره کرد. از دیگر مباحث مقاله حاضر می توان به نقش مؤثر نگرش نظام مدار در برنامه های توسعه ای، شناخت ویژگی های نظام مدار در سازمان کتابخانه، و فواید به کارگیری این نوع تفکر در مدیریت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اشاره کرد.

بررسی حاضر به منظور مقایسه بین پژوهش های انجام شده در حوزه واژگان کودکان (اعم از نوشتاری، گفتاری یا خوانداری) انجام شده است. در این بررسی میزان تفاوت ها و شباهت های پژوهش های فوق از نظر عملکرد پژوهشگران و معیارهای اعمال شده توسط آنان در زمینه نوع واژگان (نوشتاری، خوانداری یا گفتاری)، جامعه آماری، تعیین حدود واژه، و... نشان داده شده و در پایان نیز پیشنهادهایی برای هماهنگ کردن پژوهش های آتی و توسعه پژوهش های مشابه ارائه شده است.

دانش و حرفه کتابداری در عصر حاضر دچار تحولی شگرف شده است، به گونه ای که دیگر نام این دانش یعنی کتابداری با عنایت به معنای لغوی و سنتی اش به تدریج رسایی خود را از دست داده. از این رو شایسته است در پرتو تغییرات فراوانی که در این حوزه علمی رخ داده است نامی به گستردگی دامنه اش بر آن نهاده شود.
در این گفتار امتیازهای گزینه «دانشورز» به تفصیل شرح داده شده.
کلیدواژه ها: خازن الکتب، خزانه الکتب، دارالکتب، کتابدار، کتابداری، کتابدار راهنما، کتابدار محقق، کتابشناس، علم اطلاع رسانی، شبکه گسترده کتابخانه های آستان قدس رضوی، دانشور، دانشورز

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی میزان همخوانی کلیدواژه های عنوان در پایان نامه های مندرج در «پایگاه چکیده نامه های ایران» با توصیفگرهای اختصاص یافته به این پایان نامه ها صورت پذیرفت. جامعه مورد بررسی، کلیه رکوردهای موجود در این پایگاه (65536 رکورد) از ابتدا تا پایان سال 1381 است. با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه از هر حوزه علوم انسانی، علوم پایه، علوم پزشکی، فنی و مهندسی، علوم کشاورزی و هنر، 100 رکورد به شیوه تصادفی انتخاب شد. نتایج پژوهش نشان داد که بین تعداد متوسط کلیدواژه های عنوان در حوزه های مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد و 67 درصد توصیفگرهای نمایه سازان را کلیدواژه های عنوان تشکیل می دهند. همبستگی بالایی بین تعداد کلیدواژه های عنوان و تعداد توصیفگرها و میزان همخوانی آن ها وجود دارد. از نظر شیوه نگارش 48 درصد توصیفگرها به صورت تک واژه، 52 درصد ترکیب واژه، 87 درصد توصیفگرها مفرد و 13 درصد آن ها به صورت جمع تهیه شده اند. بازیافت بیشتر از طریق توصیفگرها در مقایسه با کلیدواژه های عنوان، اثربخشی طرح هایی را نشان داد که به منظور افزایش ارتباط بین توصیفگرهای هم موضوع در این پایگاه صورت پذیرفته است.