فصلنامه ره آورد نور
سال بیستم شماره 74 (پیاپی 91، بهار 1400)

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنایت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سال 1368 تاسیس گردید. هدف اصلی این مرکز، اشاعه فرهنگ غنی اسلام با آسان‌سازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی با بهره‌گیری از امکانات رایانه‌ای است. تولید محتوای علوم اسلامی و انسانی که ثمره آن در محصولات و وبگاه‌های مرکز قابل مشاهده است، به صورت مستمر در این مرکز ادامه دارد.
با توجه به توانمندی‌های فنی و داده‌ای و وجود شبکه ارتباطی با صدها مرکز حوزوی، علمی پژوهشی،‌ دانشگا‌هی و دولتی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی مناسب‌ترین گزینه برای راه‌اندازی مرکز داده علوم اسلامی کشور با هدف ارایه خدمات اطلاعاتی به مراکز تابع دفتر رهبری، روحانیون و اساتید، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین مراکز دولتی و خصوصی است.

یکی از عرصه‌های فعالیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، تولید وبگاه‌هایی غنی و کارآمد در موضوعات مختلف جهت استفاده اساتید، محققان و علاقه‌مندان به علوم و معارف دینی است. پایگاه اندیشوران، در شمار مجموعه پایگاه‌های مرکز نور است که در زمینه شناسایی و معرفی محققان و پژوهشگران حوزه علمیه و تدوین بانک جامع اطلاعات مربوط به آنان فعالیت می‌کند. در این نوشتار، پس از معرفی و بیان تاریخچه راه‌اندازی اندیشوران، به معرفی ویژگی‌ها، قابلیت‌ها و امکانات این پایگاه اشاره شده است.

اگرچه ذاتا تلفن‌های هوشمند به ‌عنوان وسیله‌ای برای برقراری ارتباط با سایرین شناخته می‌شوند، اما بدون تردید، این وسیله کوچک و محبوب، در دنیای پیشرفته امروزی، به ابزاری غیرقابل ‌انکار در دنیای فناوری و توسعه خدمات مرتبط با آن تبدیل شده است و نقش بسیار مهم و پررنگی در زندگی انسان مدرن ایفا می‌نماید.
تلفن‌های هوشمند، به دلیل ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی که نسبت به سایر ابزارهای فناوری دارند و همچنین با توجه به امکانات جذاب و متنوعی که در اختیار کاربران قرار می‌دهند، توانسته‌اند به یک دستیار و همدم مجازی برای انجام تمامی فعالیت‌های روزمره افراد جامعه تبدیل شده، انقلابی عظیم در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آورند.
این مهم در کنار ظرفیت‌های عظیم و رو به توسعه تلفن‌های هوشمند، سبب شده است که این وسیله کوچک و قابل‌ حمل، با حفظ کارکرد ارتباطی خود، به یک ظرفیت عظیم کامپیوتری تبدیل شده و با به چالش کشاندن تولیدکنندگان محصولات نرم‌افزاری، ضرورت بازنگری در شیوه‌های تولید و عرضه اطلاعات، متناسب با خواست و ذایقه مخاطب و همگام با تکنولوژی‌ها نوین را صدچندان نماید.
در این مقاله، سعی شده است با بیان اهمیت جایگاه تلفن‌های هوشمند و نقش فعال و بسزای آنها در فضای زندگی امروزی، به ‌ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های این وسیله مهم و فراگیر، در خصوص آگاهی‌بخشی و افزایش سطح فرهنگ و معلومات افراد جامعه، و همچنین بیان راهکارها و عوامل تاثیرگذار برای موفقیت در این عرصه پرداخته شود.

در شماره قبلی فصلنامه ره آورد نور، بخش اول مقاله را با محورهای ذیل ارایه کردیم:1. تبیین اهمیت و ضرورت نشر مصحف با رسم املایی؛
2. نگاهی کوتاه به تاریخ کتابت مصحف در پنج عنوان: «معرفی رسم مصحف عثمانی»، «توحید مصاحف»، «به‌کارگیری انواع خطوط کوفی، ثلث و نسخ در کتابت مصحف از ابتدا تاکنون»، «توقیفی و یا اجتهادی بودن رسم الخط مصحف عثمانی» و «رابطه رسم الخط با اختلاف قرایات»؛
3. توجیهات ذکرشده از جانب طرف‌داران توقیفی بودن رسم مصحف عثمانی در خصوص «حروف زاید» و «حروف حذف‌شده» در مصحف عثمانی و پاسخ به آنها؛
4. بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی؛ مصادیقی چون: رسم همزه آخر واژه، بیان پایه های همزه، چسبیدگی‌های نادرست، جداسازی های بی مورد، هماهنگ سازی تای مربوطه و مبسوطه، قاعده نگارش حروف زاید، شیوه کتابت صاد و سین، ابدال، شکل نگارش الف آخر کلمه.
اکنون در بخش دوم مقاله، به ادامه بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی می پردازیم؛ مصادیقی چون: تبیین قاعده حذف حروف و انواع همزه ها، حذف یکی از دو حرف مشابه، حذف واو جمع، حذف واو و یاء اصلی کلمه هنگام التقاء ساکنین، حذف یاء آخر کلمه، حذف یاء مضاف‌الیه در منادا، مواضع حذف همزه ابن و نگارش برخی کلمات قرآنی بر اساس رسم‌الخط املایی کنونی، شامل: «حذف الف بسمله، حذف لام در برخی کلمات، حذف الف در بعضی کلمات خاص و حذف واو زاید در برخی کلمات»، از جمله آنهاست.

تفسیر صافی، اثر مولی محسن فیض کاشانی، یکی از تفاسیر روایی مهم شیعی به شمار می رود. با توجه به جایگاه و اهمیت این تفسیر، پژوهش فناورانه آن ضرورت داشت. از آنجا که پژوهش به شیوه فرهنگ موضوعی، تخصصی، زمان‌بر و پرهزینه است، هییت علمی گروه قرآن مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برآن شد که در پژوهش صافی، از روش دانشنامه ای استفاده کند. این بود که دانشنامه تفسیر صافی شکل گرفت. رابط کاربری این برنامه، به لحاظ شهرتش سه زبانه (فارسی، عربی و انگلیسی) بوده و پژوهش اولیه آن، در سال های دور تحقق یافت و تولید آن، به‌دلایلی به تعویق می افتاد؛ اما توفیق رفیق گشت تا در سال 1399 شاهد خودنمایی این تفسیر گرا‌ن‌سنگ در عرصه دسکتاپ باشیم. امید است که مقبول طبع اساتید تفسیر و علوم قرآن و طلاب و دانشجویان این رشته قرار گیرد.

اشاره
آنچه در این گزارش می‌خوانید، مروری است بر نشست‌های خبری و رونمایی‌های برگزارشده در ماه پایانی سال 1399 و اوایل سال جاری که در آنها، از برخی محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پرده‌برداری شده است. نسخه جدید حدیث ولایت، مجموعه آثار سید هادی خسروشاهی نسخه 3، دانشنامه تفسیر صافی، دانشنامه تفسیر طبری، و نهج‌البلاغه اندرویدی ویژه حامل‌های همراه، از جمله محصولات تازه‌ای است که در طی مراسمی چند، از آنها رونمایی شد و به محققان و علاقه‌مندان علوم و معارف اسلامی معرفی گردید.

اشاره:
محصولات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در موضوعات گوناگون علوم و معارف اسلامی سامان یافته است و همه حوزه‌های مربوط به: عقاید، کلام، قرآن، حدیث، ادعیه، فقه، احکام و مناسک، فلسفه، منطق، عرفان، اخلاق، تربیت، ادبیات، طب، فرهنگ، اجتماع، تاریخ و سیره، جغرافیا، نجوم، سیاست، انسان‌شناسی، شخصیت‌شناسی و آثار بزرگان را پوشش می‌دهد.
یکی از این موضوعات، اخلاق است. تولیدات نور در حوزه اخلاق، به دو دسته کلی قابل تقسیم است: الف. محصولاتی که تنها به همت محققان و متخصصان مرکز تهیه و تولید شده و همه یا بخش بسیاری از آن، به موضوعات و مباحث اخلاقی مرتبط است. ب. نرم‌افزارهایی که با مشارکت مرکز نور سامان یافته و تمام یا قسمتی از آن، به ارایه متون و مطالب اخلاقی اختصاص دارد. در این نوشتار، به معرفی اجمالی مهم‌ترین این محصولات به‌ ترتیب الفبایی می‌پردازیم.
شایان توجه است که به دلیل محدودیت در ارایه مطالب، از ذکر برخی تولیدات مرکز که به طور غیرمستقیم به حوزه دانش اخلاق و معارف اخلاقی مربوط می‌شود، صرف نظر نمودیم؛ نرم‌افزارهایی از قبیل: جامع تفاسیر نور3، جامع الاحادیث 3.5، دانشنامه نبوی، سیره معصومان(ع)، فرهنگ اصطلاحات علوم، دروس حوزوی، کتابخانه احادیث تفسیری، فرهنگ موضوعی بحار الانوار، فرهنگ موضوعی تفسیر تبیان و المیزان، معجم موضوعی کتب اربعه، آثار بنیاد معارف اسلامی، قصه‌ها و نکته‌ها، آوای ملکوت، دانشنامه فضایل اهل‌بیت(ع) در منابع اهل‌سنت، حدیث اهل‌بیت(ع) و مجموعه نرم‌افزارهای شجره طوبی.

گسترش سطح مبادلات تجاری و لزوم سرعت‌بخشی و آسان‌سازی در معاملات بازرگانی، استفاده از ابزار الکترونیکی را در این خصوص اجتناب‌ناپذیر کرده است. هویت مجازی، شرط اول یک خریدار یا فروشنده الکترونیکی است؛ به‌ویژه در مواردی که عرصه کسب‌وکار گسترده‌تر می‌شود. مدیریت اسناد الکترونیکی و ارسال و دریافت اطلاعات الکترونیکی، بخش بزرگی از تبلیغات و فعالیت‌های اجرایی را در جهان امروز شامل می‌شود. یکی از فناوری‌هایی که سبب افزایش اعتماد گردیده، امضای دیجیتالی است. این تکنیک مبتنی بر رمزنگاری، باعث رسمیت اطلاعات الکترونیکی شده است؛ به‌طوری‌که هویت پدیدآورنده سند و جامعیت اطلاعات آن را قابل بازبینی و کنترل می‌نماید. این مقاله، سعی دارد علاوه بر معرفی امضای دیجیتال و کاربردهای آن، بر جنبه فنی امضای دیجیتالی و حداکثر اطلاعات مربوط به امضای دیجیتال و آینده فناوری اطلاعات نیز تمرکز داشته باشد.