فهرست مطالب
نشریه پژوهش های جغرافیای سیاسی
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 20، زمستان 1399)
- تاریخ انتشار: 1399/12/13
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 1-28
شهرها به ویژه کلان شهرهای بزرگ و پرجمعیت همواره از جمله اهداف اصلی تروریست‌ها برای اقدامات تروریستی محسوب می‌شوند. در واقع مناطق و مراکز حساس حیاتی و تاسیسات زیربنایی آسیب‌پذیر از جمله مهمترین اهداف مورد تهدید در انواع اقدامات تروریستی به شما می‌رود. در بین زیرساخت های شهری، زیرساخت خدمات عمومی شامل اماکن آموزشی،فرهنگی، مذهبی، تجاری، تفریحی، درمانی،اداری و... به دلیل نقش و تاثیر زیاد در زندگی شهروندان و حضور اقشار مختلف جامعه در آن، از جایگاه مهمتری برخودار است. اقدامات تروریستی به شیوه‌ها و ابزارهای مختلفی می‌تواند صورت گیرد، یکی از خطرناک‌ترین انواع تروریسم، «بیوتروریسم» و استفاده گروه های تروریستی از مواد سمی و بیولوژیک جهت آلودگی اماکن ،آب، مواد غذایی و...می باشد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه‌ای و مطالعه میدانی به دنبال بررسی تاثیر اقدامات بیوتروریستی در تهدید عناصر زیرساخت خدمات عمومی شهری است. یافته‌های کتابخانه‌ای و میدانی نشان می‌دهد، در عملیات‌های تروریستی امکان انتشار عوامل بیولوژیک در بخش ها و عناصر مختلف زیرساخت خدمات عمومی از طریق استنشاقی، گوارشی و پوستی با استفاده از باکتری‌ها، ویروس‌ها و توکسین‌های کشنده و بیماری‌زا مانند سیاه زخم، آبله، طاعون، تولارمی، بوتولینوم، آنتروتوکسین،استافیلوکوک و عامل بیماری وبا وجود دارد. همچنین میزان خطر و احتمال وقوع حملات بیوتروریستی در هر یک از عناصر زیرساخت خدمات عمومی ارزیابی گردید و بر اساس آن مشخص شد اولا بین میزان خطر و احتمال وقوع حملات بیوتروریستی در بخش‌های مختلف زیرساخت خدمات عمومی شهری تفاوت وجود دارد و ثانیا از نظر معیار «میزان خطر»، در بین بخش‌های مختلف این زیرساخت، بخش «صنایع غذایی» در معرض تهدید بیشتری است و از نظر «احتمال وقوع» نیز بخش «اماکن آموزشی» در معرض تهدید بیشتری قرار دارد.
کلیدواژگان: امنیت، تهدید، بیوتروریسم، زیرساخت، خدمات عمومی -
صفحات 29-48
بنیادهای زیستی، دربردارنده‌ی مجموعه‌ای از عناصر و عوامل محیطی است که بنیان علم جغرافیا بر آن استوار است. در این میان، آب به‌عنوان یکی از بنیادهای زیستی و مثابه یک کالای استراتژیک، همواره نقش مهمی در سبد سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کشورها داشته است. در کشورهایی که از نظر جغرافیایی در کمربند بیابانی جهان قرار دارند، آب از اهمیتی استراتژیک در مقیاس محلی تا فراملی برخوردار است. ایران، در شمار کشورهایی است که از منظر واقعیت‌های جغرافیایی با کمبود منابع آب و روند فزاینده‌ی صنعتی‌شدن و شهرگرایی لجام گسیخته رویارو است. با توجه به اهمیت آب و چگونگی مدیریت آن در کشور، پژوهش پیش رو، با روش پیمایشی و تحلیل استراتژیک (SWOT)، به طراحی و تدوین استراتژی‌هایی در راستای مدیریت بهینه‌ی آب در ایران پرداخته است. نمونه‌ی آماری این پژوهش، 50 نفر از اعضای هییت علمی گروه جغرافیا در سه دانشگاه تهران، تربیت مدرس و خوارزمی است. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که وضعیت فعلی مدیریت آب در کشور از نظر عوامل درونی و بیرونی دچار ضعف است. از جمله استراتژی‌های مناسب برای مدیریت بهینه‌ی آب در کشور نیز عبارتند از: محلی‌سپاری و مشارکتی‌سازی مدیریت منابع آب در کشور (استراتژی SO)، مداخله‌ی مدیریتی در راستای کاهش و تعدیل آثار مخرب سیاسی‌سازی مسیله‌ی آب (استراتژی ST)، بهبود مدیریت منابع انسانی در وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های متولی آب (استراتژی WO)، توقف مدیریت موازی و مداخله‌گرایانه و یکپارچه‌سازی شبکه‌ی سازمان‌های متولی در مدیریت آب (استراتژی WT).
کلیدواژگان: آب، برنامه ریزی استراتژیک، مدیریت بهینه، SWOT، ایران -
صفحات 49-71
در طول تاریخ بشر همواره تمهیداتی برای در امان ماندن حوادث طبیعی و غیر طبیعی وجود داشته است. پدافند غیرعامل در طی دهه ها و سده های گذشته برای حراست و مراقبت در برابر دشمنان طبیعی و انسانی بوده است و یکی از مهم ترین رویکردها و راهبردها در در زمینه مدیریت بحران در شهرها، پدافند غیرعامل بوده است؛ در واقع بروز تهاجمات و تجاوزات باعث گردیده است، اصل دفاع در ایجاد شهرها همواره مورد توجه قرار گیرد؛ لذا در نظر داشتن برنامه ریزی کاربری اراضی، به عنوان یکی از اصول اصلی در زمینه پدافند غیرعامل می باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی کاربری های مذهبی در زمینه پدافند غیرعامل در شهر مشهد می باشد؛ این پژوهش از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. در عین حال از نظر ماهیت در دسته تحقیقات توصیفی و نیز تحلیلی قرار می گیرد که اطلاعات مورد نظر به صورت اسنادی جمع آوری و دسته بندی شده اند؛ سپس اطلاعات مورد نظر با استفاده از سیستم های اطللاعات جغرافیایی (GIS) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند؛ در انتها برای دسته بندی اطلاعات مورد نظر از مدل تصمیم گیری چندمعیاره (Topsis) بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد اکثر کاربری های مذهبی در اطراف شهر مشهد و یا به عبارتی هسته اولیه شهر استقرار یافته اند. می توان عنوان کرد فضای باز کاربری مذهبی در نواحی یک، دو و سه منطقه ثامن، ناحیه یک منطقه هشت و ناحیه یک منطقه 7 نسبت به دیگر نواحی از وضعیت کاملا بهتری برخوردار است. در زمینه دسترسی به کاربری مذهبی 47 درصد دسترسی ها بین 0 الی 500 متر می باشد و با توجه به این فاصله از 2204842 نفر قشر آسیب پذیر 1900460 نفر، تحت این شعاع قرار می گیرند. سرانه کاربری مذهبی نیز با تاکید بر مساحت کاربری مذهبی و قشر آسیب پذیر نشان می دهد نواحی یک، سه و چهار منطقه ثامن، ناحیه چهار منطقه هفت، در مساعدترین شرایط قرار گرفته اند و نواحی یک و دو منطقه نه، ناحیه دو منطقه هشت، ناحیه سه منطقه هفت، نواحی یک و دو منطقه یازده، نواحی سه، شش و چهار منطقه دو، ناحیه سه منطقه شش، ناحیه سه منطقه پنج و ناحیه دو منطقه 4 در وضعیت نامساعدی قرار گرفته اند.
کلیدواژگان: پدافند غیرعامل، مشهد، GIS، کاربری مذهبی -
صفحات 72-90
رشد افقی و پراکنده‌رویی شهری پدیده‌‌ای است که در بیشتر شهرهای جهان رخ داده و به عنوان یکی از مهمترین مسایل نیمه دوم قرن بیستم مطرح شده است. یکی از مهمترین پدیده‌های ناپایدارکننده توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه نیز گونه‌ای از پراکنده‌رویی شهری با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیر رسمی است که به دلایل مختلفی به‌ویژه در حریم شهرهای بزرگ اتفاق می‌افتد. این سکونتگاه‌ها علاوه بر آن‌که جلوه‌ای از فقر هستند، از جمله چالش‌های توسعه فضایی نیز می‌باشند که به صورت گسترش پراکنده و کم تراکم، با فاصله زیاد از مراکز شهری و معمولا با عدم اختلاط کاربری نمایان می‌شوند. توسعه فضایی سکونتگاه‌های غیر رسمی در حریم شهرها موجب اتلاف منابع، از بین رفتن اراضی کشاورزی و فضاهای باز و همچنین آسیب به محیط زیست می‌شود. در کلانشهر مشهد نیز نبود کنترل لازم برای رشد بی‌رویه و نامتعادل، تخریب منابع تولیدی پیرامون، تغییر در ساختار فعالیت‌ها، افزایش جمعیت در سکونتگاه‌های پیرامونی و غیره به گسترش افقی آن تداوم بخشیده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی پیامدهای فضایی توسعه سکونتگاه‌های غیر رسمی در حریم کلانشهر مشهد است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربری می‌باشد و به روش توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی انجام پذیرفته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که سکونتگاه‌های غیر رسمی به صورت شتابان و بدون برنامه در محدوده حریم کلانشهر مشهد در حال رشد و گسترش هستند. بیشترین تمرکز این سکونتگاه‌ها همواره در شمال، شمال غرب و غرب محدوده این کلانشهر بوده است. شکل‌گیری سکونتگاه‌های جدید و گسترش آنها در سال‌های قبل، عمدتا در حاشیه کشف‌رود و حد فاصل جاده جدید و قدیم قوچان صورت گرفته و تراکم آبادی‌ها در محدوده حد فاصل محدوده‌های منفصل شهری قرقی و توس تا شهر مشهد، یک پهنه یکپارچه و منسجم سکونتگاهی را تشکیل داده است.
کلیدواژگان: شهر مشهد، حریم، سکونتگاه غیر رسمی، پیامدهای فضایی -
صفحات 91-114
تاکنون نظریه‌های گوناگونی در رشته جغرافیای سیاسی و شاخه مکمل آن، ژیوپلیتیک، از سوی متفکران جهانی‌اندیش مطرح شده‌است. بنادر، که از مولفه‌های سیاسی-فضایی کشورهای ساحلی با نقش ژیواکونومیک دروازه‌ای و ژیواستراتژیک دفاعی-نظامی‌محسوب می‌شوند، به عنوان ارتباط‌دهنده دو پهنه جغرافیایی خشکی و دریا همواره مورد توجه این‌اندیشمندان قرار گرفته‌اند. با این وجود، نظریه مجزایی از سوی آنها با مرکزیت بنادر در بازی قدرتها مطرح نشده‌است. از این رو ما در این پژوهش سعی کرده‌ایم ضمن بررسی نقش بنادر در نظریه‌های جغرافیای سیاسی و ژیوپلیتیک، نظریه «قدرت بندری» را در مقابل قدرت بری و بحری پیشین مطرح سازیم. بنابراین این دو مبحث هدف اصلی ما را در این پژوهش تشکیل می‌دهد. تحقیق حاضر از نوع پژوهش‌های بنیادی نظری بوده و اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای و با استفاده از کتب و مقالات علمی‌و همچنین وبگاه‌های معتبر و یا مرجع به دست آمده‌است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که نظم ژیوپلیتیک جهانی قرن بیست و یکم از قدرت بری و قدرت بحری به سوی قدرت بندری در حرکت‌است و در آینده کشوری که بنادر را کنترل می‌کند، حاکم جهان‌است.
کلیدواژگان: بندر، نظریه های جغرافیای سیاسی، نظریه های ژئوپلیتیک، قدرت بندری -
صفحات 115-132
کمتر از سه درصد آب‌های کره زمین شیرین است.زیست و زیستگاه در مفهوم کلان خود وابسته به همین آب هستند. طی چند دهه گذشته برخاسته از رشد جمعیت، گسترش کشاورزی، رشد صنعت، تغییر اقلیم و خشک‌سالی‌های پیاپی ، دسترسی بشر به آب را پیوسته فروکاستهاند بهگونهای که تداوم وضعیت موجود مانایی و پایایی زیست و مدنیت انسان را تهدید می‌کند. این آسیب، توجه کارگزاران و پژوهشگران به امنیت آب را در پی‌داشته‌است. استان خراسان جنوبی در شرق ایران به‌ذات استانی کم بارش با اقلیمی گرم و خشک است و طی دو دهه گذشته درگیر خشک‌سالی‌های پیاپی و اضافه برداشت از مخازن آب زیرزمینی بوده وضعیتی که طی سال‌های گذشته به تشدید تنش‌ها و نزاع‌های اجتماعی آب‌پایه در استان انجامیده است. مقاله حاضر که کاربردی و روش‌شناسی حاکم بر آن تبیینی-تحلیلی است، و یافته‌های آن نیز به روش کتابخانه‌ای (کتب،نشریات و اینترنت) گرداوری شده بر این فرضیه استوار است که طی سال‌های اخیر کاهش بارشها و افت سطح آب‌خوان‌های منطقه با افزایش شمار نزاع‌ها و دعاوی ارتباط دارد. نتیجه پژوهش نشان داد درهم‌تنیدگی افزایش برداشت آب، افت سطح مخازن،کاهش بارش، رشد جمعیت به همراه سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی پیونددار با گسترش کشاورزی به افزایش تنش‌ها، نزاع‌ها و دعاوی حقوقی انجامیده و بر امنیت آب استان اثرگذار بوده است .
کلیدواژگان: امنیت آب، بحران آب، تنش های آب پایه و استان خراسان جنوبی
-
Pages 29-48
Possibilities for improvements of water resources management exist because of Iran’s vast areas of cultivable lands, big rivers and suitable sites for construction of dams in Zagross and Alborz mountain ranges, extensive aquifers, and suitable climatic conditions for cultivation of different plants. In addition to existing exploitation of the water resources of the country, there is some capacity for physical development of up to 30 bcm of water resources for consumptive uses and up to 50 bcm for energy production, while still observing all economic, social, and environmental limitations. Cultural support for developments in water resources management includes traditions and social institutions that have adapted over time to different geographical conditions, especially in arid and semiarid regions. The best adapted of such institutions allow for effective water resource utilization. Political conditions conducive to developing water resources management include extensive citizen participation in public affairs, strengthening of the parliamentary system, creation of nongovernmental organizations (NGOs), support of local management, and suitable political background for developing the water and agriculture sector. Existing installations and equipment include large and small reservoir dams, extensive irrigation and drainage networks, water transmission pipelines and pumping stations, treatment plants and water reservoirs, urban water distribution networks, and other facilities. Institutional capacity includes the possibility for experienced national experts to provide consulting and construction services in order to reduce foreign exchange expenses to a considerable extent.
Keywords: Water, Strategic Planning, Optimized Management, SWOT, Iran -
Pages 49-71
Throughout human history, there have always been arrangements to avoid natural and abnormal events. Passive defense has been for the past decades and centuries the protection and protection of natural and human enemies, and one of the most important approaches and strategies in crisis management in cities has been passive defense; The principle of defense in the creation of cities has always been taken into consideration, so considering land use planning is one of the key principles in passive defense.The purpose of this study is to investigate the religious applications of passive defense in Mashhad; this research is an applied research. At the same time, by nature, it falls into the category of descriptive and analytical research, where the information is collected and categorized into documents, then the information is analyzed using Geographic Information Systems (GIS). Finally, multi-criteria decision making model (Topsis) is used to categorize the desired information. The results of this study show that most of the religious land uses are located around the city of Mashhad or in other words the primary core of the city. It can be said that the religious open-air area is in a much better condition in the districts one, two and three of Thamen, one district eight and one district 7. In the area of religious access, 47% of the access is between 0 and 500 meters, and with this distance of 2204842 vulnerable 1900460 people fall under this radius. Religious per capita also emphasizes the area of religious and vulnerable cadres indicating that areas one, three and four of the Thamen area, area four of the seven, are most favorable, and areas one and two of nine, area two, eight, Area Three, Area Seven, Area One and Two, Area 11, Area Three, Six and Four, Area Two, Area Three, Area Six, Area Three, Area Five, and Area Two, District 4 are in poor condition
-
Pages 91-114
So far, various theories in the field of political geography and its complementary branch, geopolitics, have been proposed by world-thinking thinkers. Ports, which are considered as politico-spatial components of coastal countries with the role of gateway geoeconomics and geostrategic defense-military, have always been considered by these thinkers as the link between the two geographical areas of land and sea. However, they have not proposed a separate theory with the centrality of ports in the game of powers. Therefore, in this study, while examining the role of ports in theories of political geography and geopolitics, we have tried to introduce the theory of "port power" in contrast to the former land power and sea power. Therefore, these two topics constitute our main goal in this research. The present research is a kind of basic theoretical research and the information and raw materials of the analysis have been obtained by library method and by using scientific books and articles as well as authoritative or reference websites. The results of the research show that the global geopolitical order of the 21st century is moving from land power and seapower to port power, and in the future the country that controls ports will rule the world.
-
Pages 115-132
Less than three percent of the planet's water is fresh. habitat in the macro sense depend on this water. Over the past few decades, due to population growth, agricultural expansion, industrial growth, climate change and successive droughts, human access to water has steadily declined, threatening the survival of the status quo and the sustainability of human life and civilization. This damage has attracted the attention of brokers and researchers to water security. South Khorasan province in eastern Iran is inherently a low-rainfall province with a hot and dry climate and has been involved in successive droughts and over-extraction of groundwater reservoirs for the past two decades. Has resulted. The present article, which is applied and the methodology is explanatory-analytical, and its findings are collected by the library method (books, publications and the Internet) are based on the hypothesis that in recent years, rainfall has decreased and aquifers in the region have decreased. It is associated with an increase in the number of disputes and lawsuits. The results showed that the increasing complexity of increasing water abstraction, declining reservoirs, decreasing rainfall, population growth along with government policies related to the expansion of agriculture has led to increased tensions, conflicts and lawsuits and has affected the province's water security.
Keywords: water security, water crisis, base water tensions, south khorasan province
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.