نشریه ره توشه
پیاپی 6 (تابستان 1400)

ماه محرم الحرام، میعادگاه عاشقان پاک‌طینتی است که چونان کوه ایستادند و هرگز زیر بار ذلت و همسویی با کافران و ظالمان زمانه نرفتند و درس آزادگی و عزت را به جویندگان حق و راستی آموختند و باب هدایت را فراروی غفلت‌زدگان عالم گشودند. خوشا آنان‌که درس جوانمردی را در مکتب حسینی می‌آموزند و عقل و عشق راستین را در این دانشگاه انسان‌سازی مشق می‌کنند و در زمانه‌ای که دوری از معنویت بر جهان خیمه زده، نیکوترین گفتار و زیباترین رفتار را از اسوه‌های کامل دین و انسانیت فرا می‌گیرند و بدین‌سان محرم هر سال، با شوری بیشتر به صحنه تاریخ پا می‌گذارد و همگان را به شنیدن پیام جاودانه خود فرا می‌خواند و به یک‌باره، همه ارزش‌های متعالی را در لابه‌لای حوادث بی‌بدیل جلوه‌گر می‌سازد. آری هر چه دنیای کنونی پرتلاطم‌تر و هجمه‌ها و شبیخون‌ها از راه‌های گوناگون در جهت اطفاء نور الهی دراز دامن تر می شود، حدیث نورانی«إن الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه» [1] بیشتر به منصه ظهور رسیده و عینی تر می گردد. شاهد این نکته ارتقاء روزافزون دلدادگی دوست‌داران راه و رسم اهل بیت (ع) به ایشان و راه‌یافتگی خیل عظیم انسان ها در این دنیای آشفته و هرج‌ومرج فرهنگی، به عرصه بندگی حضرت حق از رهگذر حب به اهل بیت (ع) به‌ویژه امام حسین (ع) است. معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم، محتوای تبلیغی متناسب با نیاز جامعه، در قالب ره‌توشه تبلیغی برای مبلغان گرامی تدارک دیده است تا با بهره‌گیری از شیوه‌ها و مهارت های تبلیغی، جامعه تشنه معارف دینی را سیراب نمایند. در ره‌توشه حاضر، مباحثی ارزشمند و نکاتی کاربردی در موضوعات متنوع دینی، فرهنگی و اجتماعی به قلم شماری از نویسندگان فاضل سامان یافته که تحت عناوین زیر ارایه شده است: «معیارهای عزاداری مطلوب در کلام امامین انقلاب؛ سپاسگزاری از نعمت‌های الهی در کلام و سیره امام حسین (ع)؛ پیامدهای دلبستگی به دنیا در کلام و سیره امام حسین (ع)؛ جایگاه راستگویی در آموزه‌های دینی؛ بررسی تقابل میان رضایت خدا با رضایت مردم؛ ویژگی‌های جوانان عاشورایی؛ پیوند حماسه و عرفان در سیره و مکتب شهید حاج قاسم سلیمانی؛ الگوی روابط انسانی عزت‌مدار با تاکید بر سیره امام حسین (ع)؛ محبت الهی منشا محبت امام حسین (ع)؛ آثار تربیتی گرفتاری‌ها در زندگی از نگاه امام سجاد (ع)؛ تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها با محوریت امور فرهنگی». امیدواریم، مباحث ارایه‌شده در این نشریه، برای مبلغان عزیز راهگشا و برای دلدادگان حقیقت، مایه هدایت باشد و درعمل، به موفقیت روحانیان گرامی در امر ترویج معارف اسلامی بینجامد و مورد رضای حضرت دوست قرار گیرد. در پایان، ضمن قدردانی از نویسندگان و ارزیابان محترم، از همکاران گروه تولید محتوای فرهنگی و تبلیغی که در امر آماده‌سازی نشریه حاضر کوشیدند،

اصل عزاداری برای رفتگان و عزیزان، در همه فرهنگ ها و ملت ها و از جمله در فرهنگ اسلامی وجود دارد و مورد تایید است. عزاداری برای سیدالشهدا (ع) نیز از این امر جدا نیست. عزاداری برای امام حسین (ع) از بزرگترین مصادیق بزرگداشت شعایر الهی و نشانه پروامندی دل هاست، زیرا حادثه کربلا حماسه جاودانه ای است که در اعماق وجود ما اثر گذاشته و با پوست و گوشت مردم ما عجین شده است، به گونه ای که با شنیدن آن قلب ها به تپش می افتد، دلها به سوز می آید، و چشم ها اشکبار می شود. عزاداری، واژه ای آیینی و نشان دهنده رفتار و مراسم خاصی است که هنگام وقوع مصیبت انجام و در قالب ها و نمادهای مختلفی، مانند روضه، مرثیه و عزاداری نمود پیدا می کند. در اینجا این سوال مطرح است که معیارهای عزاداری مطلوب و صحیح کدام است؟ نوشتار پیش رو می کوشد این سوال را از منظر امامین انقلاب، امام خمینی (ره) وامام خامنه ای (مدظله العالی) پاسخ دهد و در محورهای زیرسامان یافته است.

واژه «سپاسگزاری» معادل واژه «شکرگزاری» است. واژه «شکر» در قرآن کریم 75 مرتبه و به شکل های مختلف آمده است. یکی از خطابات قرآن به خاندان داوود (ع) این است: «اعملوا آل داود شکرا و قلیل من عبادی الشکور؛ ای آل داود شکرگزاری کنید، اما عده کمی از بندگان من شکرگزارند!» برای شکرگزاری سه مرحله بیان شده‏ که عبارت است از: «شکر قلبی»، که همان تصور نعمت و رضایت، و خشنودی نسبت به آن است؛ «شکر زبانی»، که ثنا گفتن نعمت دهنده است؛ «شکر ارکانی»، که هماهنگ ساختن اعمال با اعضا و جوارح در برابرآن نعمت است. واژه «شکور» در آیه صیغه مبالغه است و فزونی شکرگزاری و تکرار و تداوم آن با قلب، لسان و اعضا را می‏رساند. این تعبیر که «افراد کمی از بندگان من شکرگزارند» ممکن است برای بیان عظمت مقام گروه شکرگزاران باشد که افراد نمونه‏ای هستند، و یا به این منظور که شما کوشش کنید تا در زمره آنان در آیید تا بر جمع شاکران افزوده شود. انبیا و اولیا از جمله شکرگزاران درگاه الهی هستند که وجود مطهر و نازنین ابا عبدالله الحسین (ع) از این گروه است. در این مقاله تلاش خواهد شد سیره و کلام آن حضرت پیرامون سپاسگزاری از نعمت های الهی شرح و بررسی شود.

از منظر اسلام آنچه خدا در زمین آفریده برای استفاده انسان است: " هو الذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا"؛ اما آنچه موجب فساد انسان و در نتیجه شقاوت دایمی و گمراهی او میشود، علاقه و دلبستگی به دنیا و ترجیح دادن آن بر آخرت است: بل توثرون الحیاه الدنیا؛ و الآخره خیر و ابقی؛ ولی شما زندگی دنیا را مقدم میدارید، درحالی که آخرت بهتر و پایدارتر است. روایات زیادی هم تاکید میکنند که حب الدنیا راس کل خطییه . قرآن کریم در هشداری به مومنان میفرماید: " یا ایها الذین آمنوا لا تلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکر الله و من یفعل ذلک فاولیک هم الخاسرون ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی که چنین کنند، زیانکارانند!". امام حسین علیه السلام در صبح عاشورا فرمود: "عباد الله اتقوا الله و کونوا من الدنیا علی حذر، فان الدنیا لو بقیت علی احد او بقی علیها احد لکانت الانبیاء احق بالبقاء و اولی بالرضا و ارضی بالقضاء غیر ان الله خلق الدنیا للفناء فجدیدها بال و نعیمها مضمحل و سرورها مکفهر و المنزل تلعه و الدار قلعه . فتزودوا فإن خیر الزاد التقوی ؛

زبان، مهم ترین عضوی است که انسان به واسطه آن با دیگران ارتباط برقرار کرده و مفاهیم، مقاصد و مطالب مورد نظرش را منتقل می کند و در میان اعضای بدن جایگاه ویژه ای دارد؛ انسان با زبان همچنان که می تواند حق بگوید و نظر رحمت خداوند مهربان، و رضایت اولیای الهی و بندگان مومن را جلب کند، می تواند باطل بگوید و خشم و غضب خدا و اولیای الهی و نفرت بندگان را برانگیزد؛ انسان می تواند با صداقت و راستی، برای دنیا و آخرت خویش و دیگران مفید باشد، و می تواند با دروغ، دو رویی، سخن چینی، غیبت، تهمت، اهانت، ایذا، تمسخر و مانند آنها زمینه بدبختی خود را فراهم آورده و به دیگران آسیب بزند. از این رو است که اهل بیت عصمت و طهارت ع فرموده اند که اگر سخن گفتن نقره باشد، سکوت طلاست، لکن اگر انسان بتواند از آفات سخن در امان بوده و فقط راست و حق بگوید، قطعا سخن گفتن بهتر از سکوت است و خداوند متعال پیامبران و حجت های خویش را برای سخن گفتن فرستاده نه برای سکوت.

اگر امری مورد پسند ما انسانها باشد از آن تعبیر به رضایت می کنیم، اما مقصود از رضایت خدا رحمت و پاداش او است. رضایت از خدا تسلیم بودن در برابر قضا و قدر الهی و بالاترین مرتبه توکل است. در صورت رسیدن انسان به مقام رضا، به همه حوادث تلخ و شیرین به دیده آزمون الهی نگاه می کند. مقام رضا زمانی حاصل می شود که انسان با یاد خدا دارای نفس مطمینه شده و به آرامش رسیده باشد. ارزش عمل صالح در صورتی است که فقط رضایت خدا در نظر باشد. وقتی بنده ای در صدد جلب رضایت خدا باشد، خدا هم از او راضی می شود. اولیای خدا با کسب رضایت خدا به جایی می رسند که رضایت آنان مساوی با رضایت خداست.برخی افراد وقتی بین رضایت خالق و مخلوق قرار می گیرند، رضایت مخلوق را ترجیح می دهند. بر اساس آیات قرآن و روایات اهل بیت در هیچ شرایطی رضایت مخلوق بر رضایت خالق مقدم نمی شود. اگر کسی در پی خشنودی خدا بود، خشنودی مخلوق نیز حاصل می شود، ولی اگر کسی در طلب خشنودی مردم بود، نه خشنودی خدا را به دست آورده و نه خشنودی مردم را.

روحیه حق طلبی و مسئولیت پذیری جوانان ،باعث شده همیشه در صف اول مبارزه قرار داشته باشد که ما در عصر خود در زمان دفاع مقدس نیز، شاهد حضور چشمگیر جوانان در خط مقدم جبهه حق علیه باطل بودیم. جوانان ایران زمین که دانش آموختگان مکتب اهل بیت (ع) اند، در دوران مبارزات انقلابی، هشت سال دفاع مقدس ودفاع از حرم اهل بیت (ع) به میدان آمدند و با ازخود گذشتگی، شهدای فراوانی، همچون شهید حجی ها را تقدیم اسلام و انقلاب اسلامی کرده اند. شواهد تاریخی نشان می دهددر نهضت عاشورا نیز مهم ترین و سرنوشت سازترین نقش ها را نیروهای جوان ایفا نموده و حماسه های جاودانه ای را آفریده اند.بدون تردید موفقیت در انجام مسوولیت های خطیر،محصول آراسته بودن به فضیلت های والای انسانی و الهی آنان بوده است. نوشتار حاضر می کوشد،با بیان برخی از ویژگی ‏هایجوانان حاضر در کربلا که قابلیت الگودهی دارند،مانند؛ ایمان، تکیلف گرایی، بصیرت،ولایت مداری و وظیفه شناسی،زمینه آشنایی بیش تر نسل جوان را فراهم نماید.

معرفتی که با حماسه و خروش همراه نباشد و به جای آن خمودی و افسردگی جانشین صولت و نفوذ شده باشد، هرگز راه به جایی نخواهد برد و سالک مسلک عرفان در سرای انزوا یا در تار تنیده افکار خود می ماند و یا در خلوت سلوک خویش، لنگان راه می پیماید. چنان که حماسه و دشمن ستیزی بدون معرفت و شناخت نیز، نه تنها نمی تواند سلحشور میدان رزم را به اوج قله سعادت رهنمون باشد، بلکه چه بسا وی را به حضیض شقاوت و دره رذالت سوق دهد. هرچند در طول تاریخ برخی کوشیده اند تا دو مقوله عرفان و حماسه را از یکدیگر جدا سازند تا یک دست صدا نداشته باشد. اما بدیهی است که این دو کوچک ترین تضادی با یکدیگر ندارند. انگیزه اصلی جهاد و هدف حماسه ی عارف احیای توحید و اعتلای کلمه الله و طرد هرگونه شرک و کفر است. با کاوش در زندگی مجاهدان شهید همیاری سطوت حماسه را با شکوه معرفت مشاهده می کنیم.

انسان به دلیل اجتماعی بودن دارای مجموعه ای از نیازها، شناخت ها، تعلقات و تمنیات است که در محیط اجتماع و در تعامل با دیگر انسان ها کسب می کند. نیازهای مادی و روانی اش در اجتماع برطرف می شوند، استعدادهایش در اجتماع شکوفا می شوند، گرایش هایش در اجتماع شکل می گیرند و دانش هایش در اجتماع به دست آمده و قابلیت کاربست پیدا می کنند. به این دلیل، انسان نیازمند روابط پایدار با دیگر انسان ها برای برآورده شدن نیازها و تحقق استعداهایش است. باوجوداین تامین این نیازها زمانی مطلوب شمرده می شود که در پرتو اصول و ارزش های اخلاقی صورت پذیرد و شخصیت و عزت نفس انسانی دچار آسیب نگردد. چنان که از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل است: «اطلبوا الحوایج بعزه الانفس؛1 نیازهای خود را با عزت نفس بخواهید.» 1. (المتقی الهندی، کنز العمال، ح 16805.) عزت نفس از نیازهای مهم در وجود هر انسانی است و شخصیت فرد در پرتو آن شکل می گیرد. آبراهام مزلو در سلسله مراتب نیازهای انسانی خود، آن را ذیل «نیاز به احترام» و در زمره نیازهای غیرمادی انسان دسته بندی کرده است. 2 2. (آبراهام مزلو، انگیزش و شخصیت، ص77).

محبت، اصل و اساس تمامی کارهاست؛ چنانکه امیرالمومنین (ع) فرموده است: «هل‏ الدین‏ إلا الحب‏؛[1] آیا دین چیزی غیر از محبت است؟».دین، برنامه منظم عملی و علمی برای انسان است که اطاعت، انقیاد، سیر و سلوک را برای او به دنبال می آورد. محبت، تبلور حقیقی اطاعت و عبادت و فلسفه آفرینش آدمی است. دین بر اساس محبت، و امام حسین (ع)، منشا محبت الهی است. یکی از اوصاف خاص رسول مکرم اسلام (ص)، حبیب الله بودن آن حضرت است. همه انبیای الهی در نبوت و دعوت انسان به خداپرستی شریک هستند، اما هر نبی ویژگی مخصوص به خود را داراست؛ چنانکه در زیارت نامه ها نیز به آن اشاره شده است. حضرت آدم (ع) صفوه الله، حضرت نوح (ع) نبی الله، حضرت ابراهیم (ع) خلیل الله، حضرت موسی (ع) کلیم الله و حضرت عیسی (ع) روح الله است.[1]. احمد بن محمد برقی؛ المحاسن؛ ج 1، ص 263.

امروزه «معنا درمانی» یکی از روش های مهم پیدا کردن راهکار صحیح مواجهه با مشکلات و گرفتاری های زندگی، است. امام سجادیه ع در کتاب شریف صحیفه سجادیه، با تصویری معناشناختی از گرفتاری ها، در نگاهی جامع آثار گرفتاری های دنیوی را در سه بعد بینشی، گرایشی و رفتاری، ترسیم می کنند. در بعد بینشی، مشکلات و گرفتاری ها، نگاه توحیدی او را ایجاد و تقویت می کند. در بعد گرایشات و عواطف، گرایش او را از دل بستن به دست یاری دیگران کم می کند. در بعد رفتاری، او را در مسیر رشد حرکت می دهد. این مقاله با روش کمی و کتابخانه ای به بررسی این سه بعد در صحیفه سجادیه پرداخته است. هدف این مقاله، ارایه منظورمه آثار گرفتاری ها از منظر امام سجاد ع و تبیین جایگاه معنادرمانی بیان آثار گرفتاری هاست. منبع محوری این مقاله صحیفه سجادیه است؛ زیرا مهمترین منبع برداشت نگاه امام سجاد، بلکه نگاه اسلام به این مسئله است؛ زیرا تنها منبع موجود است که خود امام معصوم ع آن را بیان و جمع آوری کرده است.

براساس تعریف یونسکو 1982 «فرهنگ مجموعه ای از خصوصات معنوی و مادی و، فکری و عاطفی است که جوامع با گروه های اجتماعی را متمایز ساخته و نه تنها در برگیرنده هنر و ادبیات است که شیوه زندگی، حقوق اساسی بشر، نظام های ارزش، سنت ها و باورها را در بر می گیرد». اگرچه در گذشته ای نه چندان دور معیار توسعه و پیشرفت جوامع بشری بر اساس میزان پیشرفت در عرصه های سیاسی و اقتصادی مورد ارزیابی قرار می گرفت ولی با شکست کشورهایی که تنها این نوع توسعه را مورد توجه خود قرار می دادند، دیدگاه مزبور جایگاه خویش را از دست داده و آینده پژوهان و سیاست گذاران به این باور رسیدند که از دوران جدال نظامی (درگذشته تا دهه 1970) و با شروع رقابت های اقتصادی از چند دهه قبل تاکنون، آینده صحنه نبرد و رقابت در حوزه فرهنگ های مختلف بوده و هر ملتی که فرهنگ برتری داشته باشد، پیروز در همه کارزارها خواهد بود و این شاهد این مدعاست که توسعه فرهنگی مقدم بر توسعه اقتصادی و سیاسی است و بقای هر جامعه مبتنی بر اصول فرهنگی است که هویت جامعه و افراد آن را می سازد