نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 34 (تیر 1400)

منطقه آذربایجان با مرکزیت تبریز به علت ویژگی خاص جغرافیایی، قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و اصلیترین مسیر ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب اهمیت زیادی داشته است. همچنین در دوره قاجار انتخاب این شهر به عنوان دارالسلطنه اهمیت آن را دوچندان نمود. با توجه به تحولات مهم صنعتی و رواج تجددگرایی در این عصر، رشد و توسعه هنرهای صناعی راهی متفاوت از دوره های پیشین را طی نمود. فلزکاری یکی از شاخه های هنرهای صناعی است که تا دوره های پیشین در این شهر رونق زیادی داشته است و اکنون بجز چند مورد محدود با کاربرد تزیینی کارگاه های فلزکاری متروک و فراموش شده است. در این مقاله با مطالعه سفرنامه ها، کاوش در منابع مکتوب و آثار فلزی محفوظ در موزه های دولتی و خصوصی با هدف شناسایی شاخه های مهم هنر و صنایع فلزی این شهر را مورد کاوش قرار داده است. صنایع فلزی تبریز در دوره قاجار چه بوده است؟ سوال اصلی این پژوهش است. برای رسیدن به پاسخ این پرسشها از روش تاریخی و توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است. اطلاعات و داده های مورد نیاز این تحقیق از طریق میدانی و کتابخانه ای گردآوری شده است. در این پژوهش روش تجزیه و تحلیل داده ها نیز کیفی است. نتایج تحقیق نشان میدهد که در دوره قاجار صنعت گران و هنرمندان فلزکار در شاخه های مختلف فلزکاری نظیر مسگری، قفلسازی، قیچی سازی به کار و پیشه خود اشتغال داشته اند. شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این شهر در رشد و یا افول این حرفه ها تاثیر مستقیم داشته است.

جشنواره تیاتر رضوی یکی از بزرگترین رخدادهای فرهنگی و هنری کشور پس از انقلاب اسلامی ست. این رخداد بسترساز ایجاد آثار هنری در جهت ترویج فرهنگ رضوی و اشاعه الگویی متعالی از تیاتر در جهان امروز است. جهانی که تشنه معنویت است و از ناملایمات فرهنگی و روزمرگی اجتماعی رنج میبرد. پس برگزاری چنین رخدادهایی به منظور ایجاد نگاهی نو به مذهب و جایگاه آن در جامعه، امری موثر میباشد. بر این اساس پژوهش حاضر با درک ضرورت موجود به بررسی نقش مذهب در شکل گیری شخصیت قهرمانان نمایشنامه های برگزیده اول، دوره هشتم تا دهم جشنواره تیاتر رضوی میپردازد. جهت بررسی متغیرهای تحقیق از روش کتابخانه ای استفاده گردید. بهم نظور بررسی تاثیر مذهب بر قهرمان داستان از مولفه های؛ نام، ویژگی های ظاهری، احساسات و تمایلات درونی، رفتار و کردار، گفتگو و کشمکش قهرمان داستان استفاده گردید. که نتایج حاصل نشان داد؛ میان نام و ویژگی های مذهبی قهرمانان تناسب معناداری وجود دارد. همچنین میان احساسات و تمایلات درونی، رفتار و کردار، گفتگو و کشمکش قهرمان داستان با تاثیر مذهب بر وی رابطه مثبت و معناداری وجود داشته و در مقابل میان جنس و سن قهرمان داستان و تاثیر مذهب بر وی رابطه معناداری وجود ندارد.

مطالعه روان شناسی محیطی به شیوه جریان شناسی  محتوی و روش شناسی به صورت مستقل  در بین پژوهش گران این حوزه، نوپاست و کاربردهای زیادی در نگاه کلنگرانه به آن وجود خواهد داشت. مثال برای ارایه چارچوب علمی، و رسیدن به استقلال در تولید محتوی علمی و روش تحقیق، یا رسیدن به مالک های ارزشیابی نسبتا مستقل، و... اصولا، بدین صورت است که میتوان جایگاه علمی، کارکرد و ارتباط انواع مطالعات علمی را در این رشته شناخت. پژوهش کیفی حاضر، سعی در بازشناسی مسیر مطالعات صورت گرفته، دسته بندی و شاخص گذاری این مطالعات، با نگاهی جریان شناسانه، به هدف پاسخگویی به نیازهای یک نظریه پردازی اثبات گرا دارد. بدین منظور، ابتدا مطالعات کتابخانه ای بر اساس الگویی برای تفکیک منابع، و بر اساس نگاه زمینه نگر، مورد بازشناسی قرار گرفته است. سپس محتوی آنها بدون توجه به، منظور و هدف مستقیم پژوهشی آنها، صرفا برای کشف زمینه های مطالعاتی موجود، بررسی شد. در ادامه، متناسب با اهداف پژوهش، دسته بندی اولیه، اصالح شده و نهایتا عوامل استحصال شده، به روش سیستماتیک، مورد ارتباط شناسی قرار گرفته و در الگوی نهایی، متناسب با اهمیت و وزن پژوهشی شان، جایگاه و حوزه نفوذ گرفته اند.

آثار هنری یکی از مهمترین موضوعاتی است که موردحمایت حقوق مالکیت فکری است. در بیان مفهوم آثار هنری در قوانین مالکیت فکری، به طورکلی در قانون مالکیت ادبی و هنری یا کپیرایت کشورها ذکرشده است. این آثار همچنین نمونه های مختلفی دارند ازجمله هنرهای تجسمی و هنرهای هفتگانه که خود شامل دو زیرمجموعه هنرهای زیبا و هنرهای کاربردی است. با توجه به اینکه موضوع مالکیت فکری امری اعتباری، ناملموس و غیرمادی است، لازم است در قالب پژوهشی توصیفی – تحلیلی، مفاهیم و نحوه حمایت از آن در سیستم های حقوق مالکیت فکری و به دلیل ظهور و وارداتی بودن حقوق مالکیت فکری به روشنی توضیح داده شود در کشور ما پیشینه فقهی و حقوق در این زمینه وجود ندارد. با توجه موضوع این امر نیازمند تبیین مسایلی از قبیل تفکیک آثار ادبی از آثار هنری، همچنین بررسی وجود دسته بندی در میان آثار هنری در قوانین موردنظر هست. افتراق، تشتت و عدم تعارض دقیق و منطقی در قوانین موردبررسی، عدمحمایت از برخی از آثار هنری در سیستم فعلی مالکیت فکری و لزوم ایجاد سیستم های حمایتی ویژه تحت نظام های حمایتی در حقوق مالکیت فکری در زمره مواردی است که در نظر گرفته شده اند.

هنر مشارکتی- تعاملی، یکی از هنرهایی است که امروزه جایگاه مهمی در میان انواع هنر دارد و به نظر میرسد ریشه های آن به گذشته بسیار دور برمیگردد. همچنین هنرهای آیینی یکی از انواع هنرهای سنتی هستند که در زیرمجموعه هنرهای مشارکتی- تعاملی قرار میگیرند. همچنین مراسم ماه محرم در ایران یکی از آیین های مهم مذهبی مردم محسوب میشود که در کیفیت های مختلف و در قالب مراسم گوناگون در سرتاسر ایران برگزار میشود. مراسم شیرخوارگان حسینی و تزیین حجله حضرت قاسم  (ع) یکی از مهمترین این رسم ها است. هدف پژوهش حاضر شناخت مراسم شیرخوارگان حسینی و تزیین حجله حضرت قاسم (ع) در میان مراسم ماه محرم به عنوان هنر مشارکتی- تعاملی و شناسایی مشخصه های هنر تعاملی در فرآیند برگزاری این دو مراسم است. پرسش های پژوهش نیز عبارتند از: 0- مشخصه های هنر مشارکتی- تعاملی شامل چه مواردی است؟ 2 -چه مواردی مشخصه b های هنر مشارکتی- تعاملی را در ساختار و فرآیند برگزاری مراسم شیرخوارگان حسینی و حجله گردانی نمادین حجله حضرت قاسم  (ع) تشکیل میدهند؟ برای پاسخ به پرسش ها اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی با رویکرد توصیفی- تحلیلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و در بررسی مراسم شیرخوارگان حسینی، شهر تهران و در مورد تزیین حجله حضرت قاسم (ع) بندرعباس و بوشهر مورد هدف قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان میدهد در هر دو مراسم شیرخوارگان حسینی و تزیین حجله حضرت قاسم (ع) مخاطبان و شرکت کنندگان مراسم به عنوان مولف اثر هنری محسوب میشوند و چگونگی فرآیند برگزاری آن به عملکرد مخاطبان و شرکت کنندگان وابستگی مستقیمی دارد.

از آن خودسازی یکی از مهمترین جریان های دنیای هنر معاصر است که در دهه های اخیر بسیار افراطی رواج یافته و در مقابل مساله ی جعل قرار گرفته است. اما از آن خودسازی و جعل تفاوت های قابل ملاحظه ای با هم دارند. هنرمند از آن خودساز در واقع از آثار دیگران در کارهایش استفاده میکند و آشکارا این اقتباس یا استفاده را بیان میکند. در تاریخ هنر نیز گرته برداری از آثار هنرمندان دیگر کاری پذیرفتنی بوده است. هدف از پژوهش حاضر شناخت و تبیین ویژگی های ازآن خودسازی، نظریات مطرح شده و تفاوت های میان کپی، جعل، اقتباس و از آن خودسازی با رجوع به تعاریف این اصطلاح ها است. بنابراین جهت دستیابی به اهداف مذکور از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانه ای جمع آوری گردیده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که تفاوت های زیادی میان آثار اقتباسی و آثار جعلی در دنیای هنر وجود دارد که فراخور سطح بندی اقتباس آنها میتوان آنها را ارزیابی کرد و در این میان هنر از آن خودسازی جنبشی جدید در دنیای پست مدرن است که میتوان از آن بهره برد.

ا تکامل و بهبود روش های ساخت آثار شیشه ای، تکنیک های تزیین این آثار نیز به تدریج توسعه یافته است. امروزه تکنیک های تزیین شیشه از اصلی ترین مراحلی است که در فرآیند ساخت آثار شیشه ای توسط هنرمندان در نظر گرفته میشود. برای تزیین آثار شیشه ای دو نوع تکنیک سرد و گرم مورد استفاده قرار میگیرد. سندبلاست یکی از اصلی ترین تکنیک های سرد تزیین در حوزه هنر شیشه گری است. با توجه به اینکه تحقیق جامعی در رابطه با تکنیک های تزیین شیشه انجام نگرفته لذا مطالعه و بررسی بخشی از آن، جهت پیش برد دانش هنر شیشه گری ضرورت می نماید. بنابراین پرسش اصلی مطرح شده در پژوهش حاضر این است که انواع تکنیک های سرد تزیین شیشه کدام بوده و سندبالست چگونه بر روی شیشه قابل اجرا است؟ در راستای پاسخ به این پرسش اطالعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان میدهد تزیین سرد شیشه بعد از اتمام مراحل ساخت بدنه روی آن انجام میشود. تکنیک های سرد تزیین شیشه شامل سندبلاست، تراش، حکاکی و اسیدکاری است. سندبلاست فرآیند مات کردن سطح شیشه با شن و ماسه به چند نوع سندبلاست سطحی، برجسته و سایه تقسیم میشود که روش اجرای هر کدام متفاوت است.

در این مقال سعی شد تا در راستای کاوش در نظریه بومی روایت، پای در راهی گذاریم که مختصات آن پیشتر از سوی بزرگانی چون زنده یاد قاسم هاشمی نژاد و جناب دکتر اسماعیل بنی اردالن ترسیم گشته است. به طور کلی، در سنت روایی عرصه ی فرهنگ عامه به این فرضیه رسیدیم که، ساختار فرم در پی جستجوی مضمون است یعنی »بازنمایی جهت یادآوری«؛ از طرفی دانستیم که در عرصه ی خاص روایت عرفانی فرم و محتوا قابل تفکیک نیست، و »ساختار به منزله ی مضمون« است. و در کل شاهد کارکرد متنوع عنصر »تکرار«به مثابه ی ذات روایت هستیم. به طور اجمالی، »موقعیت خرق عادت«، »کنش مثالین«، »شخصیت عرفانی«در حال استحاله، و نهایتا »قصه ی عرفانی«، وجوه روایت داستانی غیب را می سازند و نهایتا »جغرافیای روایت غیب« عنوانی کلی برای روایت عرفانی میباشد که در آن تقدیر و سرنوشته ازندگی آمیخته با احوالت شخصیت ها از خواببینی و بیماری و شفا و دیداریابی برای عامی تا ریاضت خودخواسته و کشف و شهوددیدار بینی و کیمیای نفسانی عارف، محتوای روایت را میسازد. ما در اینجا از راه ارایه ی یک ساختار پیشنهادی سه گانه ی پایه-آینه-پوششی و گونه ی مستقل حکایات خواب، حکایات کثیر مقامات ژنده- ی پیل را طبقه بندی نمودیم و به کمک اصطلاحات اختصاصی روایت شناختی متن که همان »بازپیکربندی روایی مقامات« محسوب میشود، سعی در ترسیم وجوه روایی مقامات اعم از داستانی و متنی را داریم و به طور خلاصه، عرصه- های »گفتمان-روایت«تمهید مقدمه فصل بندی مقامات، »زبان-روایت«گزیده ی مقامات، »داستان-روایت«ساختار پیشنهادی، »خیال-روایت«ویژگی تصویری بودن و رد پای راوی، و نهایتا »روایت-روایت«اصطلاحات اختصاصی روایت شناختی طرح و تبیین گشت.