مجله پژوهش های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی
پیاپی 9 (زمستان 1399)

توجه به نظافت و شستشوی به زمان پیروان آیین مهر و زردشت بازمیگردد که آب مظهر پا کیزگی از قداست و اهمیت فوق العاده برخوردار بوده تا دوران اسامی که برای انجام پا ک و تمیز باشند، چرا که قبولی عبادات به طهارت فرایض مذهبی میبایستی بدوا جسم منوط شده است، به همین جهت به ساخت گرمابه ها از اهمیت ویژهای برخوردار بود. تمام شهرها و روستاها در کنار مساجد ساخته میشده و مردم در احداث آنها هم چون مساجد سعی وافر داشته اند، دراین راستا عالوه بر همت مردم عادی، رین و مومنین در اهداء زمین و ساختن و وقف کردن آن تاش بی امان داشته اند. خی پژوهش پیش رو با استفاده از روش توصیفی و کتابخانه ای عاوه بر بررسی گرمابه ها و عناصر کالبدی، به بررسی تزییناتشان نیز میپردازد.

طاقهای سنگی »خاناو ی«در تنگ »درکشورکش« و حدفاصل 8کیلومتری شهرستان »جونقان« و 48کیلومتری شهرستان شهرکرد در استان چهارمحالوبختیاری واقع شده است. از ویژگیهای منحصربفرد این بنا، نحوه ساخت آن میباشد که به شیوه خشکه چین و با استفاده از روش نخکشی و به صورت طاق گهوارهای ساخته شده است. بنا به نوع معماری قسمتهای برجا مانده و همچنین محل قرارگیری این بنا در میان شاهراه دز پارت، میتوان به نقش و کاربرد مهم آن طی ادوار مختلف، به عنوان کاروانسرا و پاسگاه پیبرد. نکته قابل توجه اینکه با توجه به محیط کوهستانی اطراف کاروانسرا، نحوه ساخت این بنا مطابق محیط پیرامون و درمسیر شیب کوه و به صورت پلکانی، ساخته شده است. هدف از انجام این پژوهش باز یابی حلقه های مفقوده تار یخ ایران از طریق شناسایی و حفاظت از کاروانسرای خاناوی میباشد. در این رابطه پرسش اصلی این پژوهش این است که؛ شیوه ساخت این بنا چگونه و به کدام دوره از تار یخ مربوط میشود؟ لذا این تحقیق موردی برپایه روش تاریخی-تحلیلی سامان یافته، و گردآورده ها از طریق کتابخانه ای و میدانی (مشاهدهای، مستندنگاری و نقشه برداری)، حاصل شده اند و نتایج حا کی از آن است که با توجه به قدمت منطقه مورد نظر و سبک معماری بنا، این کاروانسرا مربوط به شیوه معماری پارتی و دوره ساسانیان میباشد.

درتمام طول تار یخ، بشر در پی یافتن مکانی برای آسایش و امنیت و به یمن حضور در این مکان، پیشرفت بوده است. همواره نقوش تزیینی از ارکان تفکیک ناپذیر معماری ایرانی بوده است که از دستور کار معماران حذف نمیشده و با استفاده از الکوهای ظهور در می آمده است. از طرفی حس تعلق مختلف و انتظارات مردم به منصه به مکان کیفیتی روانی و برجسته در هر بنای معماری محسوب میشود که به بیان شخصیت و حس حا کم بر آن مکان و ارتباط درونی افراد با بنا میپردازد. تزیینات معماری عاوه بر بیان ویژگیهای بصری در بنا میتوانند بر رو ی حس تعلق به مکان تاثیر به سزایی بگذارند. در این نوشتار سعی بر این شده که نقش تزیینات در معماری را بررسی کرده و حس مکان ورنگ تعلق به آن چگونگی تاثیر پذیری آن را از تزیینات در معماری مورد کاوش قرار داد.

نقش نور در معماری اسامی از جایگاهی بالا برخوردار است.معماران در گذشته با تکیه به نظرات بزرگانی چون سهروردی جنبه عرفانی ومقدس بنا را با بهره گیری از شیوه هایی در طراحی فضا و همچنین استفاده نور و خواص آن که در حکمت اشراق سهروردی به آن اشاره شده است القا میکنند.به جرات میتوان گفت که نور عاملترین صفت حق (و وجود او) در تمامی ادیان بوده است.عرفا نور را گاها عقل و گاهی عشق نامیده اند،گاهی قسمتی از عقل را نور نامیده اند و گاه خالق را نور دانسته اند.توالی نور و تار یکی ابزاری است برای بالفعل درآوردن ترتیب فضایی،لزوم استفاده نور در مساجد برای این بوده است که تکراری از روشنایی و تار یکی در فضا داشته باشیم به گونه ای که بخشهای روشن پرانرژی و جذاب است و بالعکس نقاط تار یک ساکت و خالی از انرژی است.