ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 192 (آبان 1400)

نهشته های کربناته ی گروه خامی بالایی به سن کرتاسهی آغازین شامل سازندهای آهکی فهلیان، گدوان و داریان در منطقه ی گنو واقع در نزدیکی شهر بندرعباس به ضخامت تقریبی 112متر رخنمون دارند. به منظور مطالعات دقیق ژیوشیمیایی تعداد 38نمونه برای تعیین میزان عناصر Mn، Fe، Na، Sr، Mg، Caو 38نمونه به منظور تعیین آنومالی ایزوتوپ های اکسیژن و کربن آنالیز شده اند. با توجه به این مطالعات، بافت رسوبات کرتاسه ی زیرین عمدتا تحت تاثیر دیاژنز دریایی بوده اند و تاثیر دیاژنز غیر دریایی در آنها نسبتا پایین است. به همین دلیل امکان انطباق ژیوشیمیایی نتایج حاصله با منحنی های جهانی به منظور انجام چینه شناسی شیمیایی و تغییرات آب وهوای قدیمه وجود دارد. مطالعات آب وهوای دیرینه نشان دهنده ی تاثیر دوره های یخچالی در نزدیکی مرز والانژینین هوتروین و بارمین آپتین و وجود آب وهوای گرم در زمان های هوتروین و بارمین است. وجود وقایع آنوکسیک اقیانوسی نیز می تواند موجب ایجاد پتانسیل سنگ منشا در سازند گدوان شود. از طرف دیگر با توجه به شواهد صحرایی احتمال وجود آکوییفر آبی در منطقه ی گنو وجود دارد.

پدیده ی نفوذ ناگهانی و کنترل نشده 1در پایه های یک دکل جکآپ، یکی از بزرگترین خطرات برای یک دکل دریایی است که این امر میتواند منجر به آسیب رسیدن به پایه های 2دکل، از دست دادن تعادل دکل و آسیب احتمالی به زندگی افراد شود. طبق آمار، پدیده ی نفوذ ناگهانی و کنترل نشده، بیش از 50درصد از حوادث دکل های جکآپ را تشکیل میدهد. این پدیده هنگام استقرار دکل جکآپ در یک موقعیت جدید و در زمان نفوذ اولیه ی پایه ها 3در بستر دریا و یا در زمان عملیات آبگیری مخازن(4به منظور رسیدن به حداکثر پایداری پایه ها) رخ میدهد و در نتیجه ی آن، یک پایه یا بیشتر به سرعت به سازند زیر پی دکل نفوذ میکند. به منظور کاهش وقوع این خطر، ارزیابی های ژیوتکنیکی به منظور بررسی میزان مقاومت خاک، یک پیشنیاز ضروری برای استقرار هرگونه دکل جکآپ در یک سایت دریایی جدید است. شرکت های خدماتی که این سرویس را ارایه میدهند، عمق نفوذ و وجود یا عدم وجود خطر نفوذ ناگهانی و کنترل نشده را نیز تخمین میزنند. در نتیجه، استقرار دکل در موقعیت جدید، بر اساس نتایج حاصله از تجزیه وتحلیل ارزیابی های ژیوتکنیکی انجام میشود. این مقاله، یک مطالعه ی موردی و میدانی در رابطه با دو عملیات استقرار با یک دکل جکآپ از نوع سنگین، در دو موقعیت مکانی با جنس خاک متفاوت در خلیجفارس میباشد که در یکی از موقعیت ها پس از تجزیه وتحلیل مقاومت خاک، مشخص شده است که خطر نفوذ ناگهانی و کنترل نشده در محل چاه زیاد است. نتایج و مشاهدات حاصل از این دو عملیات استقرار میتواند منجر به توسعه ی موفقیت آمیز اقدامات پیش گیرانه در برابر سوانح دریایی شود که به واسطه ی نفوذ سریع و ناگهانی پایه ها در بستر دریا رخ می دهند.

سازمانها به منظور حفظ حیات خود و رشد و توسعه در جهت راهبردهای فرآیندی، منابع انسانی و اقتصادی می بایست استراتژی ها و راهکارهایی را در پیش گیرند که عملکرد بهتری را برای آنها در آینده رقم بزند. این استراتژی ها با توجه به تغییرات روبه رشدی که در محیط کاری سازمان ها رخ میدهد، بیش از پیش اهمیت خواهد داشت که مبتنی بر توسعه ی مدل های استراتژیک مورد مطالعه قرار میگیرد. با توجه به خصوصیات منحصربه فرد هر سازمان لازم است این موضوع در قالب مطالعه ی موردی بررسی شود. در اینجا جهت پیاده سازی مدل مناسب به تدوین استراتژی های فرآیندی، منابع انسانی و اقتصادی در یکی از کارخانجات گاز و گاز مایع جنوب کشور پرداخته ایم. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، 16نقطه قوت، 19نقطه ضعف، 10فرصت محیطی و 12تهدید محیطی شناسایی شدند. به این ترتیب که پس از برگزاری جلسات با مدیران کارخانه، تکمیل و تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها بر اساس روش دلفی مشخص شد در شرایط کنونی و جهت بهبود استراتژی های مورد اشاره 15نقطه قوت، 19نقطه ضعف، 10فرصت محیطی و 12تهدید محیطی وجود دارد. در این پژوهش به عوامل داخلی و خارجی شناسایی شده بر اساس روش خبرگان، وزن و نمره داده شد که میانگین نمره ی نهایی عوامل داخلی 2/67و میانگین نمره ی نهایی عوامل خارجی 2/29حاصل شد. بر اساس تحلیل ،SPACEکارخانه در موقعیت تهاجمی قرار گرفت و استراتژی های پیشنهادی شامل: ارتقای ساختار سازمانی شرکت، ایجاد یک تفکر سیستمی پایدار در شرکت، بالا بردن میزان مشارکت پرسنل، اطلاع رسانی در خصوص مواد و تجهیزات ضروری، ایجاد واحد تحقیق و توسعه به صورت کارآمد، ایجاد سیستم و روش های کارآمد و یکپارچه در کلیهی سطوح شرکت، تبلیغات فراگیر برای فعالیت های شرکت و برگزاری دوره های آموزشی مرتبط با صنعت با توجه به وجود مراکز آموزش عالی در منطقه پیشنهاد شد.

لزوم حفاظت از محیطزیست به خصوص در مبحث مدیریت پسماندها در صنعت نفت ایجاب میکند که با استفاده از دانش بهروز در حوزه ی سخت افزار و نرم افزار، پسماندها به گونه ای مدیریت شوند که ضمن حفظ یکپارچگی، درجهی حفاظت از بهداشت و محیطزیست متاثر از فرآیندها در حد اعلای خود باشد. پراکندگی جغرافیایی واحدهای صنعتی، وجود تعداد قابل توجه پیمانکاران، تعدد دستورالعمل ها و همچنین بهروز شدن قوانین و مقررات از جمله فاکتورهای اثرگذار در ضرورت بهروز بودن سیستم یکپارچه ی مدیریت پسماند در شرکت ملی نفت ایران هستند و این امر جز با ایجاد یک سامانه ی نرم افزاری کارآ منطبق با شرایط شرکت ملی نفت ایران در کنار سخت افزارهای مرتبط میسر نیست. در این طرح سامانه ی یکپارچه ی مدیریت پسماند شرکت ملی نفت ایران با همکاری بین متخصصین حوزه ی ITو محیط زیست طراحی، توسعه و راه اندازی شد که میتواند گامی در جهت بهروزآوری داده و تهیه ی اطلاعات مناسب برای تصمیم گیران و تصمیم سازان این حوزه در صنعت نفت باشد.

در کشورهای صاحب منابع نفت و گاز، ایجاد زنجیرهی ارزش در صنعت نفت و گاز به عنوان ابزاری برای توسعه ی پایدار کشورهای صاحب منابع مورد توجه بوده است. با گذشت بیش از صد سال از سابقه ی صنعت نفت و گاز علیرغم قوانین بالادستی توسعه ی کشور متاسفانه همواره خام فروشی بدون توجه به ایجاد زنجیره ی ارزش در این صنعت مورد توجه دولتمردان بوده است. از آنجا که حمایت از ساخت داخل و انتقال فناوری میتواند به عنوان موتور محرکه ی اقتصاد باشد اکثر کشورهای صاحب منابع غنی انرژی سعی در انتقال فناوری و بومیسازی ساخت تجهیزات موردنیاز و پیشنیاز برای توسعهی صنایع نفت و گاز خود کردهاند که در این بین ایران نیز همانند سایر کشورها، در راستای توسعهی اقتصادی اقدام به تدوین قوانین، مقررات و سیاستگذاری کرده است، لیکن به دلیل عدم رعایت الزامات ساخت داخل خصوصا در انتقال فناوری و انجام فرآیند ساخت داخل جهت استفاده در میادین نفت و گاز آبهای عمیق دریاچهی خزر به لحاظ اقتصادی موفق نبوده است. نوع این تحقیق، کاربردی بوده و روش این تحقیق، توصیفی و کیفی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای از جمله مقالات و کتب فارسی و لاتین موجود و در برخی موارد به علت محرمانه بودن اطلاعات قراردادها و داده های پروژه و عدم دسترسی به آنها از مصاحبه های کارشناسان خبرهی دست اندرکار پروژه و مصاحبه های ایشان استفاده شده است. هدف این تحقیق مقایسه ی موفقیت سیاستگذاری دو پروژه ی انتقال فناوری و ساخت که شرکت پیمانکار طرف قرارداد آنها در کشور برزیل و ایران یکسان بوده اند، میباشد که با مقایسه ی سیاستگذاری انجام شده بین دو کشور، تعریف شاخص های کلیدی و مقایسه ی قوت و ضعف ها، موفقیت و یا ناموفق بودن آنها و نهایتا اصلاح سیاست گذاری پیشنهاد شده است.

اقدامات لازم جهت عملیاتی کردن چاه نفتی و بهرهبرداری از آن، تکمیل چاه نام دارد. تکمیل چاه عبارت است از عملیاتی که بعد از اتمام حفاری و رسیدن به عمق موردنظر جهت رساندن سیال به سطح و تولید از مخزن انجام میشود. سیالی که برای انجام این عملیات مورد استفاده قرار میگیرد، سیال تکمیلی نام دارد. مهمترین دسته از سیالات تکمیلی ،1نوع پایه آبی آنها میباشد که به وفور در فرآیند تکمیل چاه مورد استفاده قرار میگیرند. نوع پایه آبی سیالات تکمیلی خود به انواع مختلفی از آبنمکها2 تقسیم میشود. آبنمکهای برمیدی و کلریدی سدیم، روی و کلسیم و همچنین آبنمکهای فرماته3 از جمله آنها هستند. آبنمکهای برمیدی و کلریدی سدیم، روی و کلسیم حدود 20سال با موفقیت به عنوان سیال تکمیل مورد استفاده قرار گرفتند. بعد از آن، ساختار شیمیایی و کاربرد آنها توسعه یافت و در نتیجه نمکهای فرماته به عنوان آبنمکهای جدید و نو در زمینهی تکمیل چاه، مورد استفاده قرار گرفتند. نمکهای فرماته از فلزات قلیایی تهیه میشوند که بسیار در آب محلول بوده و میتوان به وسیلهی آنها آبنمکهایی با دانسیتهی بالا ساخت. سه نوع نمک فرماته که در فرمولاسیون سیال حفاری و تکمیل چاه مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از: سدیمفرمات (،) NaCOOH پتاسیمفرمات (،) KCOOH سزیمفرماتمونوهیدرات (.) CsCOOH.H2Oریسک در صنعت نفت و گاز ایران مطرح شده است. این مقاله به بررسی خواص ممتاز سیالات تکمیلی پایه فرماته و همچنین کاربرد این سیالات در انواع چاه ها و سازندها پرداخته و نمونه های عملی استفاده از نمکهای فرماته در میادین نفتی سراسر جهان را بیان میکند. شناخت ویژگیها و کاربرد سیالات تکمیلی پایه فرماته باعث میشود تا مهندسان بتوانند سیالی مناسب جهت انجام عملیات حفاری و تکمیل چاه انتخاب کنند.

امروزه گاز طبیعی به عنوان سوخت پاک زیست تخریبپذیری کمتر مورد توجه بوده و بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. با توجه به اینکه مدیریت و استانداردسازی مصرف انرژی در بخش های مختلف مصرف کنندگان انرژی از جمله صنعت، شتاب بیشتری گرفته و وارد مرحله ی تازهای شده، حساسیت صاحبان صنایع به امر بهینه سازی انرژی را بیشتر کرده است. در آیندهای نزدیک، مدیریت مصرف انرژی در صنایع کشور جایگاه ویژهای خواهد یافت. در این مطالعه به بررسی سیستم های بازیابی گازهای فلر پرداخته شده است. در این سیستم میتوان گفت بهینه سازی فرآیندها همواره بهترین و اقتصادی ترین راهکار کاهش گازهای فلر است. لیکن برخی مواقع اصلاح فرآیند در جهت کاهش تولید گازهای فلر با محدودیت و تنگناهایی مواجه است. همچنین میتوان با طراحی یک واحد عملیاتی تراکم، فلرینگ پالایشگاه را به میزان چشم گیری کاهش داد و با ملحوظ کردن توجیه اقتصادی پروژه، گازهایی که تاکنون سوزانده میشدند را به عنوان خوراک به سایر واحدهای عملیاتی ارسال کرد. چنین سیستمی را به اصطلاح بازیابی گازهای ارسالی به فلر مینامند. در این خصوص روش های گوناگونی هم در مراحل طراحی اولیه و هم در اصلاح واحدهای موجود مورد بررسی و استفاده قرار گرفته اند. از آنجا که یکی از اصلیترین راه های اتلاف انرژی در پالایشگاه ها سیستم فلرینگ بوده، میزان آلاینده های زیست محیطی نیز از همین سیستم متصاعد میشود. در این تحقیق به بررسی سیستم بازیابی گازهای فلر و روش های مختلف بازیابی گازهای فلر از جمله فیزیکی و شیمیایی پرداخته شده است,

مدلسازی دقیق مخزن شیل گازی یک مبحث مهم روز است که برای آن بایستی ویژگی های متمایز شیل در نظر گرفته شوند. مهمترین مشخصاتی که بایستی در این مخازن به آنها توجه کرد شامل سیستم شکاف طبیعی ،3جذب سطحی /4واجذب گاز ،5نفوذ مولکولی 6گاز در نانو حفرات، جریان غیردارسی 7و تغییر شکل سنگ شیل در اثر تنش 8و کرنش 9است. سیستم شکاف طبیعی میتواند به مدل های تراوایی دوگانه 10و تخلخل دوگانه 11ساده شود، همچنین جذب سطحی گاز هیدروکربنی در سطح ماتریکس با منحنی هم دمای لانگمویر 12و جریان آشفتهی غیر دارسی در شکاف ها با معادله ی فرچهیمر 13محاسبه میشود. به منظور در نظر گرفتن تغییر شکل سنگ شیل، تنش و کرنش با استفاده از مدل ژیومکانیکی محاسبه میشود و روابط وابسته به تنش 14برای محاسبهی تخلخل و تراوایی مخزن شیل گازی استفاده میشوند. در این مقاله بر اساس مکانیسم ها و مشخصات کلیدی بیان شده ی ضروری مخازن شیل گازی، به مروری بر روش های مدلسازی عددی این مخازن و در نهایت، درستیسنجی 15این مدلها با داده های میدان بارنت 16پرداخته میشود. مطابق با نتایج، در نظر گرفتن اثر تغییر شکل ناشی از تنش در مدل ساخته شده، بسیار مهم است به طوری که مدلهای ژیومکانیکی با ضرایب نمایی 17و قانون توانی18 خطای انطباق کمتری نسبت به مدل غیر ژیومکانیکی از خود نشان دادند. همچنین نشان داده شد زمانی که علاوه بر در نظر گرفتن اثرات ژیومکانیکی، مفهوم حجم مخزنی تحریک شده)SRV(19در نظر گرفته شود، مدلسازی و انطباق تاریخچه به شکل دقیق تری انجام می شود.