پژوهش نامه معارف حسینی
سال ششم شماره 24 (زمستان 1400)

نهضت عاشورا یکی از حماسی ترین رویداد های تاریخی به شمار می رود که در ادبیات ملت های مختلف تاثیر بسیار عمیقی نهاده است. شعر فارسی وعربی در قرون مختلف، این واقعه پر شور را از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار داده، ودرس های عبرت آموزی از آن به دست آورده است. اثر گذاری این رویداد مهم تاریخی بیشتر در مرثیه سرایی نمود یافته، وشاعرانی با این رویکرد شهره آفاق شدند. محتشم کاشانی(996ق) وسید حیدر حلی(1304ق) دو تن از مشهور ترین شاعران مرثیه سرا در ادبیات فارسی وعربی هستند که مشترکات فراوانی در نظم واقعه طف دارند. این مقاله که در حوزه ادبیات تطبیقی گنجانده می شود با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، موضوعات ودیدگاه های مشترک این دو شاعر را در موضوع سوگ نامه های حسینی با ذکر شواهد شعری بررسی نموده، تا ویژگی ها وتمایزات هر یک مشخص گردد. آن چه از بررسی اشعار رثایی این دو شاعر به دست می آید حاکی از تعهد دینی، عاطفه سرشار وعشق به امام حسین(ع) است،  که با نشانه های شاخصی از هم متمایز می گردند.

از مکاتبات مهم حضرت امام (علیه السلام)، نامه‌هایی می‌باشد که به افراد مختلف نوشته است و مضامین این‌ها، حاوی نکاتی برجسته از نگاه امام (علیه السلام) به دستگاه بنی‌امیه و تصریح غصبی‌بودن امارت آنان، هشدار به حکام جور برای عدم انحراف از سنت نبوی، حمایت جدی از صحابی اهل بیت (علیهم السلام) و بیان اوصاف رذیله آل ابی‌سفیان بوده است.
این پژوهش با روش تحلیل محتوایی نامه‌های امام (علیه السلام) و با هدف رسیدن به زوایای مختلف دیدگاه امام (علیه السلام) در عصر خود نسبت به مخالفان، برشمردن ابعاد مختلف شخصیتی ایشان، معرفی انحرافات دستگاه بنی‌امیه، چرایی وجوب جهاد و بررسی دلیل مخالفت امام حسین (علیه السلام) با بنی‌امیه انجام شده است.

مردم شام را می‌توان جزء افرادی دانست که در دشمنی با امام علی و اولاد ایشان، جزء پیشتازترین گروه‌های ناصبی بوده‌اند؛ که نمود بارز آن، به شهادت رساندن امام حسین است. این دشمنی معلول عوامل متعددی است که برخی از آن عوامل از بیرون بر مردم شام تحمیل شده، و برخی نیز جزء روحیات خود اهالی آن دیار به حساب می‌آید. از عوامل خارجی می‌توان به اصرار امویان بر جدا ماندن مردم شام از دیگر مناطق اسلامی، گسترش عقیده به جبر و سرکوب مخالفان، و از عوامل داخلی نیز می‌توان به سرسختی شدید شامیان بر فرمان بنی امیه و همچنین زودباوری فوق‌العاده آنان اشاره کرد. نوشتار حاضر با رویکرد تاریخی-تحلیلی به برشماری مولفه‌های ناصبی‌گری در مردم شام می‌پردازد.

عاشورا امتحان بزرگ و در زمان و مکان خود بی نظیر بود، روزی که پرده ها به کنار رفت، حقیقت و جوهره انسان ها برملا گردید.عاشورا،دانشگاهی بزرگ برای همه اعصار است که واقعیت انسان بودن انسان را در جنبه های مختلف ظلم ستیزی، آزادی طلبی و شکستن یوغ های غیر الهی و زمینی به بشریت می آموزد.
وقتی ظهور حقیقت در آستان سپیده دم خدایی تبلور پیدا می کند و نور امنیت شعاع آن از فراز تاریخ می گذرد و قرنها را در می نوردد و تاریخ را می فشرد و هوای اندیشه انسانها را تلالو می بخشد و حقیقت را بر جهازی از پرچم و قیام و شهادت ترسیم می سازد، مشاهده می کنیم که مرزها شکسته می شود.در این نوشتار که با شیو های تحلیلی به رشته تحریر درآمده به هویت های شش گانه .هویت های همراه، منتظر، تشنه، منتقم، پیرو و کور پرداخته شده است .

مناسک عزاداری عاشورا بستر ظهور یک نظام نمادین قوی است که مهم ترین نقش در باز تولید هویت شیعی، معنابخشی به حیات شیعیان و تقویت همبستگی میان آنها را دارد. در این میان، به نظر می رسد استفاده از نمادها سهم بسزایی در تبادل سریع و ماندگارتر پیام های معنوی و  قدسی میان زایران و ایجاد همبستگی میان آنها داشته است. به جهت اهمیت این موضوع در مقاله ی پیش رو تلاش شده است که با اتکاء به رویکرد تفسیری کلیفورد گیرتز که به خلق معنا توسط نمادها و اهمیت آنها در الگودهی و ایجاد همبستگی میان مومنان توجه دارد، به تفسیر نمادهای مناسکی اربعین و معانی قدسی که  بازنمایی می کنند، پرداخته شود. در این پژوهش که  با استفاده از روش توصیف عمیق انجام شده است؛ جمع‌آوری اطلاعات به وسیله ی مشاهده مشارکتی بر اساس «نمونه گیری نظری»  به عنوان ابزار اصلی و بررسی تصاویر شبکه اجتماعی اینستاگرام به عنوان  ابزار مکمل صورت گرفته است.خروجی این مطالعه میدانی معرفی و تفسیر اپیزودهای معنایی بوده است که توسط ابژه های نمادینی مانند: 1-پرچم   2-کتیبه، پارچه نوشته، بنر  3- سربند 4- کوله  5- گهواره، ضریح، پنجه، پیکره 6- چفیه، عبا 7-تربت 8-پارچه ی متبرک، درفضای مناسکی پیاده روی اربعین بازنمایی می شوند.

عزاداری بر مصایب ایمه: به ویژه امام حسین (ع) به سبب نقش سازنده‌ آن در حفظ مکتب تشیع جایگاه ویژه ای دارد؛ لذا ضروری است تا با شناخت این انحرافات، مراسم عزاداری را از گزند بدعت ها در امان نگه داشت. نوشتار حاضر به روش توصیفی به این نتیجه دست یافت که انحرافات در دو دسته محتوایی و رفتاری قرار می گیرد. انحرافات محتوایی شامل نقل مطالب غیرمستند، غلو، وصف بیش از حد ظاهر بنی هاشم و گزارش های ذلت بار است و انحرافات رفتاری به قمه زنی، استفاده از آلات موسیقی، بی‌نظمی و سوء استفاده های مالی اشاره دارد.