فصلنامه راهبرد
پیاپی 25 (پاییز 1381)

«پسامدرنیته»، در حوزه فلسفی، به ویژه با مولفه «نسبیت گرایی» شناخته می شود. این در حالی است که به نظر می رسد در اواخر قرن بیستم، متفکرین خاصی یک موج «پسانسبیت گرایی» را تقویت می کنند که گویا نوعی بازگشت به ریالیسم است؛ دیویدسن از جمله این فلاسفه است. جناب عالی گمان می کنید، اگر این موج گسترش یابد، چه تاثیری روی فلسفه و معرفت شناسی در ایران و همچنین فلسفه اخلاق و سیاست به تبع خواهد داشت؟ ; • شما یک زمینه ای را مطرح می کنید که در کشور ما آثار خیلی سنگینی دارد، حتی اگر فلسفی هم نباشد. گاهی بعضی از مباحث فلسفی به شکل القایی آثار عجیبی دارند. اخیرا آقای دکتر شبستری مصاحبه ای با روزنامه نوروز در دو شماره انجام دادند.

شرایطی که در آن زندگی می کنیم، در واقع شرایط تهدید آمریکا علیه حاکمیت ملی و تهدید علیه نظام جمهوری اسلامی ایران است. در گذشته هیچ وقت آمریکا ما را با این صراحت مورد تهدید قرار نداده بود، حتی در دورانی که مربوط به اوایل انقلاب و زمان گروگان گیری است. در آن مقطع، آمریکا تنها هدفش از تهاجم نیروهایش به داخل ایران، نجات گروگان ها بود نه چیز بیش از آن. اما امروز هدف آمریکا تهدید علیه اصل نظام ما است.

تامین اجتماعی اکنون در دنیا محدوده وسیعی را شامل می شود. ایران در زمینه تامین اجتماعی بسیار دورتر از اهداف عالی در این زمینه قرار دارد. برای طراحی یک سیستم تامین اجتماعی مناسب، برای طراحی یک سیستم تامین اجتماعی مناسب، یک برنامه ریزی بلندمدت مورد نیاز است که با تغییر دولت ها مورد تعرض قرار نگیرد. استراتژی های تامین اجتماعی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و این به دلیل تفاوت در نیازها، نهادهای موجود و منابع در دسترس آنها می باشد.

یکی از رسالت های پذیرفته شده دولت ها، فراهم آوردن شبکه تامین اجتماعی و پوشش دادن به انواع آسیب پذیری های افراد در جامعه است. این شبکه براساس نیازهای اقتصادی ملی به شکل های متفاوت به گروه های اقتصاد ملی به شکل های متفاوت به گروه های مختلف مدد می رساند. در مواردی حتی دولت خانه های ارزان قیمت در اختیار سالمندان قرار می دهد. با وجود این دیده می شود که دولت در کشورهای در حال توسعه عنایتی محدود به موضوع تامین اجتماعی دارد و خانواده های ندارتر بیش از خانواده های داراتر خود را در مقابل این فقدان پوشش های تامینی آسیب پذیر می دانند.

در طراحی نظام جامع عموما چهار منبع به عنوان مبنای تدوین و طراحی این نظام مطرح شده است: ; 1-قانون اساسی ; 2- قانون برنامه سوم توسعه ; 3- مبانی نظری و تجارب جهانی ; 4- نقاط قوت و ضعف وضع موجود ; آنچه مسلم است در مورد جایگاه، ارزش و اعتبار هریک از مبانی فوق در طراحی نظام جامع و همچنین نوع برداشت و مستندات ارجاعی در هریک از آنها اختلافات نستبا زیادی وجود دارد که عملا علی رغم توافق کارشناسی نسبی در مبنابودن چهار مرجع مذکور امکان حصول توافق درباره نتایج مستخرجه را ناممکن یا دشوار می سازد. اما همانند هر موضوع دیگری در زمینه برنامه ریزی در مباحث مربوط به نظام جامع نیز گاه شاهد کسب توافق در نتیجه مباحث علی رغم اختلافات در مبانی مسایل هستیم، اگرچه موارد نقیض این فرضیه نیز مکررا وجود دارد.

در عصری که پدیده هایی همچون رایانه و ماهواره، انفجار اطلاعات و جهانی شدن اقتصاد به عنوان واقعیت های زندگی پذیرفته شده اند و انقلابی از درون با شتابی باورنکردنی در حال دگرگون ساختن جوامع انسانی است، تامین اجتماعی یکی از اساسی ترین موضوعات و مسایل جهان ماست که بی توجهی به آن قطعا برای دولت ها ارزان تمام نخواهد شد. عواملی مانند بهبود تغذیه و پیشرفت بهداشت و درمان در همه جوانب و جهات از یک سو به میزانی بسیار موجب کاهش مرگ کودکان و از سوی دیگر موجب افزایش سن و دیر میری کهنسالان شده است.

دکتر ووت. ون جینکن (Wute Van Ginneken) هماهنگ کننده بخش تامین اجتماعی در بخش توسعه تحقیقات و سیاستگذاری در سازمان بین المللی کار (International Labour Organization-ILO) می باشد. ایشان 28 سال است که با دفتر بین المللی کار همکاری دارند. مسئولیت ایشان هماهنگی جهت «مبارزه جهانی برای تامین اجتماعی و پوشش آن برای همه افراد» می باشد. دکتر جینکن در سال 1998 کتابی در زمینه تامین اجتماعی و تورایمنی تحت عنوان «تامین اجتماعی برای اکثریت محروم» (Social Security for the Excluded Majority) نوشته اند که توسط سازمان بین المللی کار منتشر شده است. ایشان مقالات متعددی در زمینه برنامه های حمایت اجتماعی دارند. آخرین مقاله ایشان تحت عنوان «راه های موثر جهت گسترش تامین اجتماعی» (Effective Ways to Extend Social Security) به زودی از طرف ILO منتشر می شود. حاصل گفتگوی دکتر فردریک ملک را با دکتر جینکن در زمینه تامین اجتماعی و تورایمنی می خوانید.

«قدرت یهود در آمریکا» اصطلاحی آشنا و ابزاری است معمول که خصوصا در کشورهای خاورمیانه برای شرح علل تصمیم گیری هایی آمریکا در ارتباط با مسایل این منطقه مورد استفاده قرار می گیرد. این اصطلاح در بسیاری از دیگر نقاط جهان نیز برای همین منظور و نیز به طور کلی برای توضیح نفوذ سیاسی یهودیان در روند شکل گیری سیاست خارجی آمریکا در برخی از زمینه ها کاربرد دارد. اصطلاح مذکور و نیز اصطلاح همزاد آن یعنی «لابی یهود» غالبا در هاله ای از رمز و راز پوشیده شده، به نحوی که گاه تداعی کننده فراماسونری و تشکیلات مشابه دیگر است.

گروه شاخص های استراتژیک در مرکز تحقیقات استراتژیک محاسبه شاخص های ترکیبی آینده نگر را -که جهت پیش بینی کوتاه مدت و ضعیف اقتصادی و تعیین حرکت کلی اقتصاد مورد استفاده قرار می گیرد- از مدتی پیش آغاز نموده و نتایج آن اکنون تحت عنوان «شاخص های ترکیبی آینده نگر» توسط این مرکز منتشر می شود. این گروه در ادامه فعالیت خود، بررسی و محاسبه شاخص هایی در زمینه های اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده و لهذا برای این منظور ضرورت داشت که مهم ترین موضوعات مورد توجه مردم با استفاده از روش آمارگیری و نظرخواهی، شناسایی شود.

پان ترکیسم به عنوان یک ایدیولوژی ملی گرا و جنبش سیاسی فرهنگی در قرن نوزدهم توسط روشنفکران عثمانی (ترکیه) که تحت تاثیر ناسیونالیسم قرار گرفته بودند، پا به عرصه وجود گذاشت. این عقیده سیاسی خواهان وحدت فرهنگی، زبانی و سیاسی تمامی ترک هایی بود که براساس زبان های خویشاوند، تبار، تاریخ و سنن مشترک قابل شناسایی اند. براساس این اندیشه، ترک زبان های مسلمان که در کشورهای مختلف زندگی می کنند، اجزای یک ملت بزرگ به شمار می آیند و همه آنها باید در یک دولت متحد شوند.

فرهنگ، الگوهای معنی و فهم مشترک انسان ها برای عمل است. بنابر مباحث هرمنوتیک فلسفی، این فهم به عنوان یک وجود از ویژگی های هستی شناختی و معرفت شناختی برخوردار است. شناخت ویژگی ها و روابط آنها، لازمه هرنوع تحلیل و فهم فرهنگی و طراحی الگوهای جدید فرهنگ سازی است. هویت و کارآفرینی موضوعات محوری انسان در دنیای مجازی امروز است. در روزگاری که محصولات نرم افزاری و خدمات به جای تولید اهمیت می یابند، انسان نوآوری را نه از طریق نبوغ شخصیتی که از طریق جستجوی هدف دار در فرصت هایی دنبال می کند که به مدد علم و فناوری برای وی به وجود می آید.

«یوتوپیا» جایگاه مهمی در فلسفه سیاسی دارد که از مدینه فاضله افلاطون آغاز می شود و با «شهر خدا»ی آگوستین، «آرمان شهر» توماس مور و «مدینه آفتاب» کامپانلد تداوم می یابد. در مشرق زمین، فارابی و خواجه نصیر از مهم ترین فیلسوفانی هستند که مدینه فاضله را مورد بحث قرار داده اند. ضرورت پرداختن به اندیشه های خواجه نصیر و از جمله این بحث از چند امر ناشی می شود: اول این که ما هرقدر هم در حوزه های اندیشه و عمل سیاسی از تجربه های غرب استفاده کنیم، در نهایت باید با تکیه بر فرهنگ و اعتقادات خود و مبانی رسوم و فرهنگ ایران به نظریه پردازی به تبع آن عمل در حوزه سیاست و اجتماع بپردازیم و در راستا شناخت اندیشه های سیاسی قدما ضروری می نماید.

آموزش یکی از اساسی ترین فعالیت های بشری است. انتقال دانسته ها به نسل جدید امری حیاتی است و دنیای توسعه یافته موفقیت خود را مدیون آموزش های هدفدار و سازمان یافته می داند. آموزش را می توان متغیری واسط در امر توسعه دانست که همواره با مشارکت مردم همگام و عامل تغییر در مدیریت رفتاری می باشد که در جلب مشارکت مردم، خصوصا جوامع روستایی، پیش شرط توسعه تلقی می شود. آموزش و مشارکت با تاریخ بشر آغاز و با ساختار جمعیتی، حرکات و مسایل اقتصادی-اجتماعی و فنی انسان ها تغییر و تحول یافته است.

موضوع استقلال و توسعه قضایی چندی است که در کشور ما در حوزه های سیاسی و حقوقی و در سطح عموم رواج یافته از این رو تحلیل مفهوم استقلال و توسعه قضایی در مقطع حاضر، از ضرورت بسیاری برخوردار است. سوالات بسیاری وجود دارند که حقوقدانان و سیاستمداران مابه دنبال یافتن پاسخ های قانع کننده ای برای آنها هستند، از قبیل این که: ; - آیا عملکرد قوه قضاییه به عنوان یک مجموعه، منطبق با مفهوم اسقلال قضایی است؟ ; - آیا قوه قضاییه طی چند سال اخیر در تثبیت روند حاکمیت قانون موفق بوده است؟

بیش از یک قرن است که گروه های متعددی در آسیای مرکزی و قفقاز می کوشند آزادی دموکراتیک و اصلاحات سیاسی در جامعه خود را گسترش دهند. اغلب جنبش های ملی، در اواخر قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم در این منطقه، از عامل عمده لیبرال (آزادیخواهانه) برخوردار بوده اند. برای نمونه، جمهوری و دموکراتیک آذربایجان(1920-1918)، قوانین برابر برای تمامی شهروندان «صرف نظر از اصلیت نژادی، مذهبی، طبقاتی، صنفی و یا جنسیتی» را در قانون اساسی خود گنجانده است. به عبارت دقیق تر، جمهوری دموکراتیک آذربایجان، اولین حکومت مسلمان بود ه حق رای زنان را پذیرفت و بسیار پیش از اغلب کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده و وسوییس به این امر، مبادرت ورزید.

بسیاری - از جمله حقوقدانان بین المللی شهروندان را عضویت در یک اجتماع سیاسی، به ویژه یک دولت-ملت می دانند. از آن جا که دولت ها- با حداکثر میزان دقت ممکن -مایل به شناسایی کسانی هستند که به جامعه سیاسی آنها تعلق دارند و تفکیک ایشان از بقیه افراد، لذا به تعریف شهروندی- یا با استفاده از اصطلاح جاافتاده حقوقی، تابعیت - با دقت فوق العاده زیاد گرایش دارند، که اساسا هر دولتی از آزادی عمل درتعریف شهروندی، متناسب با اهداف و مقاصد خود برخوردار است.

نیروهای نظامی آمریکا و آینده شناسی ; طرح ریزی برای آینده، از دیرباز عنصر حیاتی جنگ سازمان یافته به شمار می رفته است. عنوان نخستین فصل از کتاب هنر جنگ «سون تزو» به عبارتی نظیر «طرح ها» یا «برآوردها» یا «حساب» یا حتی «محاسبات» ترجمه پذیر است. فصل مورد نظر با بحثی در خصوص اهمیت محاسبه نتیجه احتمالی جنگ ها یا نبردها خاتمه می یابد. «سون تزو» تا آنجا پیش می رود که می گوید: «با فراوانی محاسبه می توان پیروز شد، اما با اندک آن هرگز». طبق گفته سرهنگ سامویل گریفیث (Samuel B. Griffith)، مترجم کتاب، نشانه چینی واژه «محاسبات» نشان دهنده نوعی ابزار شمارشگر و احتمالا یک چرتکه ابتدایی است. همین موضوع حاکی از آن است که میل انسان به گنجاندن جنگ در قالب اعداد و ارقام به گذشته های دور برمی گردد. به باور «گریفیث» در آن روزگار حداقل دو نوع محاسبه لجستیکی جداگانه انجام می گرفت که یکی ملی بود و دیگری استراتژیک.

از سال 1991 و در پی جستجوی آمریکا جهت یافتن جانشینی برای حکومت صدام، تلاش فراوانی از سوی سازمان جاسوسی آمریکا و وزارت امورخارجه این کشور برای سامان دادن به معارضین عراقی صورت گرفته است. مهم ترین گروه های مطرح در صحنه معارضین در دهه گذشته بدین قرار بوده اند: ; 1- اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری جلال طالبانی؛ ; 2- حزب دموکراتیک کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی؛ ; 3- مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به رهبری آیت الله سید محمدباقر حکیم؛ ; 4- پیمان ملی عراق به رهبری عیاد علوی که عمدتا افسران فراری ارتش عراق را شامل می شود؛ ; 5- کنگره ملی عراق به رهبری احمد چلبی.

عملیات شهادت طلبانه جوانان فلسطینی پدیده ای است که در جریان انتفاضه دوم آشکار و در ابعادی وسیع نمایان شد. فداکاری و ایثار این جوانان به سلاحی تبدیل شد که ارتش اسراییل را که در نبردهای پیشین با ارتش های عرب، کارآمدی و مهارت خود را به نمایش گذاشته بود، به زانو درآورد. مقاله حاضر که توسط یک سرهنگ سابق ارتش اسراییل به نگارش درآمده است، از دیدگاه اسراییلی ها به این پدیده شگفت می نگرد. در این مقاله نویسنده در پی آن است که برای خروج اسراییل از این بحران، راه حل هایی ارایه دهد. نویسنده مقاله اگرچه از تعصبات رایج میان ارتشیان اسراییلی به نحو کامل برخوردار است، مع الوصف، اعتراف به پاره ای شکست ها در استراتژی نظامی اسراییل را مورد توجه قرار می دهد.

نوشتار حاضر که نقد اثر عبدالرازق را در مدنظر دارد، در دو بخش کلی سامان یافته و تقدیم می گردد: ; الف) مدخل؛ ب) محتوا. ; الف) مدخل ; قبل از ورود به مباحث کتاب «الاسلام و اصول الحکم» اثر علی عبدالرازق، تامل جدی بر روی چند مقدمه لازم می نماید. نکات قابل توجه عبارتند از : ; 1- عبدالرازق و شرایط او: این شخصیت فکری در سال 1888 میلادی در یک خانواده ممتاز شهرستانی در مصر متولد شد و شغل متعارف عالم سنتی را آغاز و تا آخر دنبال کرد و در جایگاه «شیوخ» یا سخنگویان تام الاختیار نهاد قضایی-الهیات اسلام درآمد. گفته می شود که او در همان حال که در دانشگاه الازهر تربیت سنتی می یافت، با دانشگاه تازه تاسیس مصر و چند مدرس دانشگاه نیز رفت و آمد داشت و بعدا نیز به قصد پیگیری تحصیلات غیردینی به دانشگاهی انگلیسی رفت. او به خاطر محیط خانوادگی و تربیتش قطعا در میان اصلاح طلبان اسلامی قرار داشت. ;

یکی از رهیافت هایی که می توان در قالب آن، تحولات اخیر جهانی و به عبارتی فرایند جهانی شدن را با در نظر گرفتن تمامی ابعاد مورد تحلیل و بررسی قرار داد، رهیافت اقتصاد سیاسی بین الملل است. با این حال تا کنون ادبیات مربوط به جهانی شدن کمتر به طور مستقیم و هدفمند چارچوب ها و مبانی نظری این رهیافت را مورد توجه و استفاده قرار داده اند، ولی با این وجود غالب تحلیل های ارایه شده در مورد فرایند جهانی شدن، با توجه به ماهیت و ابعاد این فرایند، به نتایج و تحلیل های نهایی مورد انتظار اقتصاد سیاسی بین الملل رسیده اند.;

مبحث منع شکنجه از موضوعات محل وفاق تام قوای سه گانه در کشور ما محسوب می گردد. با یادآوری و تاکید بر اینکه اهتمام به ممنوع ساختن شکنجه به طور قانونی، الزاما به معنی وجود و یا رواج آن نیست، بلکه می تواند حاکی از دیدگاهی پیشرو در جهت پیشگیری از آن و رعایت حقوق انسانی محسوب شود که از جنبه های گوناگون از جمله بلوغ اجتماعی، وجهه سیاسی، توسعه قضایی، تکامل نظام ادله قانونی، مقابله با شانتاژهای تبلیغاتی و... بسیار مفید و در عین حال ضروری باشد.

دکتر حسین مهرپور: ضمن خیر مقدم به اساتید محترم و تشکر از حضورتان در این بحث علمی، لازم می دانم در ابتدا به طرح موضوع بپرازم. به مناسبت برخی مشکلات فرهنگی اجتماعی و مسایلی از این قبیل بعضا برخوردهای به ظاهر تبعیض آمیز و خشنی در جامعه ما دیده می شود که متعاقب آن مورد انتقاد جوامع مدافع حقوق بشر قرار می گیریم و به هرحال بحث به اینجا کشیده می شود که اصولا در حیطه حقوق مردم، یا مشخصا حقوق بشر، موضوع کرامت انسانی (Human Dignity)، حیثیت انسانی یا منزلت انسانی چست؟