فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری
پیاپی 36 (پاییز 1400)

بخش حمل و نقل ریلی زیرزمینی به سبب مزایای بالا در حمل و نقل مسافر، کاهش ترافیک، انتقال سریع، مصرف انرژی کم و سازگار با محیط زیست، نداشتن آلودگی های عمده زیست ‎محیطی و استهلاک پایین در ناوگان، جایگاه بسیار مهمی در بخش حمل و نقل شهری دارد و یکی از ارکان اساسی توسعه و تاب آوری شهرها به حساب می آید؛ از این رو زیرساخت های ریلی کشور باید از عملکرد مناسب آن در زمان بحران اطمینان یابند. در این تحقیق به بررسی تاب آوری خطوط مترو تهران با استفاده از روش HAZID پرداخته شده است. روش HAZID، روشی سیستماتیک برای شناسایی خطرات ایمنی، تهدیدات و آسیب پذیری های آنها در مراحل مختلف می باشد. در این روش، خطرات و تهدیدات موجود و بالقوه به دو روش کلی و جزیی بررسی می شوند. خط مترو امام خمینی (ره) به صورت موردی ارزیابی شد. وضعیت سیستم برق، کانال تهویه، اطفاء حریق و مرکز کنترل براساس استانداردهای ایمنی، مطالعه و شکاف های موجود بررسی گردید. در نهایت مخاطرات شناسایی‎ شده در نرم افزار Expert Choice، اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد بیشترین مخاطره مربوط به سیل، نشتی و آب گرفتگی می باشد و پس از آن زلزله و ازدحام در رتبه های بعدی قرار دارد. در نهایت امتیاز نهایی مترو تهران در سطح 3 قرار گرفت؛ بدین معنی که بخشی از بدنه ساختار سازمانی به صورت خاص در موضوعات مربوط به سیستم های ایمنی فعالیت می کند در دسترس نیست اما ضروری است که دستورالعمل های ایمنی جدیدتری تدوین گردد.

 ارزیابی وضعیت پایداری شاخص ‎های توسعه گردشگری در مناطق شهری به عنوان یکی از قابل اعتمادترین راهکارهای پیش ‎روی مدیران برای کسب اطمینان از پایداری توسعه گردشگری است. ارزیابی چرخه حیات گردشگری شهر می تواند وضعیت توسعه گردشگری را بررسی کرده و منجر به برنامه‎ ریزی دقیق ‎تر گردد. همچنین مدل چرخه حیات گردشگری می تواند وضعیت پایداری توسعه گردشگری را به دقت تبیین کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت پایداری شاخص ‎های گردشگری و همچنین بررسی وضعیت چرخه حیات گردشگری در مناطق مختلف شهر تبریز صورت گرفته است. پژوهش از نوع کاربردی می باشد و رویکرد حاکم بر آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری این تحقیق در دو سطح شامل گردشگران و خبرگان است. حجم نمونه گردشگران 386 نفر بوده که به روش خوشه ای انتخاب گردید. همچنین به منظور اولویت بندی مناطق شهر تبریز از نظر مراحل چرخه حیات گردشگری، از 20 نفر از استادان دانشگاهی و کارشناسان گردشگری استفاده گردید. یافته های تحقیق نشان دادند که از نظر پایداری زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی به ترتیب مناطق 1، 8، 8 و 10 با امتیازهای 609/0، 874/0، 899/0، 698/0از بیشترین امتیاز برخوردار هستند و امتیاز نهایی تمامی مناطق ده گانه برابر با 561/0 است. همچنین نتایج مدل چرخه حیات نشان داد که مناطق 8 و 4 در مرحله توسعه و بقیه مناطق در مرحله مداخله و درگیری هستند. در نهایت یافته ‎های این تحقیق نشان می ‎دهد که وضعیت عمومی گردشگری تبریز در حال حرکت به سمت توسعه است که نیازمند بهبود روش‎ های مدیریتی با رویکرد سرمایه ‎گذاری در زیرساخت ‎ها است.

با توجه به توسعه تکنولوژی های شهری و گستردگی خدمات، ضروری است با بررسی ماموریت سازمانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای بهداشت، ایمنی و محیط زیست نسبت به تعیین استراتژی های موثر HSE و اولویت بندی آن ها اقدام گردد. این پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و با توجه به روش گردآوری داده ها توصیفی از نوع پیمایشی می باشد. در این تحقیق، مدارک بهداشت، ایمنی و محیط زیست در شهرداری تهران بررسی گردید. همچنین کارشناسان و متخصصان HSE منطقه یک شهرداری تهران به تعداد 50 نفر به عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب شدند. برای جمع آوری داده های مربوط به ادبیات تحقیق از روش کتابخانه ای و ابزار فیش برداری استفاده شد. همچنین برای جمع آوری داده های مربوط به جامعه آماری از روش پیمایشی و ابزار پرسش نامه محقق ساخته، گروه کانونی و روش دلفی استفاده گردید. پس از شناسایی و ارزیابی قوت ها و ضعف ها، نمره نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی برابر با 9/2 و متناظر آن نمره نهایی ماتریس ارزیابی عوامل خارجی 7/2 محاسبه گردید. با ارزیابی و تطبیق عوامل داخلی و خارجی به کمک ماتریس SWOT، 117 استراتژی در چهار گروه استراتژی های SO، WO، ST و WT، شناسایی و در قالب 42 استراتژی نهایی شدند. برای تعیین وضعیت فعلی شهرداری منطقه یک با توجه به عملکرد داخلی و خارجی آن، از ماتریس داخلی و خارجی استفاده گردید. براین‎اساس ناحیه استراتژی های تهاجمی SO به عنوان جهت راهبردی شهرداری انتخاب گردید. به دلیل تغییر وضعیت فعلی سازمان در اثر تغییرات احتمالی محیط داخلی و خارجی، هشت استراتژی مهم دیگر نیز علاوه بر استراتژی های SO، در مجاورت ناحیه مذکور به کمک اعضای گروه کانونی انتخاب و با بهره مندی از نظر آنان و ماتریس QSPM، جذابیت نسبی انواع استراتژی ها در هشت دسته مشخص گردید.

در این پژوهش، تاثیر سیاست های پولی بر ریسک‎ پذیری بانک ها با استفاده از داده های بانکی کشورهای نوظهور اقتصادی، طی سال‎ های 2005 تا 2017 با دو روش اقتصادسنجی گشتاورهای تعمیم ‎یافته سیستمی و برآوردگر اثرات ثابت، بررسی گردید. نتایج برآورد مدل ها نشان می دهند که تاثیر شاخص های سیاست پولی بر ریسک پذیری بانک ها در همه رگرسیون ها مثبت و معنادار است. زمانی که بانک های مرکزی با هدف سیاست های پولی انبساطی نرخ های بهره را کاهش می دهند، ریسک پذیری بانک ها را افزایش می دهند و همان‎طور که از نرخ بهره کاسته می شود، ریسک بانکی افزایش می یابد. نتایج برآوردها نشان می دهند که بانک های خارجی و دولتی در مقایسه با بانک های خصوصی داخلی به دلیل مداخلات سیاسی یا حمایت های ضمنی دولت، ریسک ‎پذیرتر هستند. همچنین افزایش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، ثبات مالی را افزایش می دهد و ریسک بانکی کاهش می یابد. تاثیر شوک‎ های اقتصادی مطلوب خارجی، ثبات مالی را افزایش می دهد و هنگامی که بازارهای خارجی رشد می کنند، بانک ها در اقتصادهای نوظهور می توانند از شرکت های تامین مالی که با بازارهای خارجی در ارتباط هستند، سود و منفعت ببرند و ریسک بانکی کاهش می یابد.

توسعه مالی و رشد اقتصادی، از موضوعات مهم اقتصادی در دهه های اخیر بوده است. افزایش قابلیت دسترسی به اطلاعات مالی و کاهش هزینه های دسترسی به خدمات مالی، از مولفه های اصلی توسعه ‏یافتگی یک ساختار مالی مناسب است. در خصوص رابطه توسعه واسطه‏ های مالی و رشد اقتصادی دیدگاه‎ های متفاوتی وجود دارد. برخی از اقتصاددانان معتقدند که توسعه مالی، نتیجه رشد اقتصادی است و جهت علیت از رشد اقتصادی به توسعه مالی است و نظام مالی نقش اساسی را در تخصیص منابع به سمت طرح هایی با بهره وری بالاتر ایفا می کند. مطالعه حاضر بر آن است تا رابطه بین رشد اقتصادی و توسعه مالی در کشور های در حال ‎توسعه و توسعه یافته را براساس دو شاخص عملکرد اقتصادی و تجارت بین الملل بررسی نماید. این پژوهش براساس اهداف پژوهش در دسته تحقیقات کاربردی و براساس نوع بررسی متغیرها از نوع علی و از لحاظ روش نحوه گردآوری داده‎ ها و طرح پژوهش آن از نوع نیمه تجربی و با استفاده از رویکرد پس رویدادی (از طریق اطلاعات گذشته) می ‎باشد. نمونه آماری پژوهش در 52 کشور در حال ‎توسعه و 50 کشور توسعه ‎یافته طی سال‎ های 2018-2001 بررسی شده است. داده‎ ها بر اساس مدل پنل دیتا، اثرات ثابت و GLS تخمین زده شده است. یافته ‎های پژوهش نشان می‎ دهندکه شاخص ‎های توسعه مالی و رشد اقتصادی دارای اثرات معنی ‎داری بر متغیر های تولید ناخالص داخلی و حجم تجارت بین ‎الملل می ‎باشد.

پژوهش حاضر به بررسی تحلیل شکاف سازوکارهای شناسایی استعدادهای نیروی انسانی در شهرداری تهران در دو وضع موجود و مطلوب پرداخته است. جامعه آماری شامل کلیه مدیران، کارشناسان ارشد و استعدادهای شهرداری تهران بوده که با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران، 278 نفر با روش خوشه‎ ای انتخاب شدند. جهت گردآوری داده‎ ها، از پرسشنامه محقق‎ ساخته 24 سوالی بهره گرفته شد. برای تحلیل داده ها از آزمون هایt  تک گروهی و t دو گروه وابسته استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که سازوکارهای شناسایی استعدادهای نیروی انسانی در شهرداری تهران به ترتیب اولویت عبارتند از: وجود سیستم ارزیابی عملکرد، طراحی و استقرار کانون ارزیابی و توسعه، طراحی مدل شایستگی های عمومی استعدادها و طراحی مدل شایستگی های اختصاصی استعدادها. نتایج آزمون t تک گروهی در خصوص وضع موجود استفاده از سازوکارهای شناسایی استعدادهای نیروی انسانی نشان داد که میزان استفاده از سه سازوکار احصاشده (وجود سیستم ارزیابی عملکرد، طراحی و استقرار کانون ارزیابی و توسعه و طراحی مدل شایستگی های اختصاصی استعدادها) از دید پاسخ دهندگان در وضع موجود، به لحاظ آماری به طور معناداری پایین تر از حد متوسط است ولی در مورد سازوکار طراحی مدل شایستگی های عمومی استعدادها، با توجه به میزان t به دست آمده، استفاده از این سازوکار در شناسایی استعدادها در وضع موجود در حد متوسط در شهرداری تهران ارزیابی شده است. نتایج آزمون t دو گروه وابسته در خصوص تحلیل شکاف این سازوکارها در وضع موجود و مطلوب نشان داد که شکاف معناداری بین وضعیت موجود و مطلوب سازوکارهای شناسایی استعدادهای نیروی انسانی در شهرداری تهران وجود دارد.

راهبرد توسعه شهری، فرایندی کوتاه و بلندمدت همه‎ جانبه در راستای توسعه شهری می ‎باشد و برنامه‎ های اجرایی شهر را متناسب با نقاط عوامل درونی و بیرونی نشان می ‎دهد. پژوهش حاضر به منظور تحلیل قابلیت‎ها و فرصت‎های سرمایه ‎گذاری موثر بر استراتژی توسعه شهری شهر اردبیل صورت گرفته و از مدل SWOT برای شناسایی قوت ها و ضعف ها، فرصت ها، تهدیدها و ارایه مهمترین راهبردهای توسعه شهری شهر اردبیل استفاده شده و عوامل اصلی و تاثیرگذار بر توسعه شهری با استفاده از پرسشنامه و انجام مصاحبه با مسیولین و مدیران شهری به تعداد چهل نفر در سال 1398 انجام شده است. نتایج به ‎دست آمده حاکی از آن است که از بین فرصت‎ها، شاخص سرشاخه ‎های رودخانه بالخلی چای که از مرکز شهر می ‎گذرد به دلیل موقعیت مناسب خود دارای بیشترین ضریب نهایی (774/0) می ‎باشد و در بین تهدیدها، شاخص ورود بیش از حد وسایل نقلیه به شبکه حمل و نقل شهری با ضریب نهایی 534/0 به عنوان مهمترین تهدید قلمداد می شود. همچنین در بین نقاط قوت وجود شبکه حمل و نقل عمومی مانند اتوبوسرانی، مینی ‎بوسرانی و تاکسیرانی با ضریب نهایی 668/0 مهمترین نقاط قوت جهت توسعه شهری می‎ باشد و در نهایت در بین نقاط ضعف شاخص فروش تراکم، منبع درآمد اصلی شهرداری به عنوان مهمترین نقطه ضعف توسعه شهر با ضریب نهایی 588/0 می‎ باشد. پس از ارزیابی عامل ‎ها در مدل SWOT، استراتژی توسعه SO استراتژی حداکثر حداکثر یا استراتژی توسعه‏ ای مناسبترین استراتژی توسعه شهری اردبیل می‏ باشد.

عملکرد سیستم های حمل و نقل برای تحرک فردی، تجارت و رشد اقتصادی همه جوامع از اهمیت اساسی برخوردار است و از آنجاکه حمل و نقل از زیرساخت های لازم برای جامعه مدرن می باشد، بهبود ایمنی و کارایی حمل و نقل ضروری است. یک سیستم حمل و نقل هوشمند با به ‎کارگیری فناوری اطلاعات می تواند سیستم حمل و نقل شهری را به صورت بهینه مدیریت کند. از فناوری اینترنت اشیا می توان با استفاده از زیرساخت های موجود برای طراحی یک سیستم حمل و نقل هوشمند کارآمد استفاده کرد. هدف اصلی مقاله حاضر، شناسایی و رتبه بندی عوامل تعیین کننده موثر بر پذیرش اینترنت اشیا در حمل و نقل هوشمند شهری می باشد. بر این اساس ابتدا با مرور ادبیات و بررسی پیشینه تحقیق این عوامل، شناسایی و پس از به تایید رسیدن توسط خبرگان حوزه حمل و نقل و فناوری اطلاعات براساس چارچوب فناری، سازمان، محیط، مهم ترین و پرتکرارترین عوامل، انتخاب شدند. سپس نظر کارشناسان درباره میزان تاثیرگذاری هر عامل در قالب پرسش نامه جمع آوری و پس از تبدیل اصطلاحات زبانی به اعداد فازی مردد، رتبه بندی این عوامل با استفاده از روش ویکور فازی مردد انجام شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد از بین نوزده عامل شناسایی شده موثر بر پذیرش اینترنت اشیا از دیدگاه کارشناسان، عوامل تخصص فناوری اطلاعات و مزایای کسب شده و آمادگی سازمانی به ترتیب مهم ترین عوامل و پیچیدگی و آسانی به ‎کارگیری درک شده، کم اهمیت ترین عوامل پذیرش اینترنت اشیا در سیستم حمل و نقل هوشمند شهری می باشند.

امروزه، بالاترین آمار درآمدهای پایدار و ناپایدار شهرداری ‎های کشور به ترتیب حدود 30 و70 درصد می ‏باشد؛ از این رو در ایران، دغدغه دستیابی به درآمدهای پایدار برای حکمرانی ‎های محلی به‎خصوص شهرداری ‎ها اهمیت به ‎سزایی دارد. در عصر کنونی صنعت گردشگری، به ‎عنوان یکی از مهمترین ابزارهای توسعه همه‎ جانبه در شهرداری ‎های دنیا جهت پایدارسازی اقتصادی مطرح می‎ شود. شهرداری قم نیز با توجه به وضعیت فعلی ناپایداری درآمدی، نیازمند ایجاد درآمد پایدار نوین متکی بر گردشگری می ‎باشد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش، ارایه الگوی جامع درآمد پایدار شهرداری قم مبتنی بر گردشگری می ‎باشد. تحقیق حاضر، به صورت کیفی و به شیوه نظریه ‎پردازی داده‎ بنیاد استراوس و کوربین تهیه شده است. جامعه آماری تحقیق شامل 15نفر از خبرگان در حوزه شهرداری و گردشگری و نمونه‎ گیری نیز به روش گلوله‎ برفی قضاوتی و هدفمند، به‎صورت مصاحبه نیمه ‎ساختاریافته عمیق در قالب طراحی پروتکل با استفاده از مدل Star می ‎باشد که در بازه زمانی اول آذر ماه 1398تا 15 فروردین 1399انجام شده است. تحلیل داده ‎ها به شیوه کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی با استفاده از نرم‎ا فزار Maxqda انجام شد. 489 کد اولیه، 90 کد نهایی (مفاهیم) و 48 مقوله بر اساس مدل پارادایمی؛ شرایط علی، شرایط زمینه ‎ای، شرایط مداخله‎ گر، پدیده اصلی، راهبردها و پیامدها به دست آمد که نتیجه آن، طراحی مدل درآمدزایی پایدار شهرداری قم مبتنی بر گردشگری می‏ب اشد.