فهرست مطالب

نشریه اندیشه سیاسی در اسلام
پیاپی 25 (پاییز 1399)

  • تاریخ انتشار: 1400/10/12
  • تعداد عناوین: 6
|
  • احمد رشیدی*، حسین دوست محمدی، فاطمه موسی نیا مداح صفحات 1-28

    تاریخ معاصر ایران از جنگهای ایران و روسیه در ابتدای قرن 19 میلادی عرصه کشاکش مداوم سنت و مدرنیته بوده است. در این برهه از تاریخ کشور سنت در سه نهاد بازار ، روحانیت و نظام سیاسی پادشاهی مطلقه تمرکز یافته بود. در چارچوب تقابل سنت و مدرنیته، روشنفکری به عنوان نهادی برآمده از مدرنیته به رویارویی سه نهاد برآمده از سنت برخاست. در این میان اما تعامل و تقابل روشنفکری و روحانیت سرانجامی دیگر یافت و به تولد نواندیشی دینی انجامید و بر سرنوشت دو نهاد دیگر یعنی بازار و سلطنت تاثیرات شگرفی بر جای نهاد. رابطه توام با تعامل و تقابل بین روشنفکران و روحانیون تا حدود زیادی در اندیشه های دکتر علی شریعتی به عنوان نماد نواندیشی دینی در ایران معاصر انعکاس یافته است. از این روی، در مقاله حاضر برآنیم تا با به کارگیری نظریه پروتستانتیسم اسلامی و روش توصیفی -  تحلیلی، ابعاد مختلف رویکرد علی شریعتی به نهاد روحانیت را بررسی کنیم و از این طریق راهی برای باز اندیشی روابط نهاد روشنفکری و نهاد روحانیت در ایران معاصر بگشاییم. یافته های مقاله نشان می دهد رویکرد محوری علی شریعتی اصلاح گری دینی بوده و در این چارچوب تقابلش با نهاد سنتی روحانیت راهبردی و تعاملش با آن تاکتیکی بوده است.

    کلیدواژگان: علی شریعتی، روشنفکری دینی، پروتستانتیسم اسلامی، روشنفکری، روحانیت
  • محمد طهماسبی برنا* صفحات 29-51

    یکی از مسایل مهم انقلاب ها ، مساله تعامل با محیط بین المللی می باشد . با توجه به این که در همه انقلابهای بزرگ که داعیه جهان شمولی دارند ، انقلابیون براین باور هستند که اصول انقلاب خود برای دیگر جوامع هم کاربرد دارد و این امر مساله صدور انقلاب را بعد از پیروزی انقلاب ها به وجود می آورد . انقلاب اسلامی ایران یکی از انقلاب های بزرگ در جهان معاصر است که با توجه به ماهیت خود، موضوع صدور انقلاب در آن از همان ابتدا مورد توجه قرار گرفته است .صدور انقلاب اسلامی با تاکید بر جهانی بودن انقلاب اسلامی و تعریفی جهانشمول از رسالت های انقلابی خود، فضای مشخصی از صدور انقلاب اسلامی را در دهه شصت ترسیم نمود. رهبری کاریزماتیک امام خمینی و تاثیر اندیشه های ایشان در ساختار کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی و به تبع آن، مساله صدور انقلاب اسلامی ایران را نیز تحت تاثیر قرار داد. غلبه آرمانهای ایدیولوژیک محور منبعث از بنیان های جهان شمول اسلامی در مساله صدور انقلاب باعث به حاشیه رفتن مفاهیم نژادی و ملی در شکل بندی غالب  صدور انقلاب در ده ساله نخستین انقلاب گردید .این مقاله تلاش دارد تا جایگاه ملی گرایی و مفاهیم ملی را در گفتمان مسلط صدور انقلاب اسلامی در دهه شصت بررسی نماید و در این راستا مساله صدور انقلاب را در دهه شصت از منظر شخصیت های انقلابی مورد بررسی قرار خواهد داد.

    کلیدواژگان: ایدئولوژی گرایی، صدور انقلاب، ملی گرایی، انقلاب اسلامی
  • عبدالوهاب فراتی* صفحات 53-72

    در باب تعامل فقه و دولت مدرن از دوره مشروطه به این سو تلاشهای زیادی صورت گرفته است که زنده یاد داود فیرحی آنها را در دو سنایور نظری یعنی نظریه نایینی و امام خمینی - در حوزه های خالی از نص - قابل طرح می دانست. از نظر او شیعه بر خلاف غرب - که از مسیر حقوق طبیعی- و اهل سنت - که از مسیر شوری - به دموکراسی می رسید تشیع تنها از حوزه های ممالانص فیه می تواند راهی به سوی دموکراسی باز کند. تاملات او طی ده سال آخر عمر شریفشان او را قانع کرده بود که فقه شیعی خود دارای ظرفیت های بزرگی جهت پیراستن حکومت دینی از اقتدارگرایی - استبداد دینی - است. بشرط اینکه نقطه آغازین فقه را نه از تکلیف بلکه از حق شروع کنیم و با کشف سرچشمه های حق به اراده آزاد آدمی در تاسیس دولت دینی احترام نهیم. در واقع دموکراسی در جایی استقرار می یابد که در آنجا حقی برسمیت شناخته شده باشد. بر اساس چنین ایده ای، او سالها تلاش کرد تا نشان دهد فقه را می توان به گونه ای دیگر خواند که سر از اقتدارگرایی در نیاورد. محصول این ایده نیز نگارش آثار اخیر ایشان بویژه فقه وسیاست و نیز فقه و حکمرانی حزبی بود که اجزاء چنین پروژه ای را نشان می داد. از این رو، مهم ترین پرسش این مقاله آن است که زنده یاد فیرحی چه امکانات و ظرفیتهایی در فقه می دید تا با استناد به آنها، روایتی دموکراتیک از دولت دینی ارایه نماید؟ بررسی های کنونی ما از آثار و نیز حضور در جلسات درس ایشان نشان می دهد که فقه سنتی را نه از نقطه تکلیف بلکه از حق مورد خوانش قرار می داد و با طرح سرچشمه های حق در فقه، به اثبات روایت دموکراتیک از حکومت دینی می پرداخت. روش او تاریخی و اجتهادی بود اما روش این مقاله توصیفی دقیق از تبیین او در فهم گزاره های فقهی به شمار می رود.

    کلیدواژگان: فقه، حق، تکلیف، دموکراسی، اقتدارگرایی و تاریخ نگری
  • مهتاب محمدیان*، امیر عظیمی دولت آبادی، احسان عسگری صفحات 73-110

    پژوهش حاضر به دنبال بررسی چگونگی بازتاب مهمترین ارزش های انقلاب اسلامی ایران در وصیت نامه شهدای جنگ تحمیلی بوده است. برای نیل به این منظور، پس از مرور ادبیات مفهومی و نظری «ارزش»، چارچوب مفهومی تحقیق که شامل چهار بعد و 17 مولفه ی مهم ارزشهای انقلاب اسلامی بود ساخته شد.روش تحقیق مناسب برای انجام این پژوهش، تحلیل محتوا بوده است .جمعیت این تحقیق کلیه شهدای استان ایلام که دارای وصیت نامه می باشند را شامل گردید که با توجه به این موضوع ، حجم نمونه تحقیق 462 مورد از وصایای شهدای این استان می باشد. یافته های تحقیق دال بر این بوده اند که از حیث تاکید بر ارزش های مورد نظر در بین شهدایی که وصیت نامه آنها موجود بوده، بیشترین تاکید بر ارزش های اجتماعی با 40 درصد و کمترین میزان اهمیت مربوط به ارزش های اقتصادی با 6 درصد بوده است . از حیث اهمیت به مولفه های مربوط به هرکدام از ارزش ها، بیشترین میزان تاکید و اهمیت، مربوط به مولفه استکبارستیزی با 9/64 درصد و کمترین میزان نیز مربوط به مولفه عدالت با 1/3 درصد بوده است.

    کلیدواژگان: وصیت نامه، شهید، ارزش های انقلاب اسلامی، استان ایلام
  • حسن ناصرخاکی*، علی مرشدی زاد صفحات 111-141

    با توجه به اهمیت روز افزون نقش جنبشهای نوین اجتماعی در عرصه جهانی و تاثیر اساسی اندیشه ها و رویکردهای ناشی از انقلاب اسلامی در تعیین سیاست های جهانی ایران، این مقاله بر این مسئله متمرکز شده است که فمینیسم به عنوان یکی از مهمترین جنبشهای نوین اجتماعی در عرصه جهانی چه نسبتی با حضور انقلاب اسلامی در این عرصه دارد، آیا کاملا متضادند و یا زمینه هایی برای تعامل دارند؟ در این راستا این مقاله با توجه به مبانی نظری «آلن تورن» و با روشی کیفی به مطالعه تطبیقی انقلاب اسلامی و جنبش فمینیسم از منظر مولفه های جنبش ساز آنها پرداخته است. با توجه به یافته های این تحقیق می توان گفت که انقلاب اسلامی در عرصه جهانی هویت، هدف و رقیبی فراتر از جنبش فمینیسم دارد با این وجود انقلاب اسلامی مبتنی بر فمینیسم اسلامی یا جنبش زنان مسلمان دارای زمینه هایی برای همراهی با جنبش فمینیسم است لذا فمینیست های مسلمان می توانند مبتنی بر هویت، هدف و رقیب خاص خود به دنبال کنشگری و خودتحقق بخشی بوده و از زمینه مشترکی که میان انقلاب اسلامی و جنبش فمینیسم برای احیای حقوق زنان و نفی سلطه وجود دارد به عنوان فرصتی برای ابراز هویت، شکل دهی به مقاومت در برابر رقیب و پی گیری اهداف خود در عرصه جهانی بهره برداری نمایند.

    کلیدواژگان: انقلاب اسلامی، عرصه جهانی، جنبش های نوین اجتماعی، جنبش فمینیسم، فمینیسم اسلامی
  • محمدعلی نظری*، یحیی فوزی، صدرالدین موسوی، زهرا سادات مسجدی صفحات 143-162

    دین اسلام در دوران بعد از رحلت پیامبر (ص) شاهد قرایت های مختلفی از خود بوده و فهم ناقص از این شریعت مقدس سبب تفرقه، نفاق و درگیری بین امت شده است. یکی از قرایت های مهم و اثرگذار که دارای پشتوانه نظری و عملی در سیره معصومین (س)،  متکلمین، فقها و فلاسفه دارد، قرایت اسلام اعتدالی  است. اعتدال به معنای دوری از افراط و تفریط در فهم و عمل به آموزه های شریعت مقدس اسلام است. امام خمینی (ره) در مقام یک نظریه پرداز سیاسی با پشتوانه علمی اقدام به نوآوری در عرصه سیاست نظری و عملی کرده است. این پژوهش با روش اسنادی و کیفی سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که اعتدال چه نسبتی با اندیشه امام خمینی (ره) دارد و نتایج سیاسی آن کدام است؟ یافته های تحقیق نشان می دهد، امام خمینی (ره) با قرایتی اعتدالی از مبانی فلسفی، اخلاقی، فقهی و کلامی دین اسلام به نظریه پردازی و رهبری یک نظام سیاسی در دوران معاصر پرداخته است که شکل گیری نظام سیاسی بر پایه ولایت فقیه و مردم سالاری ماحصل آن بوده است.

    کلیدواژگان: امام خمینی(ره)، اعتدال، علوم اسلامی، نظام سیاسی
|