مجله تحقیقات قرآنی و حدیثی
پیاپی 5 (بهار و تابستان 1400)

کرامت در انسان نوعی کمال نفسانی است و در اصل، متعلق به روح است، اما جسم نیز به عنوان ابزار و خدمتگزار روح از این کرامت بهره مند است. انسان از دیدگاه قرآن، دو نوع کرامت ذاتی و اکتسابی دارد. نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آیات قرآن کریم بااستفاده از منابع تفسیری و روایی، راه های رسیدن به کرامت را بررسی می کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که عوامل متعددی در ارتقای کرامت انسانی دخیل است که به دو دسته ایجابی و سلبی تقسیم می شوند. عواملی مانند اطاعت از خدا، تقوای الهی، گسستن از غیر خدا، صداقت، شهامت، آزادگی، دوری از طمع، ایمان و عمل صالح، کردار و گفتار نیک و... که برخی مرتبط با عزت نفس هستند از مصادیق کرامت است.

آیه شصت ودوم سوره بقره در دهه های اخیر بسیار موردتوجه اندیشمندان مسلمان به ویژه روشنفکران قرارگرفته است. برخی از آنها این آیه را دلیلی قرآنی بر راستین بودن همه ادیان و مذاهب پیش از اسلام می دانند. براساس مفاد این آیه، تنها ملاک هدایت و رستگاری، ایمان به سه اصل کلی توحید، معاد و عمل صالح است و سایر شاخصه ها همچون گرایش به دینی خاص مانند اسلام، مورد ملاک و پذیرش نیست. از جمله علل گرایش به این باور، اندیشه تکثرگرایی یا پلورالیزم دینی و باور به حقانیت تمام ادیان الهی است. قرآن کریم حقانیت طولی شرایع الهی را می پذیرد، اما حقانیت عرضی آنها را نمی پذیرد. بنابراین، این آیه تاییدی بر اعتباربخشی سایر ادیان نیست بلکه صراحت در پذیرش دین پیامبر خاتم (ص) برای ادیان الهی دیگر دارد و تکثرگرایی دینی را نمی پذیرد. مقاله حاضر بااستفاده از منابع کتابخانه ای و با روش اسنادی با رویکرد توصیفی، سعی در تبیین مراد و مقصود آیه 62 سوره بقره دارد.

قواعد فقهی مانند قاعده ای کلی است که فروعات و مصادیق بسیاری در اعمال انسان را پوشش می دهد و راه گشای دینی آنهاست. قواعد فقهی برآمده از منابع اربعه فقهی است که مهمترین آنها قرآن کریم است. قواعد فقهی اتلاف، الزعیم غارم، العقود تابعه للقصود، احسان و تسلط از جمله قواعد فقهی مهم هستند که مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بااستفاده از منابع کتابخانه ای و تفسیری، مبانی قرآنی این قواعد را بررسی می کند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که قواعد فقهی مذکور همگی از مبانی قرآنی محکم و استوار برخوردار هستند.

یکی از حوزه های پژوهشی اعجاز بیانی قرآن کریم، تصویرآفرینی است. سراسر آیات قرآن پوشیده از تصویر است. ملموس بودن مفاهیم ذهنی، یکی از ابعاد قابل فهم بودن بیان قرآن است. قرآن به زبان عربی است و زبان عربی نوعی زبان تصویری است. به همین دلیل ادیب معاصر مصری، سیدقطب به ایجاد تصاویر هنری به کمک تصویری بودن زبان عربی پرداخته است. به اعتقاد او قرآن کریم در بیان اغراض گوناگون به بهترین وجه از قاعده تصویر بهره برده است گویی که این قاعده عام و فراگیر، ابزار موثری در بیان قرآن است. سیدقطب مولفه هایی مانند تخییل، تشخیص، موسیقی و... را به منزله یک پیکره به هم پیوسته می داند و با چنین مبنایی به تجلی تصویرآفرینی در قرآن می پردازد که مهمترین آنها عبارتند از: معانی ذهنی، حالات نفسانی، ضرب المثل ها و... . براین اساس پژوهش حاضر با بهره گیری از منابع اسنادی و به روش تحلیلی-توصیفی تصویرآفرینی در آیات قرآن کریم توسط سیدقطب را تبیین کرده است.

وهابیت گروهی متحجر و متعصب است که با برداشت سطحی و نادیده گرفتن عقل در تفسیر براساس مبانی انحرافی خود، آیات و روایات را تفسیر می کنند. پیامد تفسیر انحرافی این گروه از مدعیان اسلام جنگ و تفرقه است که ضربه های سنگینی بر پیکر اسلام وارد ساخته است. مبانی تفکرات این گروه افراطی از زوایای متعدد بررسی شده است، اما باتوجه به پیامد تبلیغات انحرافی آنها و چالش های پیش رو همچنان جای تحقیق و پژوهش باقی است. ازاین رو نوشتار حاضر براساس منابع کتابخانه ای، به روش توصیفی-تحلیلی موضوع را بررسی می کند. یافته ها نشان می دهد که وهابیت با تفسیر انحرافی از آیات جهاد، قتال و روایات ضعیف، دیگر مسلمانان را بدعت گذار و کافر معرفی کرده است و باعنوان جهاد به قتل و کشتار دیگر مسلمانان می پردازند. درحالی که اسلام حقیقی، دین حمت و مودت است و هرگونه قتل و کشتار انسان بی گناه را محکوم می کند. جهاد وهابیت هیچ سنخیتی با جهاد حقیقی اسلام ندارد؛ زیرا جهاد حقیقی در اسلام جنبه دفاعی دارد و برای مسلمان کردن دیگران نیست.