نشریه علوم کاربردی سیب زمینی
سال چهارم شماره 2 (پیاپی 8، پاییز و زمستان 1400)

سیب زمینی از نظر جیره غذایی در بین محصولات کشاورزی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از مهمترین عامل محدود کننده تولید آن، علف های هرز می باشند که قادرند از طریق رقابت در مصرف منابع مزرعه، عملکرد محصول را به شدت کاهش دهند. علف های هرز، منجر به کاهش در صفات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی بوته سیب زمینی می گردند. رقابت آن ها منجر به کاهش ماده خشک بوته، شاخص سطح برگ، سرعت رشد غده، دوام سطح برگ، درصد جذب نور و تعداد شاخه های فرعی سیب زمینی می شوند. گستردگی اقلیم های کشت سیب زمینی، باعث بروز دشواری در مبارزه با علف های هرز در این محصول شده است. مطالعه های انجام شده حاکی از است که مدیریت تلفیقی، مناسبترین راهکار کنترل علف های هرز می باشد. در این شیوه، کلیه عوامل تاثیر گذار بر رشد محصول و علف هرز، مورد بررسی قرار گرفته و متناسب با آن و امکانات موجود، جهت کنترل علف های هرز استفاده می گردد. در این شیوه، سه هدف، افزایش توان رقابتی گیاه اصلی از طریق مدیریت به زراعی، کاهش جمعیت علف هرز در هنگام جوانه زنی گیاه زراعی و پایین نگه داشتن نسبت تراکم علفهای هرز به وسیله تغییر دادن روش های مدیریت مزرعه دنبال می شود. آزمایشات متعددی در رابطه با مدیریت تلفیقی علف های هرز مزارع سیب زمینی با رعایت اصول زراعی، کاربرد عملیات مناسب خاک ورزی در زمان داشت، افزایش اثر بخشی و کاهش مصرف علفکش، در کشور انجام شده و نتایج و یافته های تحقیقاتی مختلفی موجود است که در قالب دستورالعمل جامع در در این مقاله به شکل خلاصه ارایه شده است.

سیب زمینی یکی از گیاهان حساس در برابر ویروس ها است به نحوی که تباهی نژادی یا تحلیل رفتن توده بذری سیب زمینی عمدتا در نتیجه افزایش تدریجی بیماری های ویروسی اتفاق می افتد. ویروس موزاییک یونجه یکی از مهم ترین ویروس های بیمارگر سیب زمینی است که سبب ایجاد خسارت اقتصادی به این محصول می گردد. این ویروس در اکثر مناطق کشت سیب-زمینی در ایران وجود دارد. آشنایی تولید کنندگان سیب زمینی با بیماری ویروسی موزاییک یونجه و روش های مدیریت آن در پیشگیری از وقوع این بیماری و کاهش خسارت ناشی از آن بسیار موثر است. برخی از روش های مدیریت این ویروس شامل: کاشت سیب زمینی در مناطق با جمعیت پایین شته های ناقل، تناوب زراعی و حذف بوته های خودرو یونجه و سیب زمینی وعلف های هرز میزبان، استفاده از ارقام سیب زمینی مقاوم به ویروس، استفاده از غده بذری سالم و گواهی شده، تغییر تاریخ کاشت و برداشت با توجه به تغییرات جمعیت شته های ناقل در هر منطقه و ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک و سمپاشی مزرعه برای کنترل ناقلین می باشند.

سیب زمینی در ایران یک محصول زراعی مهم و اقتصادی به شمار می رود که ذخیره سازی بلند مدت آن برای تنظیم بازار تا برداشت دوره بعد ضروری است. تقریبا 30 درصد محصول تولیدی کشور طی دوره نگهداری بلند مدت از بین می رود که جوانه زدن از دلایل آن است. کلروپروفام یک ماده شیمیایی کلره موثر در کاهش یا کنترل جوانه زنی سیب زمینی است که کاربرد آن رو به گسترش است. مصرف آن می بایست به شکلی صورت گیرد تا علاوه بر اثر بخشی مورد نظر، میزان باقی مانده آن در محصول هنگام مصرف در سطح مجاز کمتر از mg10 بر کیلوگرم سیب زمینی قرار گیرد. از سوی دیگر زمان و دوز مصرف نامناسب کلروپروفام می تواند ناهنجاری های فیزیولوژیکی را در غده ایجاد کند. اصلاح الگوی مصرف کلروپروفام امکان کاهش 10 تا 14 درصدی مصرف کل کلروپروفام را امکان پذیر می کند. به این ترتیب که مصرف کلروپروفام، به شکل تقسیط دو مرحله ای (70 درصد در مرحله اول و 30 درصد در مرحله دوم)، کاهش مصرف کلروپروفام تا 85 درصد مقدار پایه (1 گرم کلروپروفام خالص به ازای هر کیلوگرم غده به جای 2/1 گرم) را بدون افزایش جوانه زنی غده ها ممکن می کند. سنجش مقدار باقی مانده کلروپروفام در فواصل یک ماهه پس از برداشت نشان می دهد که 42 روز پس از مرحله دوم کاربرد کلروپروفام، باقی مانده آن در بافت سیب زمینی به کمتر از آستانه مجاز آن (mg/kg 10) کاهش یافته است.

این تحقیق به منظور معرفی محلول غذایی مناسب برای تولید مینی تیوبر ارقام تجاری سیب زمینی، افزایش کارایی تولید مینی تیوبر و بالا بردن نرخ تکثیر مینی تیوبر به ازای هر گیاهچه در سامانه هواکشت طی سال های 1398 و 1399 در شرایط گلخانه ای انجام شد. در هر مترمربع، تعداد 20 گیاهچه در روی جعبه نشاء کشت شد. ارسال محلول غذایی به ریشه گیاه به وسیله پمپاژ و به صورت مه پاشی در هر 30 دقیقه، 15 ثانیه انجام شد و ریشه ها تا زمان برداشت نهایی مرتبا در معرض ارسال محلول غذایی قرار گرفتند. زمانی که اندازه مینی تیوبرها به هشت گرم رسیدند، برداشت انجام شد. در طی دوره رشد، 10 بار برداشت صورت گرفت. در این تحقیق به طور متوسط 2000 مینی تیوبر در مترمربع در ارقام تجاری جاوید، آگریا و جلی تولید شد. تعداد 1600 مینی تیوبر در مترمربع در سامانه هواکشت نسبت به سامانه معمولی (خاکی) بیش تر به دست آمد. محلول غذایی معرفی شده با توجه به افزایش تعداد مینی تیوبر در مترمربع، برای تولیدکنندگان مینی تیوبر کشور قابل توصیه است.

سیب زمینی با سطح زیر کشت حدود 21 هزار هکتار در استان همدان دارای اهمیت ویژه ای بوده و سهم مهمی در اقتصاد منطقه و ملی دارد. بیماری نماتد سیست طلایی سیب زمینی اولین بار در سال 1387 از مناطق سیب زمینی کاری استان همدان مشاهده و شناسایی شد و اکنون مزارع شهرستان های همدان و بهار به این بیماری آلوده هستند. این نماتد به عنوان خطرناک ترین بیماری مزارع سیب زمینی دنیا شناخته شده و در صورت عدم پیشگیری و مبارزه با این بیماری، خسارت های جبران ناپذیری به زراعت سیب زمینی و صادرات این محصول در کشور وارد خواهد شد. در حال حاضر این نماتد فقط در منطقه کشت بهاره استان همدان در شهرستان های بهار و همدان وجود دارد و 63/8درصد از مزارع معادل 8932 هکتار آلوده به نماتد است. در هیچ یک از مزارع تجاری و بذری استان همدان در شهرستان های اسدآباد، کبودراهنگ، رزن، فامنین و تویسرکان نماتد سیست طلایی سیب زمینی دیده نشد. پیشگیری از نماتد با روش های قرنطینه و مبارزه با نماتد به روش های تناوب زراعی، کشت ارقام مقاوم، آفتاب دهی خاک، کوددهی و تقویت زراعی و کاربرد نماتدکش های ثبت شده در ایران امکان پذیر است.

بهره‌برداران بخش کشاورزی بیش‌تر به‌دلیل تامین مواد اولیه، تضمین قیمت، تسهیم ریسک، افزایش دسترسی به دانش و توسعه توان اقتصادی علاقه‌مند به کشاورزی قراردادی می‌باشند. کشاورزی قراردادی انواع مختلفی داشته و می‌تواند طیف وسیعی از تعهدات در خصوص قیمت پرداختی و میزان تامین نهاده‌ها را شامل شود. در این پژوهش تاثیر سه گزینه تثبیت درآمد، تامین سرمایه در گردش و خرید نقدی در کنار کشاورزی بدون قرارداد به‌تفکیک برای اراضی اجاره‌ای و ملکی بر شاخص‌های سودآوری زراعت سیب‌زمینی در استان آذربایجان شرقی بررسی شده است. نتایج نشان داد که نوع قرارداد، آثار متفاوتی بر شاخص‌های اقتصادی در زراعت سیب‌زمینی استان آذربایجان شرقی دارد. قرارداد تثبیت درآمد هم‌زمان با کاهش دامنه تغییرات، میزان درآمد انتظاری را کاهش می‌دهد و میزان این کاهش در اراضی اجاره‌ای بیش‌تر است، بنابراین انتظار می‌رود که زارعین در اراضی اجاره‌ای تمایل کم‌تری به این نوع قرارداد داشته باشند. این نوع قرارداد بیش‌تر مطلوب ریسک‌گریزترین قشر از بهره‌برداران است. قرارداد تامین سرمایه در گردش، تاثیر مثبتی بر سودآوری هر دو گروه مورد مطالعه داشته و به‌نظر می‌رسد برای کشاورزان ریسک‌پذیر مناسب باشد. قرارداد نوع سوم یعنی خرید نقدی حالت بینابینی دارد و از نظر شاخص نرخ بازده داخلی، بیش‌ترین سودآوری در این گزینه ایجاد می‌شود. بنابراین برای ترویج بیش‌تر کشاورزی قراردادی لازم است با تنوع در قراردادهای ارایه‌شده، گزینه‌های مناسبی برای گروه‌های مختلف فراهم شود.

رقم رونا از تلاقی بین رقم لوتسا به‌عنوان والد مادری و رقم ساوالان به‌عنوان والد پدری به‌دست آمده است. افزایش عملکرد غده این رقم نسبت به میانگین شاهدها در آزمایشات سازگاری، در کرج 11 درصد، اردبیل 11 درصد، مشهد 4 درصد، همدان 26 درصد، اصفهان 19 درصد و به‌طور میانگین در کلیه مکان ­ها، 15 درصد بود. این رقم با داشتن رنگ گوشت زرد، شکل غده بیضی مایل به گرد، رنگ سرخ‌شده شفاف (خوش‌رنگ)، خوش‌طعم، بافت کاملا آردی و ماده خشک 91/22 درصد برای تولید چیپس مناسب می­ باشد. سایر صفات این رقم شامل: رنگ پوست کرمی مایل به صورتی، عمق چشم سطحی، سیاه شدن رنگ گوشت غده کم، بدون زنگ داخلی غده، بدون حفره­ای شدن غده و بدون شکاف­ های رشد، دوره خواب 100 روز، دوره رشد 108 روز و جزء ارقام متوسط­ رس بود. عملکرد غده این رقم در آزمایش تحقیقی ترویجی در شرایط منطقه اردبیل، 36 تن در هکتار گزارش شد در حالی‌که عملکرد غده رقم آگریا (شاهد)، 31 تن در هکتار بود. عملکرد غده قابل فروش این رقم نسبت به رقم آگریا (شاهد)، حدود 5 تن در هکتار (13 درصد) بیش‌تر بود. رقم رونا و آگریا (شاهد) نسبت به ویروس وای سیب‌زمینی (PVY)، حساس بودند. رقم رونا نسبت به ویروس اس سیب‌زمینی (PVS)، مقاوم و نسبت به بیماری‌های رایزوکتونیا و اسکب باکتریایی، نیمه ­مقاوم تشخیص داده شد. در نهایت براساس نتایج به‌دست آمده طی 10 سال، رقم "رونا" مناسب برای تولید چیپس و کشت در مناطق کشت بهاره در سال 1400 معرفی شد.