فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری
پیاپی 37 (زمستان 1400)

اهمیت گردشگری در ابعاد اقتصادی و اشتغال‎زایی به حدی است که می‎تواند به‎ عنوان نیروی محرکه اقتصادی هر کشوری محسوب شود. در این زمینه یکی از ارکان توسعه جهانگردی، بررسی عوامل موثر بر تقاضای آن است؛ به طوری که پدیده تغییر اقلیم، یکی از موارد اصلی موردتوجه گردشگران می‎باشد. هدف از پژوهش حاضر، تعیین مهمترین عوامل اقلیمی اثرگذار بر تقاضای گردشگری بین‎ المللی در شهرهای ایران می‎باشد که از الگوی خودتوضیح با وقفه‎ های گسترده (ARDL) در دوره زمانی 1397-1360 استفاده شده است. نتایج به‎دست آمده از این مطالعه حاکی از آن است که متغیرهای اقلیمی شامل درجه حرارت، میزان بارندگی و میزان انتشار دی ‎اکسیدکربن، تاثیر منفی و معنی‎داری بر تعداد گردشگران خارجی ورودی به شهرهای ایران داشته ‎اند؛ به طوری که مطابق نتایج یک درصد افزایش در متغیرهای اقلیمی دما، بارندگی و انتشار دی‎ اکسیدکربن، به ترتیب سبب کاهش 23/0، 11/1 و 45/0 درصد در میزان گردشگران خارجی شده است.

با افزایش رقابت و جهانی‎ شدن محیط کسب ‎و کار امروزی، مقاصد گردشگری با چالش ‎ها و فرصت ‎های زیادی رو به ‎رو شده ‎اند و برای اینکه بتوانند از فرصت‎ ها و منابع کمیاب محیطی در راستای رشد و پیشرفت خود استفاده کنند و در محیط رقابتی باقی بمانند و با چالش‎های زیادی که برآمده از جهانی‎ شدن محیط رقابتی است مقابله کنند باید در آن محیط رقابتی، همکاری خود را با یکدیگر افزایش دهند. فضای حاکم بر مثلث گردشگری ایران نیز به گونه‎ای است که می ‎توان ادعا کرد در آن رقابت توام با همکاری وجود دارد. این پژوهش، با هدف ارزیابی زمینه ‎های شکل‎گیری راهبرد رقابت همکارانه در مثلث گردشگری ایران شکل گرفته است. به منظور تحلیل و سنجش عوامل، از تکنیک دیمتل فازی بهره گرفته شده است. ابتدا ابعاد چندگانه زمینه‎ساز راهبرد رقابت همکارانه براساس ادبیات نظری، شناسایی و در گام بعد، روابط متقابل علی و معلولی عوامل بررسی شد. نتایج تحقیق نشان داد که با توجه به مقدار (D+R) تاثیرگذارترین بعد در شکل‎گیری این راهبرد، بعد رفتاری با مقدار 26/3 بوده است. از میان 13 زیرمعیار، معیارهای اعتماد و تعهد به ترتیب با امتیاز 80/3 و 59/3 بیشترین مقدار (D+R) را به خود اختصاص داده ‎اند که می ‎توان گفت مهم‎ ترین شاخص شناخته شده ‎اند. در راهبرد رقابت همکارانه تنش زیادی بین منطق همکاری و رقابت وجود دارد؛ در واقع این روابط منشا خطرات بسیاری برای شرکا از جمله سوء استفاده از ارزش ‎ها، رفتارهای فرصت‎ طلبانه، نشت اطلاعات و... است. بنابراین ابعاد رفتاری؛ از جمله اعتماد و تعهد برای شکل‎گیری راهبرد رقابت همکارانه اهمیت بیشتری نسبت به سایر ابعاد دارند.

در ادبیات اقتصادی، بهره‎ وری نیروی کار بیشتر از آنکه یک زیرساخت فیزیکی تلقی شود، زیرساخت اجتماعی برای ترکیب بهینه عوامل تولید است که در کنار متغیری همچون توزیع اندازه شهرها می ‎تواند اثرات متفاوتی برجای بگذارد. این پژوهش بر آن است که تاثیرات اندازه شهر و ساختار صنعتی شهرها را به عنوان دو ستون برای حفظ و تداوم رشد اقتصادی مورد بررسی قرار داده و اثرات آن را بر یک متغیر اقتصادی- اجتماعی همچون بهره ‎وری نیروی کار مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. براین‎اساس از مدل‎ های پانل فضایی جهت برآورد اثرات اندازه شهر و صنعتی شدن بر بهره ‎وری نیروی کار برای 30 استان کشور طی دوره زمانی 1396-1384 استفاده شد. به دلیل وجود اثرات تجمیعی و ازدحامی در شهرها، از توان دوم متغیرهای اندازه شهر و صنعتی شدن در برآوردها استفاده شد. نتایج نشان دادند رابطه U شکل معکوس بین اندازه شهر و صنعتی‎ شدن با بهره‎ وری نیروی کار وجود دارد. می ‎توان استدلال نمود که در مرحله ابتدایی به دلیل بزرگتر بودن اثر تجمیعی از اثر ازدحام، اندازه شهر دارای اثر مثبتی بر بهره‎ وری بوده (به اندازه 0/49 واحد افزایش)، ولی به مرور زمان اثر ازدحامی دارای نیروی قوی‎ تر نسبت به اثر تجمیعی در شهرها شده و بهره ‎وری نیروی کار را کاهش داده است (به اندازه 0/31 واحد کاهش). از سوی دیگر، ساختار صنعتی نیز به دلیل افزایش تولید، بهره‎ وری را افزایش می‎ دهد (به اندازه 14/71 واحد افزایش) ولی بعد از رسیدن به نقطه بهینه به دلیل وابستگی بیش از حد به صنایع تولیدی، مزایای نهایی اثر مقیاس بر بهره‎ وری نیروی کار را کاهش می ‎دهد (به اندازه 0/02 واحد کاهش).

انسان به ‎عنوان موجودی کمال گرا همواره درصدد بهبود اوضاع پیرامون و محیط زندگی خود بوده است. تمایل به زندگی در مسکنی با حداکثر امکانات رفاهی در جهان معاصر، گواهی بر این میل ذاتی است. امروزه صنعت ساختمان و مسکن در کشور ایران به‎عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصاد دستخوش تغییرات گسترده ای شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیر توانمندی اقتصادی ساکنان بر لزوم ایجاد و رضایت از امکانات رفاهی در آپارتمان‎ها می باشد. روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است. به منظور جمع آوری داده ها از پرسش نامه محقق ساخته با آلفای کرونباخ 0/89 و مصاحبه استفاده گردید. جامعه موردبررسی ساکنان آپارتمان های منطقه 1 شهر شیراز (منطقه توسعه یافته و پربرخوردار) است. از این جامعه بر اساس فرمول کوکران، 383 نفر به صورت خوشه ای از میان ساکنان 30 آپارتمان انتخاب شدند. سپس در نرم‎افزار  SPSS 25به بررسی ارتباط بین میزان درآمد ساکنان و متغیرهای پژوهش با استفاده از آمارهای توصیفی، همبستگی اسپیرمن و فریدمن پرداخته شد. نتایج نشان داد که میزان سرمایه اقتصادی در ایجاد خدمات رفاهی تاثیرگذار است، اما سرمایه اجتماعی و فرهنگی در میزان رضایت از این امکانات تاثیرگذاری بیشتری دارد.

بهره گیری از فناوری اطلاعات، یکی از حلقه های لازم برای افزایش کارایی تجاری در اقتصاد ملی است. امروزه تجارت الکترونیک در معرض تحولاتی قرار گرفته که شیوه انجام فعالیت های بازرگانی را تغییر داده است. از سوی دیگر با افزایش گازهای گلخانه ای در جو زمین، دمای کره زمین افزایش یافته که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایندی در محیط زیست شده است. از این رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی مزایای زیست محیطی تجارت الکترونیک در مقابل تجارت معمولی انجام شده است. این تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- پیمایشی است. در این تحقیق داده ها به دو روش کتابخانه ای و میدانی با ابزار پرسشنامه، گردآوری شدند. پرسشنامه پژوهش پس از بررسی مقالات و ادبیات موضوع و نظرخواهی از صاحب‎ نظران در قالب چهار دسته از مزایای زیست ‎محیطی تجارت ‎الکترونیک؛ شامل کاهش آلودگی، صرفه جویی در مصرف، تغییر سبک زندگی به شیوه توسعه پایدار و افزایش کارایی و بهینه سازی فرایندها، با 25 سوال طراحی شد. ابتدا پرسشنامه دلفی تنظیم و در اختیار تعدادی از خبرگان باسابقه در حوزه موضوع تحقیق قرار گرفت. همچنین برای گردآوری اطلاعات برای رتبه بندی مزایای تجارت الکترونیک، از پرسشنامه تاپسیس استفاده شد و با تجزیه‎ و تحلیل این بخش از داده های استخراج ‎شده، رتبه بندی عوامل انجام شد. جامعه آماری دلفی این پژوهش شامل دو گروه 5 نفره (جمعا 10 نفر) از خبرگان مرکز توسعه تجارت الکترونیکی و جامعه آماری تاپسیس این پژوهش نیز شامل کارشناسان مرکز توسعه تجارت الکترونیکی می‎ باشد که 89 نفر بودند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 72 نفر محاسبه شد که با روش نمونه گیری قضاوتی بر اساس میزان دسترسی به افراد و تمایل به پاسخگویی پرسشنامه، انتخاب شدند. طبق نتایج به ‎دست آمده، رتبه بندی مزایای زیست محیطی تجارت الکترونیک در مقابل تجارت معمولی به ترتیب عبارت است از: 1- صرفه‎جویی در مصرف 2- تغییر سبک زندگی به شیوه توسعه پایدار 3- افزایش کارایی و بهینه‎ سازی فرایندها 4-کاهش آلودگی.

در ساختار مدیریت شهری، توسعه تعاملات و ارتباطات درون و بین سازمانی، به ارتقای عملکرد سازمانی می انجامد و راهکاری برای رفع ناکارآمدی های مدیریت شهری ناشی از تعدد سازمان ها و ناهماهنگی های بین سازمانی در پاسخ به مشکلات و چالش های شهری است. به منظور هماهنگی بین‎ سازمانی بر پایه توسعه ارتباطات بین سازمانی در سیستم مدیریت شهری، تحلیل شبکه روابط بین سازمانی به گونه ای که علاوه ‎بر شناخت و تحلیل نحوه ارتباط سازمان ها با یکدیگر، امکان شناسایی و تحلیل انگیزه ها و عوامل موثر بر شکل گیری و دگرگونی این روابط بین سازمانی را نیز در راستای تحقق اهداف توسعه شهری و سازمانی فراهم کند، ضرورت دارد. از این رو، هدف پژوهش حاضر، دستیابی به علل موثر بر شکل گیری و دگرگونی روابط بین سازمانی و تحلیل شبکه ای روابط در راستای افزایش هماهنگی بین سازمانی در جهت تسهیل فرایند تحقق اهداف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری بافت ناکارآمد محله قایمیه واقع در منطقه 13 شهر اصفهان می باشد. از این منظور، یک پژوهش کاربردی و استقرایی براساس مراحل سه گانه توصیف، تحلیل و تجویز در دستورکار قرار گرفت که در آن از فنون و روش های کمی و کیفی (چون تحلیل ذی نفعان بر پایه ماتریس قدرت- نفوذ و تحلیل عوامل سببی موثر در شکل گیری و دگرگونی روابط بین سازمانی و تحلیل شبکه روابط بین سازمانی)، استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دادند در درون شبکه روابط بین سازمانی شکل گرفته برای پیشبرد اهداف برنامه نوسازی و بهسازی محله قایمیه، مهم ترین و فعال ترین سازمان ها به ترتیب معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، سازمان نوسازی و بهسازی و شهرداری مرکزی اصفهان می باشد. همچنین مهم ترین عوامل سببی (دلایل و انگیزه های) موثر بر شکل گیری و دگرگونی روابط بین سازمانی به ترتیب اهمیت شامل تبادل اطلاعات، وجود پروژه های محرک توسعه، پشتیبانی از تحقق اهداف مشترک، پشتیبانی از تحقق ارزش های مشترک، به کارگیری سرمایه های اجتماعی و نیاز به تامین منابع از سایر سازمان ها می باشند. در واقع فعال ترین سازمان ها می توانند با تقویت اصلی ترین دلایل و انگیزه های شکل گیری روابط بین سازمان های درگیر در برنامه نوسازی و بهسازی محله قایمیه، هماهنگی بین خود را در راستای تحقق اهداف این برنامه و تحقق پذیری آن افزایش دهند.

بافت های فرسوده و قدیمی شهرهای کشور که اغلب هسته اولیه و اصلی شهرها را تشکیل می ‎دهند، از یک طرف جزو میراث فرهنگی و تاریخی آن شهرها محسوب شده و حفظ و نوسازی کالبدی و توانمندسازی عملکردی آنها اجتناب ‎ناپذیر می ‎باشد و از طرف دیگر، بیشتر این بافت‎ ها با گذشت زمان و عدم ‎توجه و نگهداری مناسب، دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملکردی می ‎گردند. منطقه 15 شهرداری تهران از بافتی قدیمی برخوردار است و با مشکلاتی؛ از قبیل نا به ‎سامان بودن عرض شبکه معابر، فرسودگی شدید بناهای مسکونی، دانه ‎بندی قطعات کوچک و خیلی کوچک مواجه است. از این رو هدف تحقیق حاضر، بررسی عوامل موثر بر مشارکت مردمی به منظور نوسازی بافت فرسوده منطقه 15 شهر تهران می ‎باشد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که برای گردآوری اطلاعات از روش اسنادی- کتابخانه ‎ای و میدانی استفاده است. ابزار جمع ‎آوری اطلاعات، پرسشنامه و مطالعات میدانی بود. جامعه آماری این پژوهش، شهروندان منطقه 15 تهران هستند که با استفاده از روش نمونه ‎گیری کوکران، 384 نفر به عنوان نمونه آماری و به روش تصادفی در دسترس انتخاب گردید. برای بررسی نرمال بودن، از آزمون کلوموگروف اسمیرنوف و برای تجزیه ‎و تحلیل اطلاعات، از آزمون ‎های t تک ‎نمونه‎ای و ضریب پراکندگی، ANOVA و t مستقل استفاده شده و برای اولویت ‎بندی، از آزمون فریدمن بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان دادند مشارکت شهروندان تاثیر به ‎سزایی بر تسریع روند بهسازی بافت فرسوده منطقه 15 دارد و به ترتیب اولویت، عوامل اقتصادی، کالبدی- زیرساختی، مدیریت شهری، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی، بیشترین تاثیر را دارد. همچنین برابر مقایسه نظرات بین گروه ‎های سنی، تحصیلات، شغلی و بین دو گروه موجران و مستاجران، همگی موافق موثر بودن مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافت‎ های فرسوده می ‎باشند. به این ترتیب در نوسازی بافت ‎های فرسوده منطقه 15 تهران تقریبا هیچ گروهی از پاسخگویان مخالف نوسازی نمی باشد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات به یکی از ملزومات زندگی بشر تبدیل شده است و نمی ‎توان دنیای امروز را بدون استفاده از آن تصور کرد. اقتصاد نیز یکی از حوزه ‌هایی است که حضور این فناوری در آن موجب تحولات بسیاری شده است، به ‌طوری‌ که می‎توان پسوند الکترونیک را به بسیاری از زیرمجموعه ‌های این حوزه افزود؛ از قبیل بانکداری الکترونیک و تجارت الکترونیک که شرایط، گذشته هر یک از این زیرمجموعه ‎ها را تغییر داده است. این مقاله یک رویکرد مفهومی برای ارزیابی و رتبه ‌بندی خدمات ابزار الکترونیک بانک‌ ها ارایه می ‌دهد. این مقاله ابعاد کیفی ابزارهای الکترونیک مانند: تعداد کارت، تعداد دستگاه ATM، POS و تعداد تراکنش ‌های آنها را مدنظر قرار داده و کارایی تعریف ‌شده برای هرکدام از ابعاد به این صورت تعریف ‌شده است که مبلغ ‌ها به‌عنوان ستاده در صورت کسر و تعداد کارت یا دستگاه یا تعداد تراکنش ابزارهای الکترونیک به‌عنوان نهاده در مخرج کسر است و سپس بانک‌ ها به روش تاپسیس و ویکور با استفاده از ابزار های الکترونیک رتبه‌ بندی و تحلیل واریانس شدند. داده ‌ها به تفکیک ماهانه و استانی در بازه زمانی ده‌ ساله برای ده بانک مختلف می‌باشند. با توجه به اینکه ارزیابی عملکرد بانک‌ها بر اساس شاخص‌ های اندازه ‌گیری تفاوت پیدا می‌کند، در این مقاله بررسی می‌گردد که کدام روش بر اساس شاخص ‌ها اندازه ‌گیری دقیق‌ تری ارایه می‌ دهد. نتیجه تحلیل واریانس برای روش تاپسیس به معنی ‌دار نبودن استفاده از ابزار های الکترونیک دلالت دارد درحالی‌که در روش ویکور معنی ‌دار می‌باشد و پیشنهاد می‌گردد که در رتبه ‌بندی بانک ‌ها در استفاده از ابزارهای الکترونیک از روش تاپسیس استفاده گردد.

شکاف میان نظریه و عمل، چالش اساسی پیرامون پیاده سازی موفقیت آمیز مدیریت استراتژیک منابع انسانی است که این امر سبب شده تا بسیاری از سازمان ها نتوانند در پیاده سازی استراتژی های منابع انسانی چندان موفق باشند. هدف اصلی پژوهش حاضر، مطالعه و بررسی جامع، دقیق و عمیق مبانی نظری در زمینه پیاده سازی موفقیت آمیز مدیریت استراتژیک منابع انسانی است تا بتوان به فهم و ادراک به ‎مراتب جامع ‎تر و دقیق تری در این حوزه دست یافت و به توسعه مطالعات هم از منظر تیوریک و هم کاربردی پرداخت. به منظور تجزیه ‎و ‎تحلیل جامع و دقیق مبانی نظری پیاده سازی مدیریت استراتژیک منابع انسانی، از رویکرد مرور سیستماتیک بهره گرفته شد و پس از تعیین سوال پژوهش و استراتژی جست ‎و جو و غربالگری موارد شناسایی شده، در نهایت 41 پژوهش مرتبط با موضوع، استخراج و تجزیه ‎و ‎تحلیل شد. به منظور مفهوم سازی پیاده سازی مدیریت استراتژیک منابع انسانی، سه گونه تیوریک مختلف مشتمل بر هم ‎سویی استراتژی ‎های منابع انسانی و استراتژی های کلان سازمان، نقش پیاده سازی استراتژی های منابع انسانی بر عملکرد سازمانی و چگونگی پیاده سازی و عوامل موثر بر اجرای استراتژی‎ های منابع انسانی، شناسایی و تبیین شد.