فهرست مطالب

ماهنامه معرفت
سال سی‌ام شماره 11 (پیاپی 290، بهمن 1400)

  • تاریخ انتشار: 1401/01/10
  • تعداد عناوین: 10
|
  • جهاد تبیین در تقابل با شورش تحریف
    صفحه 4
  • آیت الله علامه محمدتقی مصباح یزدی صفحات 5-10

    این متن شرحی است بر کلام امیرمومنان علی (ع) در باب اوصاف شیعیان واقعی. آن حضرت ایمان را بر چهار ستون و پایه قرار داده که عبارتند از: صبر، یقین، عدل و جهاد. در جلسات گذشته سه رکن نخست و ارتباط این چهار رکن را با یکدیگر و تاثیر آنها را در تقویت ایمان بیان کردیم. اکنون به بررسی و تفسیر آن رکن چهارم از منظر آن حضرت، یعنی جهاد می‌پردازیم. حضرت در این زمینه می‌فرمایند: «والجهاد منها علی اربع شعب: علی الامر بالمعروف والنهی عن المنکر والصدق فی المواطن وشنآن الفاسقین»؛ و جهاد از میان آنها بر چهار گونه است: امر به ‌معروف و نهی ‌از ‌منکر، راستی در گفتار، و دشمنی بدکاران. حضرت در این کلام به شرح مبسوط رکن چهارم ایمان می‌پردازد.

    کلیدواژگان: جهاد، شعبه های جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، وفاداری در جهاد
  • مهدی حسن زاده* صفحات 11-24

    پیشرفت و تعالی نظام اسلامی، وابسته به رهبران و کارگزارانی است که بتوانند حکومت و جامعه را براساس آرمان‌ها و مبانی اصولی‌اش پیش ببرند. در نظام اسلامی، شناخت صحیح نیروها و اطلاع از شاخصه‌های ایشان، مانع نفوذ عوامل دشمن در بدنه نظام خواهد شد. بهترین راه برای شناخت خصوصیات کارگزاران در نظام اسلامی و ارایه الگویی مناسب در این زمینه، مراجعه به مبانی اسلام است. در این پژوهش، مجموعه‌ای از ویژگی‌های کارگزاران، در جهت گزینش و به‌کارگیری آنها در نظام اسلامی براساس قرآن کریم و روایات معصومان‌(ره) در سه ساحت علمی، خلقی و توانایی، مورد بررسی قرار گرفته است. مستندسازی شاخصه‌های کارگزاران در ابعاد علمی، خلقی و توانایی براساس قرآن کریم و روایات، ابداعی است که این مقاله را از سایر پژوهش‌ها متمایز ساخته است. این پژوهش به تحلیل شاخصه‌های کارگزاران در نظام اسلامی با بهره‌گیری از منابع مذکور با روش تحلیلی توصیفی می‌پردازد. یافته‌های تحقیق بر این امر حکایت دارد که کارگزار نظام اسلامی می‌بایست از شاخصه‌هایی همچون علم و آگاهی، ولایتمداری، اخلاص در رفتار و عملکرد خود، مسیولیت‌پذیری و... برخوردار باشد.

    کلیدواژگان: کارگزار، نظام اسلامی، قرآن کریم، روایات
  • مجتبی عطارزاده* صفحات 25-36

    این پژوهش در پی آن است که تفاوت کارآمدی به‌معنای تحقق عینی یا توان سیستم در تحقق کارکردهای اساسی یک حکومت، به‌گونه‌ای‌که اکثریت مردم و گروه‌های قدرتمند درون نظام، تحقق آن ‌را به‌عینه مشاهده کنند، در اندیشه سیاسی اسلام و غرب نشان دهد. ازاین‌رو، با مفروض داشتن «تاثیر نوع پذیرش و مشروعیت نظام سیاسی در کارآمدی نظام‌های سیاسی»، چگونگی اثر ژرف التزام شهروندان به انجام تکلیف سیاسی ملهم از باور به ماهیت الهی قدرت در کارآمدی نظام مردم‌سالاری دینی را با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بررسی کرده است. نتیجه حاصل از آن نشان می‌دهد برخلاف حکومت‌های لیبرال که کارآمدی حاصل از برآوردن خواسته‌های مردم منشا مشروعیت آنها شناخته می‌شود؛ تنها با اجرای اوامر الهی، به‌ویژه عدالت، مشروعیت حکومت اسلامی حفظ و حتی تقویت خواهد شد، که این امر به‌نوبه خود، افزایش التزام حکومت‌شوندگان به فرامین حکومت و در نتیجه بالا رفتن ضریب کارآمدی آن را به‌دنبال خواهد داشت.

    کلیدواژگان: فلسفه سیاسی، مقبولیت، کارآمدی نسبی، حقانیت، تکلیف محوری، التزام سیاسی
  • یعقوب توکلی، محمدمهدی گرجیان، محمدعلی همدانی* صفحات 37-48

    شکل‌گیری هر مکتب امنیتی، ریشه در باورهای حاکم بر آن جامعه دارد. براین‌اساس، مقاله با روش تحلیلی و استنباطی نقش اصول اعتقادی در تدوین راهبردهای امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی ایران را بررسی می‌کند. در این زمینه به چهار سوال فرعی مبتنی بر اصول اعتقادی شیعه پاسخ داده می‌شود. به‌علاوه تمرکز پژوهش حاضر بر مهم‌ترین سند بالادستی، یعنی قانون اساسی استوار است. همچنین تلاش شده تا با بررسی تطبیقی قانون اساسی ایران و آمریکا، ویژگی‌ها و کارآمدی نظریه رقیب نیز مورد واکاوی قرار گیرد. یافته‌های پژوهش حاکی از نقش‌ محوری آموزه‌های اعتقادی در هر دو الگو و ناکارآمدی الگوی رقیب در عرصه عمل است. برای نمونه تضعیف دین در غرب، منجر به کاهش امنیت مادی پس از دو جنگ جهانی شد. فقدان نظریه امنیتی و نظامی مصوب در ایران اسلامی، ازجمله اهداف نگارش پژوهش حاضر است، که یافته‌های آن می‌تواند در این زمینه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین اکتشافی بودن موضوع باعث شده تا از هیچ فرضیه‌ای در این پژوهش استفاده نشود.

    کلیدواژگان: امنیت ملی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون اساسی ایالات متحده آمریکا، مبانی اعتقادی امنیت
  • سیدرضی قادری*، مهرداد دیوسالار صفحات 49-56

    نظام سیاسی و حکومت یکی از بنیادی‌ترین و پرمناقشه‌ترین مباحث اندیشه سیاسی تاریخ اسلام است و عالمان و فقیهان، به‌ویژه عالمان شیعه برای حفظ اسلام و صیانت از مسلمین و جوامع اسلامی آرای گوناگونی را در این باب ارایه داده‌اند. آخوند خراسانی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین رهبران نهضت مشروطه و هدایت‌گر جنبش بیداری اسلامی از این حیث از جایگاه خاصی در جهان اسلام برخوردار است. ایشان با صدور احکام حکومتی متعددی در ساحت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و قضایی به حمایت و هدایت مردم و جامعه پرداخت. صدور این احکام براساس نیابت و ولایتی است که مرحوم آخوند در برخی از احکام خود بدان اشاره فرموده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی توصیفی و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای به بررسی مهم‌ترین احکام حکومتی آخوند خراسانی در حمایت از استقلال و اسلامیت آن، ازجمله حکم جهاد علیه متجاوزان روسی و انگلیسی، سرنگونی محمدعلی شاه، تحریم خرید کالای خارجی، احکام حکومتی در باب مشروطیت و موارد دیگر بپردازد.

    کلیدواژگان: آخوند خراسانی، حکم حکومتی، ولایت فقیه، ایران، اسلام
  • مجتبی حیدری، محمدجواد نوروزی فرانی* صفحات 57-68

    مسئله جمعیت و رسیدن به جمعیتی متعادل و مطلوب (و به‌تبع آن نظام سیاسی مستحکم و قدرت‌مند)، یکی از اهداف اولیه هر نظام سیاسی است. لذا در حکومت اسلامی، تعادل و توازن جمعیت از باب اینکه یکی از زمینه‌های رشد و پویایی جامعه و محقق ‌شدن امنیت سیاسی جامعه است، دارای اهمیت بسزایی است. هدف از این پژوهش، تبیین جایگاه و تاثیر جمعیت متناسب در امنیت سیاسی است. پژوهش حاضر می‌کوشد با روش تحلیلی و با استناد به منابع و اسناد موجود، تاثیرگذاری جمعیت متناسب بر مولفه‌های اصلی امنیت سیاسی را تبیین و پیامدهای کاهش و افزایش نامتناسب جمعیت، بر آن را ذکر کند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که ارتقاء کمی و کیفی جمعیت و رسیدن به نقطه تعادل، تاثیر بسزایی در مولفه‌های اصلی امنیت سیاسی دارد. داشتن جمعیت متناسب باعث توزیع مناسب منابع و درآمدها، رونق تولید، عدم وابستگی اقتصادی و سیاسی، مشروعیت سیاسی، آزادی، مشارکت، عدالت سیاسی، عزت، اقتدار ملی، پیشرفت و توسعه می‌شود.

    کلیدواژگان: جمعیت، جمعیت متناسب، امنیت سیاسی، ثبات سیاسی
  • اصغر اسماعیلی صفحات 69-79

    بحث وظیفه حکومت دینی در قبال تربیت دینی مردم، از مسایل مهم فلسفه سیاسی است. این پژوهش با هدف بررسی این مسئله با روش توصیفی تحلیلی به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا حکومت نسبت به تربیت دینی انسان‌ها وظیفه‌ای دارد؟ و این وظایف کدامند؟ با توجه به آیات و روایاتی که در زمینه تربیت دینی و رابطه آن با حکومت سخن گفته‌اند، دین اسلام علاوه بر توجه به نیازهای مادی و معنوی افراد، وظیفه حکومت را فراتر از تامین نیازهای طبیعی و اولیه مردم دانسته و خود را نسبت به تربیت دینی و هدایت افراد به مسیر سعادت، مسیول می‌داند. همین نکته، تمایز حکومت دینی با حکومت غیردینی را، که بیشتر توجه‌شان به مسایل این دنیایی بشر است، مشخص می‌کند. برخی از مهم‌ترین این وظایف عبارتند از: مبارزه با فساد و بدعت‌ها، توجه به نیازهای مادی و تدبیر امور اقتصادی، برابری همه در مقابل قانون، تامین امنیت و مشورت با دیگران.

    کلیدواژگان: حکومت دینی، تربیت دینی، نهج البلاغه، قرآن، وظایف
  • میرزا محمد عاقلی گوکی، مهدی امیدی نقلبری* صفحات 81-87

    با فروپاشی شوروی، توانایی ایجاد جذابیت در قدرت تحت عنوان قدرت نرم وارد مباحث سیاسی شد. همچنین با پیروزی انقلاب اسلامی و احیاء نقش دین در سیاست، قدرت معنوی در مباحث سیاسی مطرح گردید. درنتیجه، نسبت بین این دو نوع از قدرت، به‌دلیل بدیع بودن طرح مباحث مربوط به آنها، دغدغه برخی نظریه‌پردازان علوم سیاسی گردید. ازاین‌رو، پژوهش پیش‌رو با روشی تحلیلی مقایسه‌ای درصدد بیان تفاوت‌های قدرت معنوی در اسلام با قدرت نرم است، تا مشخص کند که قدرت معنوی در اسلام از منابع مولد قدرت نرم نیست و خود نوعی دیگر از قدرت، به موازات قدرت نرم و سخت است. بنابراین مولفه‌های مفهومی قدرت معنوی در اسلام و همچنین منابع مولد آن، ابزارهای به ‌فعلیت رسیدن و نتایج حاصله از قدرت معنوی در اسلام با قدرت نرم متفاوت است.

    کلیدواژگان: قدرت نرم، معنویت، قدرت معنوی، منابع قدرت، ابزار قدرت، فرآیند تولید قدرت، نتایج قدرت
  • علی احمدپور* صفحات 89-98

    یکی از منابع مهم قدرت نرم دین اسلام و حکومت دینی، نماز عبادی سیاسی جمعه است که با روشنگری در این نماز، مسلمانان با مسایل مهم روز، جامعه و نیات شوم دشمن اسلامی آشنا می‌شوند. هدف پژوهش حاضر بررسی آثار قدرت نرم نماز جمعه با استفاده از بیانات مقام معظم رهبری است که به مهم‌ترین آنها پرداخته شده است. سوال اصلی پژوهش این است که از دیدگاه مقام معظم رهبری نماز عبادی سیاسی جمعه به‌عنوان یک قدرت نرم در جامعه مسلمانان چه آثاری دارد؟ روش مقاله توصیفی تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای است. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه مقام معظم رهبری نماز جمعه به‌عنوان یکی از پایه‌های حفظ نظام اجتماعی و به‌عنوان قدرت نرم می‌تواند در آگاهی‌بخشی مسلمانان نسبت به مسایل سیاسی و اجتماعی روز و گسترش اخلاق و تربیت اسلامی تاثیرگذار باشد و نقش مهمی در ایجاد وحدت و دوری از تفرقه بین مسلمین و راه مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن داشته باشد.

    کلیدواژگان: نماز جمعه، قدرت نرم، مقام معظم رهبری، جامعه اسلامی