فهرست مطالب
مجله معارف منطقی
پیاپی 13 (پاییز و زمستان 1399)
- تاریخ انتشار: 1401/02/06
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحه 5
هرچند منطقی را بحث از الفاظ نیست، اما اصول و قواعد تعریف و استدلال که اصول و قواعد اندیشه‌اند، از معبر الفاظ و معادل‌های آن (همچون واژه‌های نوشتاری) گذر کرده و آموزش داده می‌شوند. بنابراین علم منطق که در پیشبرد اهدافش این ابزار را به‌کار می‌گیرد، ناگزیر با مسایلی روبه‌رو می‌شود که باید آنها را حل و فصل کند. مسایلی ناظر به دال‌های لفظی و مانند آن که در آنها رابطه لفظ با مدلولش اهمیت فراوانی دارد. برخی از این مسایل عبارتند از: ا) آیا لفظ به ازای مفهوم وضع می‌شود و هنگام به‌کارگیری لفظ، مفهوم آن را قصد می‌کنیم؟ آیا انتقال به مصداق با دال‌های طبیعی، از مفهوم به مصداق است؟ یا اینکه لفظ به ازای مصداق مفهوم وضع می‌شود و در هنگام استعمال، لفظ بر مصداق دلالت می‌کند؟ (هرچند فرایند دلالت اقتضاء کند که در هنگام به‌کارگیری لفظ، شنونده به مفهوم شیء منتقل شود و از گذرگاه آن به مصداق رهنمون شود). ب) در نام‌گذاری الفاظ بر اشیا، خواه الفاظ برای مفاهیم وضع شده باشند و خواه برای مصداق‌ها، این پرسش مطرح می‌شود که آیا این نام‌ها بر اشیای موجود نهاده می‌شوند یا بر خود اشیا فارغ از وجود و عدمش و اگر نام‌ها بر خود اشیا (با چشم‌پوشی از وجود و عدم‌شان) نهاده شده‌اند، آیا خصوصیات اشیا نیز در نام‌گذاری نقشی دارند؟ به‌گونه‌ای که نبودن آن خصوصیات بیانگر آن باشد که این لفظ را نتوان برای آن شیء به‌کار برد، مگر با نام‌گذاری جدید یا از باب استعمال لفظ در غیرماوضع‌له. ج) یکی دیگر از بحث‌های جدی در نام‌گذاری، مسئله وضع الفاظ برای حقیقت و روح معناست. صاحبان این دیدگاه می‌گویند اسامی عامه مانند چراغ، قلم و مانند آن برای حقیقت و روح مسما وضع شده‌اند، نه برای این شیء خاص، در این زمان خاص، با کیفیتی که دارد. بنابراین هرچند مسما در طول تاریح دگرگون شود، باز هم لفظ از آغاز برای آن وضع شده بود. برای نمونه لفظ چراغ برای ابزار نوردهی و لفظ قلم برای ابزار نوشتن وضع شده است (فرقی نمی‌کند که این ابزارها چگونه باشند). بنابراین مهم نیست که در زمانی سوخت چراغ پیه حیوان باشد و ابزار آن سفال و در برهه‌ای دیگر سوخت آن نفت و ابزار آن فلز و شیشه و یا اکنون که روشنایی با نیروی برق تامین می‌شود. قلم نیز، روزی از نی و دوات و روز دیگر از چوب و ذغال (مداد) بود و امروزه خودکار و خودنویس و روان‌نویس و غیره جای آنها را گرفته است. پذیرش این دیدگاه می‌تواند آثار علمی فراوانی داشته باشد. د) گاهی نام‌گذاران برای یک شیء در حالات مختلف، اسامی مختلفی را وضع می‌کنند، بدون توجه به یکی بودن مصداق همه آنها؛ برای نمونه شب‌هنگام اسم علم «ستاره شب» را بر ستاره‌ای گذاشته‌اند و نیز در صبحگاه اسم علم «ستاره صبح» را بر آن نهاده‌اند، آیا اکنون این دو لفظ برای دو چیز (به‌لحاظ حالات شب و روز) نهاده شده‌اند یا برای یک چیز؟ اگر با کشف علمی روشن شود که این دو یکی هستند و بگوییم «ستاره صبح همان ستاره شب است»، آیا چنین قضیه‌ای این‌همانی و توتولوژی است یا نه؟ ه) مسئله دیگر اینکه الفاظ دال بر اعداد بر چه اموری دلالت دارند؟ مثلا یک و صفر بر چه اموری دلالت دارند؟ آیا یک و صفر و اعداد دیگر، اوصاف و محمول‌های اشیا هستند، یا آن‌گونه که فرگه - ریاضی‌دان آلمانی - می‌گفت اعداد محمول‌های درجه دوم‌اند و امور عام (مفاهیم کلی) محمولات درجه اول‌اند؟ همان‌طور که ملاحظه می‌شود مباحث الفاظ مجموعه‌ای از مباحث منطقی فلسفی را دربرمی‌گیرد که می‌توان درباره آنها کاوش کرد و مجله معارف منطقی بستر مناسبی برای انتشار چنین مباحثی است.
-
صفحه 7
در دانش‌ها هر اصطلاحی هویتی برای خود دارد که در فرایند تاریخ شکل می‌گیرد. از این رهگذر، اصطلاح علمی نیز بسان یک موجود، تولد، رشد و گاهی مرگ را تجربه می‌کند. مطلقه عامه به‌عنوان یکی از اصطلاحات منطق موجهات، تطور و تغییر مفهومی را در طول تاریخ منطق از سر گذرانده است. مسلمانان ازجمله وارثان جدی ارسطو که منطق موجهات را گسترش داده‌اند، مطلقه عامه را در قلمرو اندیشه خود پرورده و آثار آن را بررسی کرده‌اند. این پژوهش، تطور تاریخی مطلقه عامه را در این قلمرو، بررسی و گزارش می‌کند. روش پژوهش توصیفی است و نتیجه آن است که میان منطق‌دانان مسلمان، هم در مفهوم‌شناسی و هم در طبقه‌بندی مطلقه عامه اختلاف وجود دارد.
کلیدواژگان: ابن سینا، ارسطو، اوپارخن، فخررازی، فعلیه، مطلقه، مطلقه عامه، مطلقه عامیه -
صفحه 23
ابن‌سینا اشکالی را درباره قیاس اقترانی شرطی طرح می‌کند؛ به این‌صورت که در شکل اول مرکب از دو متصله، اگر مقدمه اول مشتمل بر امری محال باشد، قیاس منتج نخواهد بود. در این مقاله، پس از بیان تشکیک و راه‌حل شیخ، راه‌حل‌های تعدادی از منطق‌دانان سرشناس دوره طلایی منطق اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد. شمس‌الدین سمرقندی (766 ق) در کتاب شرح القسطاس، این آراء را ذکر و داوری و در نهایت راه‌حلی متفاوت مطرح می‌کند. حل این تشکیک در گرو تحلیل صدق و کمیت قضیه شرطیه متصله، نوع تلازم متصله لزومیه، تلازم حقیقی و تلازم لفظی (الزام) و... است؛ تا صدق قضیه شرطیه صغرا و کبرا ارزیابی شده و راه‌حل صحیح مشخص شود. ابن‌سینا راه‌حل این اشکال را اختلال در صدق صغرا، به دلیل امتناع مقدم آن، می‌شمارد. اما ملاک صدق قضیه متصله لزومیه، وجود رابطه تلازم میان مقدم و تالی است؛ چه موجود در خارج باشند، چه صورت ذهنی و مفروض. بنابراین، قضیه صغرا از لحاظ صدق ایرادی ندارد. براساس نظریه‌ای که خونجی مطرح کرد و سمرقندی آن را بسط داد، قضیه صغرا صادق است و عدم انتاج قیاس ناشی از فقدان شرط کلیت کبرا در شکل اول قیاس اقترانی است. یا باید گفت قضیه کبرا صادق است، اما فاقد کلیت است، یا به عنوان یک قضیه کلیه، کاذب است.
کلیدواژگان: ابن سینا، اشکال قیاس شرطی، تلازم، سمرقندی، قیاس اقترانی شرطی، صدق قضیه متصله، لزوم و الزام -
صفحه 45
از دیدگاه منطق‌دانان متقدم، جهات همواره به ضرورت، امکان و امتناع محدود می‌شد؛ هرچند گاهی «فعلیت» را هم بر آن می‌افزودند. ابن‌سینا درعین‌حالی که جهت دوام را نیز برآنها افزود، دیدگاه‌های ناسازگار نیز ندارد. او از یک سو، دو گانگی دوام و ضرورت را می‌پذیرد و از سوی دیگر، تلازم آنها را نیز مطرح می‌کند. به همین دلیل است که برخی او را به تناقض‌گویی متهم کرده‌اند، اما بسیاری پس از ابن‌سینا، به دو گروه تقسیم شدند؛ گروهی از منطق‌دانان ضرورت و دوام را یک جهت و گروهی دیگر، آنها را دو جهت به شمار آورده و براین اساس، انواع قضایایی برخوردار از جهت دوام را شناسایی کرده‌اند. بنابراین، پرسش نخستی که مطرح می‌شود این است که تفسیر دیدگاه‌های متعارض ابن‌سینا چیست. پرسش دوم این است که او چرا به تلازم دوام و ضرورت باور دارد. نویسنده کوشش دارد به این دو پرسش پاسخ دهد و با توضیح دیدگاه مشهور، نتایج اختلاف مشهور متاخران و ابن‌سینا را بیان نماید.
کلیدواژگان: ابن سینا، جهت، دوام، ضرورت، لازم، عرضی، عکس، نقیض -
صفحه 67
باورهای دینی باید مستند به معرفتی باشند که از حیث منطقی با روشی معتبر به‌دست آمده و از حیث درجه معرفت نیز به حد یقین برسند. اعتبار منطقی و حجیت معرفت حاصل از برهان انباشتی که به‌کارگیری آن در مباحث عقیدتی در این دوران در حال گسترش است، تاکنون با دقت بررسی نشده و کسانی که از این برهان بهره می‌برند، اعتبار و حجیت آن را پیش‌فرض گرفته‌اند. همچنین تاکنون ضابطه‌ای برای تقریر یک برهان انباشتی معتبر و منتج ارایه نشده است. ما در این پژوهش به روشی تحلیلی و بر مبنای منطق سنتی، نخست تقریری از این برهان به‌صورت یک قیاس منتج منطقی ارایه خواهیم داد و با تعیین شروطی سه‌گانه، مقدمات آن قیاس را اثبات کرده و نشان می‌دهیم که این برهان می‌تواند حداقل معرفت لازم برای افاده حجیت در باورهای دینی - یعنی اطمینان و یقین روان‌شناختی- را نتیجه دهد.
کلیدواژگان: اعتبار منطقی، اطمینان، برهان انباشتی، حجیت، باورهای دینی، یقین -
صفحه 87
خالی نبودن نسبت حکمیه از ماده و جهت، نقش موجهات را در علوم و کشف مغالطات بسیار مهم جلوه می‌دهد. ازاین‌رو، نیکولاس رشر که یکی از سهم‌های عمده مسلمانان در علم منطق را ساختار زمانی گزاره‌های موجهه ابن‌سینا معرفی می‌کند، کوشیده است این قضایا را از رساله کاتبی دریافت و به‌صورت‌های R1 و R2 فرمول‌بندی کند. پیش از این، لطف‌الله نبوی کاراییR2 را در تحلیل قضایای موجهه مرکبه کلی به دو قضیه بسیطه نشان داد، اما مستقلا به تحلیل احکام موجهات، اعم از بسیطه و مرکبه نپرداخت. نگارنده در مقاله‌ای با عنوان «سازگاری فرمول‌بندی R2 رشر نسبت به احکام قضایای موجهه بسیطه کاتبی»، احکام موجهات بسیطه را بررسی کرد و برای تکمیل بحث کوشیده است در این نوشتار احکام قضایای موجهه مرکبه منطق کاتبی را نیز در دستگاه استنتاجی KT به‌صورت جداگانه با شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی کند تا نشان دهد فرمول‌بندیR2، افزون‌بر کارایی پیش‌گفته، نسبت به احکام قضایای موجهه مرکبه منطق کاتبی نیز از سازگاری لازم برخوردار است. در این مسیر، نتایج برآمده از مقاله پیشین مبنی بر اینکه «اثبات برخی استدلال‌های مباشر کاتبی در دستگاه موجهات KT، بدون لحاظ پیش‌فرض اتصاف (∃x)(∃t) RtAx امکان‌پذیر نیست»، کاملا تایید می‌شود.
کلیدواژگان: احکام قضایا، فرمول بندی R2، موجهات زمانی، موجهه مرکبه، منطق کاتبی -
صفحه 105
در هر متن دست‌کم سه لایه معنایی مفردات (ماده)، ساختارهای نحوی زبان (صورت) و اغراض تکلم، فهم‌پذیر است. مقاله پیش‌رو، به بررسی چیستی قضیه باتوجه به ضلع سوم، یعنی «غرض تکلم» پرداخته است. غرض تکلم عبارت است امری که می‌تواند هدف متکلم از بیان یک جمله باشد. ساختارهای نحوی، یکی از امکانات زبانی در خدمت متکلم بوده و ممکن است یک ساختار نحوی مانند جمله خبری برای اغراضی متناظر مانند خبر یا غیرمتناظر مانند امر، استفاده شوند. جمله خبری در سطح دال، موضوع علم نحو است. در مقابل، جمله خبری در سطح مدلول عبارت است از تصور چند معنای مرتبط همراه با ادعای تحقق آن ارتباط در عالم واقع. قضیه عبارت است از جمله خبری در سطح مدلول، به‌شرطی که غرض از آن، خبر باشد. بنابراین، جمله خبری در سطح دال که به لایه معنای نحوی مربوط است، بدون توجه به غرض تکلم، نه خبر است و نه انشاء و درنتیجه، بدون قرینه دال بر غرض، جمله خبری صرفا مقتضی خبر بودن است. منطق‌دانان دو دیدگاه در تعریف منطق دارند. تعریف اول با محوریت صدق و کذب و تعریف دوم با محوریت ایقاع و انتزاع است. تعریف اول، تعریف به لازم است. تعریف دوم براساس هییت قضیه در لایه معنای نحوی است و درنتیجه، در مواردی که غرض از هییت جمله خبری، انشاء باشد، مانع اغیار نیست.
کلیدواژگان: انشاء، خبر، قضیه، غرض تکلم، معنا
-
Page 7
In science, every term has an identity that is formed in the course of history. In this process, a scientific term is a being that experiences birth, growth, and sometimes death. As one of the terms of the modal logic, the general absolute has undergone a conceptual evolution and change throughout the history of logic. Among the ardent successors of Aristotle are the Muslims who developed the modal logic and the general absolute in their realm of thought and studied its effects. This study examines and reports the historical evolution of the general absolute in this realm. The research method is descriptive and the results show that the Muslim logicians disagree in both the semantics and the classification of the general absolute.
Keywords: Ibn Sina, Aristotle, Oparkhen, Fakhr Razi, actual (Falia), absolute(motlaqa), general absolute (motlaqa amma) -
Page 23
Ibn Sina proposes some forms for to the conditional conjugate syllogism; in the first form, which consists of two conjunctives, if the first premise contains something impossible, the syllogism will not be concluded. In this article, after explaining analogical gradation and Ibn Sina’s solution, the solutions of a number of prominent scholars of the golden age of Islamic logic are examined. In his book Sharh al-Qastas, Shams al-Din Samarqandi (766 AH) mentions these opinions, judges them and finally proposes a different solution. The solution for this analogical gradation depends on the analysis of the truth and quantity of the conditional conjugate syllogism, the type of cogent conjunctive association, real association and the verbal association (cogency), etc. so that the truth of the minor and major conditional proposition is evaluated and the correct solution is determined. Ibn Sina holds that the solution to these forms is to disturb the truth of the minor, due to its prior impossibility. But the criterion for the truth of the cogent conjunctive association is the existence of an association between the antecedent and the consequent, whether they are physical, mental or hypothetical. Therefore, the minor proposition has no flaw in terms of truth. According to the theory proposed by Khunaji and developed by Samarqandi, the minor proposition is true and the lack of conclusion of the syllogism is due to the lack of the condition of major totality in the first form of conjugate syllogism. Therefore, either the major proposition is true but lacks totality, or it is false as a total proposition.
Keywords: Ibn Sina, forms of conditional syllogism, association, Samarqandi, conditional conjugate syllogism, truth of conjunctive proposition, necessity andobligation -
Page 45
From the point of view of early logicians, aspects were always limited to necessity, possibility, and impossibility, although sometimes they also added the aspect of "actuality". Adding the aspect of permanence, Ibn Sina has consistent views in this regard. On the one hand, he accepts the duality of permanence and necessity, and on the other hand, he discusses their connection. This is why some have accused him of being contradictory. After Ibn Sina, many were divided into two groups; one group of logicians considered necessity and permanence as one aspect and another group considered them as two aspects and, accordingly, identified the types of propositions with the aspect of permanence. Therefore, the first question deals with the interpretation of Ibn Sina's conflicting views. The second question is why he believes in the connection of permanence and necessity. The author tries to answer these two questions and explain the accepted point of view and the results of the disagreement between the later scholars and Ibn Sina.
Keywords: Ibn Sina, aspect, permanence, necessity, necessary, transverse, opposite, contradictory -
Page 67
Religious beliefs must be based on knowledge that is logically obtained in a valid way and that also attains certainty in terms of the degree of knowledge. The logical validity and authenticity of the knowledge derived from the accumulative argument, which is being increasingly used in ideological discussions in this period, has not been carefully studied so far, and those who use this argument have assumed its validity and authority. Also, so far, no criteria have been proposed for the expression of a valid and conclusive cumulative argument. Using the analytical method and based on traditional logic, in this research we will first present a description of this argument as a logical conclusive syllogism, and then by determining three conditions, we will prove the premise of syllogism and will show that this argument can result in the minimum knowledge necessary for the benefit of authenticity in religious beliefs i.e. psychological certainty.
Keywords: logical validity, certainty, accumulative argument, authenticity, religious beliefs -
Page 87
The presence of matter and direction in judicial relation makes the role of modals in science and the discovery of fallacies very important. Hence, Nicholas Rescher, who considers the temporal structure of Ibn Sina's modal propositions as among the major contributions of Muslims to the science of logic, has sought to derive these propositions from Katebi’s treatise and to formulate them as R1 and R2. Previously, Lotfatullah Nabavi had shown the efficiency of R2 in analyzing the universal composite modal propositions, but had not independently analyzed the rules of simple and composite modal propositions. In this article entitled “The Compatibility of Rescher’s R2 formulation with Respect to Katebi’s Rules of Composite Modal Propositions”, the author examines the rules of simple modal rules. In order to complete the discussion, using the descriptive-analytical method, it tries to study the rules the composite modal propositions in Katebi’s inferential apparatus separately to show that the formulation of R2, in addition to the aforementioned efficiency, is also compatible enough with the rules of composite modal propositions in Katebi’s logic. Therefore, the results of the previous article are fully confirmed: "it is not possible to prove some of katebi’s arguments in Katebi’s modal logic without the default of being endowed (∃x) (∃t) RtAx".
Keywords: rules of propositions, R2 formulation, temporal modals, compositemodals, Katebi’s logic -
Page 105
In each text, there are at least three semantic layers: single words (matter), syntactic structures of language (form) and speech purposes. The present article examines the nature of proposition with respect to the third aspect, namely "the purpose of speech". The purpose of speech is the purpose of the speaker in saying a sentence. Syntactic structures are one of the linguistic possibilities in the service of the speaker. A syntactic structure, such as a declarative sentence, may be used for corresponding purposes such as statements or non-corresponding purposes such as imperatives. A declarative sentence at the level of the signifier is the subject of syntax. In contrast, a declarative sentence at the level of signification means the conception of several related meanings along with the claim that that connection is fulfilled in the real world. A proposition is a sentence at the level of signification, provided that the purpose is declaration. Therefore, a declarative sentence at the level of the signifier, which is related to the layer of syntactic meaning, is neither declarative nor exclamatory, regardless of the purpose of speech, and therefore, without a correspondence between the signifier and the purpose, a declarative sentence is merely a statement. Logicians have two views on the definition of logic. In the first definition, a proposition is something that can be true or false. Although this definition is universal and proper, it means necessary. Another definition is unilateralness and abstraction. This definition is based on the proposition in the layer of syntactic meaning and, as a result, in cases where the purpose of the declarative sentence is exclamatory, it is not exclusive of unrelated things.
Keywords: exclamatory, declarative, proposition, purpose of speech, meaning
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.