ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 197 (فروردین و اردیبهشت 1401)

در این مطالعه کیفیت، کمیت و بلوغ ماده ی آلی در سازندهای کشف رود و چمن بید بررسی شد. سازند کشف رود در چاه های A، B و E با مقادیر محتوی کربن آلی (Total Organic Carbon: TOC) کمتر از یک درصد سنگ مادر ضعیف است. این سازند در چاه D با TOC کمتر از 2درصد دارای سنگ مادر نسبتا خوب (Fair) و در چاه C سنگ مادر محسوب نمی شود. سازند چمن بید تنها در چاه B تشخیص داده شده است و سنگ مادر محسوب نمی شود. این نتایج بر اساس نمودار S2 در برابر TOC نیز تایید می شوند. نمودار HI در برابر OI برای تعیین نوع کروژن نشان می دهد که سازند کشف رود دارای کروژن های مخلوط II-III، III و IV و سازند چمن بید دارای کروژن III می باشد. برای تعیین نوع هیدروکربور تولیدی احتمالی حداقل TOC برای زایش و مهاجرت نفت و گاز به ترتیب یک و 5/0درصد و حداقل S2 برابر باmgHC/grTOC 3 در نظر گرفته شد. بر این اساس سازند کشف رود تنها در چاه D توانایی زایش و مهاجرت مقداری نفت و گاز را دارد (TOC بالای 5/1درصد و S2 بالای 3) و در بقیه ی چاه ها سازند کشف رود و سازند چمن بید در چاه B عملا پتانسیلی برای زایش و توانایی برای مهاجرت هیدروکربور ندارند. به طور کلی نمی توان الگوی مشخصی از تغییرات TOC برای سازند کشف رود به دست آورد و تغییرات مواد آلی با جریان های قدیمه و منشا تامین رسوب همخوانی نشان نمی دهد. فعالیت های تکتونیکی در هنگام رسوب گذاری منجر به تغییرات رخساره ای و احتمالا مانع اصلی برای ارایه ی الگوی مشخصی جهت تشکیل و نگهداری مواد آلی شده اند.

رایج ترین روش کنترل چاه حین عملیات تعمیر و تکمیل چاه ها در شرکت های داخلی، تزریق پیوسته ی سیال حفاری (بعضا با وزن بسیار سنگین) می باشد که عامل اصلی آسیب سازندی در بسیاری از چاه های نفتی و گازی می باشد. در مخازن شکافدار، لایه های پرتراوا و مخازن تخلیه شده که افت فشار محسوسی پیدا کرده اند کشتن چاه می تواند آسیب شدیدی به ناحیه تولیدی چاه وارد کرده به گونه ای که دیگر بازگشت به شرایط ایده آل تولید چاه ممکن نباشد. میادین متعددی در مناطق نفت خیز جنوب وجود دارد که حتی با آب شیرین نیز فشار ستون سیال چاه در آن ها از فشار مخزن به مقدار قابل توجهی بیشتر است که این مساله مبین لزوم اصلاح/بهبود روش کنترل چاه (کشتن چاه) می باشد. انجام عملیات تعمیر و تکمیل بدون تحمیل/با تحمیل کمترین آسیب به سازند مخزنی گامی مثبت و اساسی در راستای صیانت از مخازن هیدروکربوری و بهینه سازی تولید می باشد که در مناطق نفت خیز جنوب فعالیت های متعددی در این راستا در حال پیگیری می باشد. هدف این مقاله ایجاد زمینه آشنایی خوانندگان با دستگاه های هیدرولیکی تحت فشار، مزایا و کاریردهای آنها حین عملیاتی مانند راندن رشته تکمیلی و نصب آستری (به عنوان یکی از راهکارهای کاهش/جلوگیری از آسیب سازندی) می باشد.

کیفیت محصول همواره یکی از مهم ترین پارامترهای موثر در فروش و بازاریابی است. رنگ سنجی به عنوان ابزاری جهت تعیین بصری کیفیت بنزین، سوخت های جت دیزل، میعانات گازی و سایر فرآورده های نفتی سبک همچون روغن مورد استفاده قرار می گرفت. تعیین رنگ فرآورده های نفتی عمدتا برای اهداف کنترل تولید استفاده می شود و یک ویژگی مهم کیفی است، زیرا رنگ توسط مشتری به راحتی مشاهده می شود. رنگ سنجی یک راهنمای قابل اعتماد برای کیفیت محصول نیست و به تنهایی کیفیت محصول را مشخص نمی کند. در صنعت نفت، رنگ سنجی بر اساس استانداردهای ASTM، و Saybolt اندازه گیری می شود که مبتنی بر دو استاندارد بین المللی تهیه شده توسط انجمن آزمایش و مواد آمریکایی (ATSM)، یعنی 156ASTM D و 1500ASTM D است. در این  پژوهش، متد رنگ سنجی نمونه ی سیال میعانات گازی یکی از میادین گازی جنوب کشور با استفاده از استانداردهای مربوطه بررسی و امکان سنجی شده است. سپس با استفاده از استاندارد Saybolt برای اندازه گیری رنگ نمونه ی سیال از طریق رگرسیون غیرخطی 6045D ASTM ارتباط بین اختلاف رنگ و عدد Saybolt مشخص می شود و به بهینه کردن مدل و کاهش کمترین مجموع مربع باقی مانده های نهایی (Final SSE) و انحراف استاندارد فاصله بین مقادیر داده و مقادیر فیت شده (S) پرداخته ایم. پس از رد کردن Saybolt، استاندارد 1500D ASTM به عنوان روش مناسب تر برگزیده و با استفاده از استاندارد 6045D ASTM به محاسبه ی مقدار دقیق رنگ این نمونه ی سیال با استفاده از دستگاه 2/195Tintometer PFX می پردازیم و معادله ی کالیبراسیون مناسبی با ضریب تشخیص 8962/99 ارایه می کنیم.

امروزه نگرش جامع نگر به واحدهای عملیاتی به هم وابسته در زنجیره ی تولید از میدان های هیدروکربنی، یکی از مهم ترین الزامات  تولید پایدار، اقتصادی و ایمن است. بدین منظور توسعه ی مدل های یکپارچه، ابزار مناسبی در نیل به این هدف هستند. مدل های مورد اشاره از اتصال مدل های مخزن، چاه ها، خطوط لوله ی روزمینی و تاسیسات فرآورشی شکل می گیرند، به طوری که در اثر اتصال این مدل ها به یکدیگر برهم کنش فشاری و تاثیرپذیری واحدهای بالادست و پایین دست از یکدیگر در بررسی زنجیره ی تولید لحاظ می شود و بهینه سازی بر مبنای یک تابع هدف با در نظر گرفتن محدودیت های تولیدی را ممکن می سازد. در این رویکرد امکان در نظر گرفتن برهم کنش فشاری بین مخزن، چاه، خطوط لوله ی روزمینی و تاسیسات فرآورشی وجود دارد. لذا در این مقاله سعی شده است روش شناسی جامع ساخت مدل یکپارچه اعم از نوع داده های لازم، نحوه ی ساخت و استانداردسازی مدل مخزن، چاه و خطوط لوله ی روزمینی و سپس ساخت مدل یکپارچه و انجام تطابق تاریخچه بیان شده و با اجرای آن روی یک میدان واقعی نشان داده شود. در این میدان واقعی با اجرای مدل سازی یکپارچه، مدت زمان نگهداشت تولید به مدت هفت ماه افزایش یافت. همچنین نتیجه ی این مدل سازی نشان داد که در حالت غیریکپارچه تولید انباشتی، 60درصد کمتر از حالت واقعی خواهد بود.

مدل سازی حوضه و سیستم نفتی نقش مهمی در مطالعات اکتشافی هیدروکربن دارد. با استفاده از مدل سیستم نفتی می توان اهداف جدید اکتشافی را پیش بینی کرده و به طور موثری از حفاری های خشک و ناموفق جلوگیری کرد. بررسی سیستم های نفتی یک ناحیه به معنای درک دقیقی از سنگ های منشا فعال، مخازن، پوش سنگ ها و همچنین فرآیندهایی نظیر مهاجرت، تشکیل نفت گیر و شکل گیری تجمعات نفتی است. علی رغم اهمیت پوش سنگ ها در حفظ منابع هیدروکربنی و اهمیت سنگ های منشا در توانایی آنها برای شارژ مخازن، عمده ی مطالعات شرکت های نفتی در بررسی مخازن خلاصه می شود. در این مقاله، ضمن تشریح ارزشمندی مطالعات مربوط به بررسی سیستم های نفتی، ماژول "سیستم نفتی" نرم افزار پترل نیز معرفی می شود. با استفاده از این ماژول، می توان مدل های یک بعدی و سه بعدی سیستم نفتی را تهیه کرد. همچنین نمودار رویدادهای یک سیستم نفتی را نیز می توان ترسیم کرد. این امکان وجود دارد که خروجی های متنوع یک بعدی و دوبعدی را از مدل سه بعدی نهایی استخراج کرد. ماژول مدل سازی سیستم نفتی در پترل از مدل ساختمانی بدون گسل به عنوان مدل پایه استفاده می کند. نرم افزار پترل همه ی محاسبات و شبیه سازی لازم برای مدل سازی یک بعدی را انجام می دهد و بر حسب نظر کاربر، انواع خروجی ها را ارایه می دهد. با این حال، این نرم افزار برای مدل سازی سه بعدی از نرم افزار پترومد به عنوان شبیه ساز جهت انجام محاسبات استفاده می کند که نتایج حاصل در هر دو نرم افزار به صورت هم زمان قابل مشاهده و بررسی است.

طی سالیان گذشته نفت خام جایگاه پیشین خود در اقتصاد ایران از دست داده است. سهم نفت در تولید ناخالص داخلی در طول بیست سال اخیر از 24درصد به 14درصد کاهش یافته است. درآمدهای ارزی صادرات نفت خام جایگاه کمتری در تامین ارز کشور دارند. سهم نفت و میعانات در عرضه ی انرژی اولیه نیز روند کاهشی قابل توجهی داشته است و از 68درصد به 53درصد افت کرده است. طی سال های اخیر از اهمیت راهبردی نفت خام در دنیا نیز کاسته شده که دلیل اصلی آن را می توان کاهش سهم نفت در سبد انرژی جهانی و مازاد عرضه ی نفت خام دانست. در این میان سهم ایران از تولید نفت جهانی طی یک دهه ی اخیرکاهش داشته و پیش بینی ها بر ادامه ی این کاهش اذعان دارند. بر این اساس، تغییر نگاه به نفت خام دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. نتیجه ی قهری کاهش درآمدهای صادرات نفت خام برای تامین ارز کشور و افول اهمیت راهبردی حضور در بازار جهانی نفت خام، توسعه ی مصارف داخلی نفت خام در اقتصاد ملی است. لذا قوانین، مقررات و سیاست گذاری ها بایستی به صورت جدی در این مسیر قرار گیرد. توسعه ی پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه ها اعم از کوچک و بزرگ باید به نهضت جدی تبدیل شود تا بتوان از فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی برای افزایش صادرات غیرنفتی و توسعه ی اقتصاد ملی بهره گرفت. روشن است کارسازی برای توسعه ی واحدهای کوچک در صنعت نفت کشور، گامی موثر در مردمی سازی این صنعت و در نتیجه توزیع عادلانه ی درآمد است.

کاربردی کردن پژوهش و فناوری به منظور ارایه ی راه حل های فناورانه و تعریف طرح ها و پروژه های کلان پژوهشی در افقی بلندمدت، زمینه ساز استقرار نسل جدید پژوهش و فناوری در صنعت نفت ایران در دهه ی اخیر شده است. از این رو و با توجه به نقش مهم روش مدیریت این پروژه ها در اثربخشی بیشتر و تحقق نتایج مورد انتظار، این پژوهش به بررسی آخرین مدل ها و روش های مدیریت پروژه های پژوهشی پرداخته و با توجه به وضعیت فعلی مدیریت این پروژه ها در شرکت ملی نفت ایران، پیشنهاداتی را اریه نموده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که ضرورت انعطاف پذیری در مواجهه با عدم قطعیت ذاتی پروژه های پژوهشی و نیز به کارگیری سیستم ارتباطی مناسب، لزوم بازنگری در شیوه ی مدیریت و نظارت پروژه های پژوهشی صنعت نفت و اتخاذ رویکردی ترکیبی با استفاده از روش های چابک و سنتی را نمایان می کند.

امروزه قراردادهای رایج در صنعت نفت و گاز دنیا به سه گروه عمده تقسیم می شوند که شامل قراردادهای امتیازی، قراردادهای مشارکت در تولید و قراردادهای خدماتی است. این سه دسته قرارداد با توجه به کثرت استفاده از آنها در طول تاریخ توسط کشورهای مختلف به قدر کافی مورد بررسی قرار گرفته، اما به دیگر قراردادهای بالادستی توجه کافی نشده است. یکی از این قراردادها، قراردادهای اجاره ی صنعت نفت و گاز است. این قراردادها با توجه به نظام مالکیت خصوصی نفت و گاز در کشورهای محدودی از جمله ایالات متحده ی آمریکا و کانادا رایج هستند. این قرارداد، توافقی است که بین مالک مواد معدنی و شرکت نفتی انجام می شود و طبق آن مستاجر به مواد معدنی موجود در زمین مالک دسترسی پیدا می کند و حق اکتشاف، بهره برداری و تولید را دارد و موجر این اختیار را در مقابل رسیدن به امتیازاتی در نتیجه ی تولید به مستاجر می دهد. در این پژوهش، با توجه به عدم بررسی این قراردادها در منابع حقوقی کشورمان سعی شده است که جنبه های حقوقی این قرارداد بررسی و این نوع قراردادها به صنعت نفت و گاز شناسانده شود.

فرآیند و کاربرد هیسترزیس1 به دلیل استفاده ی گسترده در بسیاری از رشته های علوم و مهندسی به طور جدی مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته است. اقتصاد، فیزیک، مهندسی شیمی، مهندسی برق، مهندسی مکانیک و مهندسی نفت نمونه هایی از رشته هایی هستند که با هیسترزیس مواجه می شوند. با این حال، معنای هیسترزیس از یک زمینه به زمینه ی دیگر متفاوت است و بنابراین، بسته به زمینه ی موردنظر، تعاریف زیادی برای این پدیده وجود دارد. پدیده ی هیسترزیس در مهندسی نفت به دلیل نقشی که در مهندسی مخزن و شبیه سازی مخزن و همچنین عملکرد بازی می کند، اخیرا به شدت مورد توجه قرار گرفته است. در نتیجه برآورد و تخمین دقیق خواص سنگ و سیال مخزن نقش اساسی در ارزیابی فرآیندهای بازیافت هیدروکربن ها دارد. در این کار مروری به تعریف هیسترزیس ترشوندگی و هیسترزیس زاویه ی تماس و نقش و تاثیر آنها بر تزریق و توزیع سیال می پردازیم.