فهرست مطالب

علوم جغرافیایی - پیاپی 36 (پاییز 1400)

نشریه علوم جغرافیایی
پیاپی 36 (پاییز 1400)

  • تاریخ انتشار: 1401/03/01
  • تعداد عناوین: 10
|
  • مهدی خداداد*، حسین موسی زاده، فضل الله اسمعیلی صفحات 1-18

    با مدلسازی سیستم پیچیده شهری، الگوهای فضایی و روندهای رشد شهری را می توان شبیه سازی و پیش بینی کرد و درک بهتری از سیستم شهر به عنوان یک کل به دست آورد. از اینرو از مدل های فضایی ابزارهایی مفید برای درک فرآیند توسعه شهری و ابزاری کمکی برای سیاست گذاری، مدیریت و برنامه ریزی شهری می باشد. در همین راستا ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری به معنای عینیت بخشیدن به قابلیت بالقوه سرزمین مورد انتظار است. هر صورت، برای داشتن یک توسعه پایدار و در خور شهرها، برنامه ریزی سرزمین امری ضروری است. بنابراین پژوهش حاضر به منظور ارزیابی توان اکولوژیک توسعه فیزیکی شهر رشت با استفاده ترکیبی از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق فازی انجام گرفته است. در این نوشتار، هشت معیار جهت پهنه بندی اراضی مستعد توسعه شهری رشت در محیط نرم افزاری Arc GIS10.2 استفاده شده است. یافته های تحقیق حاصل از روش فازی، بیانگر این بود که 15.88 درصد از مساحت منطقه مورد مطالعه که معادل 1299.98 هکتار می باشد در کلاس خیلی مناسب قرار دارد. این مقدار برای کلاس با قابلیت مناسب برابر 22.95 درصد معادل 1878.495 هکتار از مساحت منطقه می باشد. 27.56 درصد از مساحت حوزه که معادل 2255.273 هکتار می باشد در کلاس با قابلیت متوسط قرار دارد. 22.81 درصد از مساحت حوزه که معادل 1867.261 هکتار می باشد در کلاس با قابلیت نامناسب قرار دارد. در نهایت 10.77 درصد از مساحت حوزه که معادل 881.4634  هکتار در کلاس با قابلیت خیلی نامناسب می باشد.

    کلیدواژگان: توان اکولوژیک، توسعه شهری، منطق فازی، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، شهر رشت
  • حسن رضایی، محمد معتمدی راد* صفحات 20-38

    اقلیم یک عامل بسیار مهم و محدود کننده در تولیدات کشاورزی می باشد. به طور یقین بخش کشاورزی بیشترین ارتباط و تاثیر پذیری را از شرایط محیط اطراف و به خصوص اقلیم دارد، به گونه ای که ویژگی های اقلیمی در بلند مدت، منجر به تعیین الگوی کشت و توجیه پراکنش گونه های گیاهی مختلف شده است. هدف عمده این تحقیق ارزیابی روند تغییرات پارامترهای آگروکلیمایی موثر بر رشد زرشک در شهرستان سبزوار می باشد. برای این منظور داده های روزانه دمای کمینه، بیشینه، بارش، میانگین دما، رطوبت نسبی، دما خاک، ساعات آفتابی و میانگین دما، رطوبت نسبی و دما خاک در روز اتمام مرحله فنولوژی ایستگاه سینوپتیک سبزوار واقع غرب خراسان رضوی طی سالهای1999-2019 اخذ و از طریق آنها مقادیر پارامترهای اقلیمی در  سطوح احتمالی مختلف در مراحل فنولوژی محاسبه گردید. در مرحله بعد، از آزمون من کندال به بررسی روند عناصر اقلیمی در مراحل مختلف فنولوژی محصول زرشک استفاده گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که در بین پارامترهای اقلیمی بر کشت زرشک، میانگین دمای، ساعت آفتابی روند کاهشی و سرعت باد روند افزایشی معنی داری در سطح 5 درصد را دارا می باشند.

    کلیدواژگان: پارامترهای اقلیمی، فنولوژی زرشک، من کندال، سبزوار مقدمه
  • مهرداد محلوجی، احمد خادم الحسینی*، حمید صابری، صفر قائد رحمتی صفحات 39-61

    از پدیده های عمده ناپایدارکننده شهری، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، بافت های نابسامان وناکارآمد شهری است که در حال گسترش فزاینده می باشد.این گونه مناطق از نظر ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی در سطح پایین تری از سایر مناطق شهری بوده و تهدید جدی برای پایداری  شهری می باشند. از ویژگی های شهرهای جهان سوم عدم تعادل و تمرکز شدید در شهرنشینی است و همواره تعداد محدودی از محله ها در رفاه و آسایش بوده و در نقطه ی متقابل، پاره ای ازساکنین از این مواهب برخوردارنیستند .در اصفهان نیز به موازات رشد شهرنشینی، گسترش محلات نابسامان وناکار آمد از پدیده های فراگیر شهر است که از امکانات وخدمات شهری مناسبی برخوردار نیستند. هدف از این پژوهش ارزیابی شاخص های رفاه شهری بر کیفیت محیط شهری در منطقه 14 شهراصفهان بوده زیرا این محدوده با 27 پهنه و مساحتی بیش از 312 هکتار وسیع ترین پهنه نا کارآمد شهری را به خود اختصاص داده است. نوع تحقیق کاربردی و در چارچوب روش های توصیفی - تحلیلی قرار می گیرد و جهت گردآوری و تحلیل داده ها از روش های پیمایشی، اسنادی و میدانی استفاده و در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از تکنیک های آماری PLS ، روش های تصمیم گیری چند معیاره استفاده گردیده است. از نتایج بدست آمده اینکه  در شاخص های رفاه شهری، شاخص اقتصادی از کمترین رضایت در بین ساکنین برخوردار بوده وپس از آن به ترتیب شاخص های اجتماعی-فرهنگی،  مدیریتی وحکمروایی، زیست محیطی وکالبدی وفضایی رده های بعدی را به خود اختصاص داده اند که علیرغم افزایش رضایت مندی، از متوسط استاندارد پایین تر و وضعیت نامطلوب و پایین تر ازحد استاندارد رفاه شهری را تایید مینماید. از طرفی عوامل و زیر مجموعه شاخص های رفاه شهری تاثیر معنی داری بر کیفیت محیط شهری داشته و نشان میدهد توجه به رفاه شهری تاثیر بسزایی در کیفیت محیط شهری دارد.

    کلیدواژگان: رفاه شهری، کیفیت محیط شهری، بافت ناکارآمد، منطقه 14، شهراصفهان
  • محمد ملکوتی نیا، علیرضا سلطانی*، بختیار عزت پناه صفحات 62-82

    یکی ازتبعات ایجادشهرهای بزرگ، شدت گرفتن مساله تامین مسکن برای گروه های کم درآمد بوده است. هدف پژوهش ارزیابی سیاست های اجرایی تامین مسکن گروه های کم درآمد از دیدگاه ساکنان مسکن مهر شهر جدید سهند است. در این راستا ابتدا 44 شاخص مرتبط با کیفیت این مساکن در پنج بعد اقتصادی، اجتماعی، خدماتی، کالبدی و زیستمحیطی استخراج شد. برای بررسی وضعیت شاخص ها، تعداد 384 پرسشنامه براساس فرمول کوکران تکمیل گردید. نتایج بررسی وضعیت محدوده نشان داد که هر پنج بعد، در وضعیت متوسط و پایین تر از حد متوسط قرار دارند. در واقع سیاست مسکن مهر در ابعاد زیست محیطی و خدمات عمومی رضایت نسبی ساکنان را برآورده کرده است. سپس به منظور تعیین اولویت های اجرایی شاخص ها، تحلیل دو بعدی و یکپارچه براساس وضعیت فعلی و وزن نسبی شاخص ها (با استفاده از مدل AHP) صورت گرفت. نتایج حاکی از آن است که شاخص هایی همچون تناسب قیمت با درآمد، تسهیلات بانکی، تعاملات اجتماعی، موقعیت واحدهای مسکونی نسبت به مرکز شهر، فاصله واحدهای مسکونی تا محل کار، دسترسی به حمل و نقل عمومی و دسترسی به خدمات بهداشتی از اولویت های اصلی در قلمرو مکانی پژوهش هستند. در واقع این شاخص ها در وضع موجود از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و همچنین از نظر کارشناسان از وزن نسبی بالایی برخوردار هستند.

    کلیدواژگان: ارزیابی، سیاست مسکن، مسکن کمدرآمد، تبریز، ایران
  • مهدی ملک محمودی، مهدی کماسی*، جعفر جعفری اصل، سیما اوحدی صفحات 83-105

    خشکسالی یکی از اصلی ترین و قدیمی ترین بلای طبیعی است که عواقب زیست محیطی مهمی را به در پی دارد. در واقع میزان خشکسالی مقایسه نسبی بین میزان بارندگی هر منطقه در آن سال با میانگین بارندگی در سال های گذشته می باشد. استان کهگیلویه و بویراحمدگر چه از نظر میزان بارش دارای جایگاه سوم در کشور می باشد اما خشکسالی ها به طور متناوب این استان را تحت تاثیر قرار داده و خسارات جبران ناپذیری را به دنبال دارند. استفاده از نمایه های اندازه گیری خشکسالی برای پایش و ارزیابی مکانی و زمانی این پدیده به جهتش مدیریت بحران آن ضروری و حیاتی به نظر می رسد. در این پژوهش از شبکه های عصبی مصنوعی (ANN) و مدل عصبی فازی تطبیقی (ANFIS) برای پیش بینی خشکسالی با نمایه بارش استاندارد (SPI) و نمایه خشکسالی موثر (EDI) استفاده گردیده است بر اساس مطالعات نمایه های SPI و EDI قابلیت بیشتری در پیش بینی نسبت به نمایه هایی چون پالمر، پالفی و دیگر نمایه ها دارند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که نمایه SPI قابلیت و دقت بالاتری نسبت به نمایه EDI در پیش بینی خشکسالی دارد و از طرفی مدل شبکه عصبی- فازی تطبیقی بهینه شده (PSO-ANFIS) جهت پیش بینی خشکسالی از کارایی بالایی برخوردار است. نتایج نشان می دهد که بهینه شده موجب افزایش دقت مدلسازی در مرحله صحت سنجی و واسنجی شده است همچنین مدل با ضریب واسنجی 97/0 و ضریب صحت سنجی 86/0 بهترین مدل می باشد.

    کلیدواژگان: خشکسالی، الگوریتم ازدحام ذرات، شبکه عصبی، فازی تطبیقی، کهگیلویه و بویراحمد، نمایه های EDI و SPI
  • محمودرضا انوری*، غلامرضا میری، محمد امیاری صفحات 106-122

    پایدار و توجه جدی به مسایل محیطی، با کنفرانس سازمان ملل متحد پیرامون محیط زیست انسانی در سال 1972 در استکهلم سوید شروع شد. این پژوهش، به تحلیل مولفه های تاثیرگذار در توسعه پایدار شهری در مناطق مناطق پنج گانه شهر زاهدان می پردازد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و نوع آن کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش، دو روش کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری، شهروندان مناطق پنج گانه شهر زاهدان 587730 نفر می باشد. حجم نمونه طبق فرمول کوکران، 384 نمونه تنظیم و بین شهروندان مناطق به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای توزیع گردید. جهت اولویت بندی مناطق شهر زاهدان از نظر شاخص های توسعه پایدار از تکنیک تاپسیس فازی (FTOPSIS) و جهت وزن دهی به شاخص ها از تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) استفاده شده است. نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس فازی نشان می دهد مناطق پنج گانه شهر زاهدان از نظر شاخص های توسعه پایدار شهری در یک سطح مناسب قرار ندارند و از یک فاصله زیادی برخوردارند. با توجه به نتایج بدست آمده منطقه 1 در رتبه اول و منطقه 4 در رتبه آخر قرار گرفته است.

    کلیدواژگان: توسعه پایدار، تکنیک تاپسیس فازی، زاهدان
  • مهرناز فدایی، حسین سلیمانی*، امیر گندمکار، سید رامین غفاری صفحات 123-138

    هدف از پژوهش حاضر بررسی اثرپذیری توسعه گردشگری روستایی ازبرنامه ریزی روستاهای دارای بافت باارزش بانقش واسطه مدیریت روستایی دردهستان سمام شهرستان املش می باشد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف  یک تحقیق کاربردی و از نظر روش انجام دادن تحقیق توصیفی- تحلیلی است. جامعهآماریموردپژوهششامل سرپرستان خانوارهای روستاهای بالای 20 خانوار دردهستان سمام به تعداد 999  نفر بوده که حجم نمونه براساس فرمول کوکران به تعداد 278 نفر به شیوه تصادفی دردسترس انتخاب شدند.  ابزار پژوهش شامل پرسشنامه 20 سوالی در بخش برنامه ریزی روستاهای دارای بافت با ارزش، 10 سوالی در بخش توسعه گردشگری روستایی و 27 سوالی در بخش مدیریت روستایی است. برای بررسی روایی پرسشنامه از نظر 5 نفر از متخصصین حوزه برنامه ریزی روستایی استفاده شده و روایی آن چندین بار مورد بررسی قرار گرفت و همچنین از روایی سازه ای نیز بر اساس تحلیل عاملی تاییدی استفاده شده است.  برای بررسی پایایی نیز از آلفای کرونباخ بهره گرفته شد که مقدار آن 84/0 بوده و در وضعیت مطلوبی است. در قسمت تحلیل داده ها به کمک نرم افزارهایspss22،Smart PLSبه بررسی سوالات تحقیق با استفاده از مدل سازیمعادلات ساختاری پرداخته شد. نتایج نشان داد که به طور کلی توسعه گردشگری روستایی ازبرنامه ریزی روستاهای دارای بافت باارزش بانقش واسطه مدیریت روستایی تاثیر پذیرفته است. در واقع برنامه ریزی روستاهای دارای بافت باارزش بر مدیریت روستایی روستایی، برنامه ریزی روستاهای دارای بافت باارزش بر توسعه گردشگری روستایی و مدیریت روستایی بر توسعه گردشگری روستایی تاثیرگذار بوده است.

    کلیدواژگان: توسعه گردشگری روستایی، بافت باارزش، مدیریت روستایی، دهستان سمام
  • فهیمه خواجه نبی، محمدرضا زند مقدم* صفحات 139-162

    فعالیت های مختلف اقتصادی آن کشور است و بدون سرمایه گذاری در طرح های زیربنایی، نمی توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت. گردشگری، یکی از پویاترین فعالیت های اقتصادی عصر حاضر است که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا می کند و دارای ابعاد مادی و معنوی است که هر کدام می توانند دیگری را مجذوب خود نمایند و امروزه به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی دنیا، جایگاه ویژه ای در عرصه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به خود اختصاص داده است. هدف این پژوهش بررسی اثرات ساختارهای موثرگردشگری بر توسعه پایدارشهرستان گلوگاه است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا تحلیلی- توصیفی است. جامعه آماری در این تحقیق، خانوارهای شهرستان گلوگاه، مدیران و گردشگران می باشند (تحلیل نتایج برای هر سه گروه به تفکیک انجام شده است).  برای انتخاب حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است که در بین خانوارها تعداد 360 پرسشنامه، در گروه گردشگران تعداد 285 پرسشنامه و در گروه مسولین تعداد 50 پرسشنامه به  صورت طبقه بندی نسبتی شده انتخاب شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار میک مک استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که ساختار اجتماعی-فرهنگی، نهادی، اقتصادی و محیطی به ترتیب بیشترین تاثیرگذاری را درگردشگری شهرستان گلوگاه دارند. و از نظر تاثیرپذیری به ترتیب ساختار اجتماعی- فرهنگی، محیطی، اقتصادی و نهادی رتبه بندی گردید. و این ترتیب برای تاثیرگذاری غیرمستقیم نیز تکرار شده است.

    کلیدواژگان: گردشگری شهری، توسعه پایدار، میک مک، شهرستان گلوگاه
  • علی حنفی* صفحات 163-182

    سیل یکی از بلایای طبیعی است که اغلب مناطق کشور را تحت تاثیر قرار داده و موجب وارد آمدن خسارت می گردد. برآورد سیلاب طراحی یکی از اجزای مهم مطالعات هیدرولوژی، پروژه های منابع آب بویژه طرح های سدسازی است. سیلاب طراحی یک سد، سیلابی است با اوج، حجم و دوره بازگشت مناسب که ایمنی سد و سازه های وابسته را طی دوره بهره برداری تضمین می نماید. در این تحقیق به منظور تخمین حداکثر سیلاب محتمل[1] حوضه آجی چای، از بین مدل های بارش- رواناب مدل ریاضی HEC-HMS انتخاب و استفاده گردید. بدین منظور داده های هواشناسی مربوط به 40 ایستگاه همدید، آب و هواشناسی و بارانسنجی از سازمان هواشناسی و شرکت تماب اخذ گردید و سپس به منظور برآورد حداکثر سیل محتمل حوضه، ابتدا حوضه اصلی به زیرحوضه های کوچک تر تقسیم و خصوصیات فیزیوگرافیک هر زیرحوضه تعیین شد. الگوی بارندگی مطابق الگوی تیپ II، بارندگی 24 ساعته انتخاب گردیده و بزرگ ترین بارندگی 6 ساعته از آن در دوره برگشت های مختلف استخراج می گردد. سپس جهت تولید هیدروگراف حداکثر سیل محتمل در دوره بازگشت های مختلف مدل HMS برای حوضه اجرا گردیده و هیدروگراف حداکثر سیل محتمل برای زیرحوضه های مختلف ترسیم گردید. همچنین مقدار حداکثر سیلاب محتمل در دوره بازگشت های مختلف برای تمام زیرحوضه ها محاسبه گردید. حداکثر سیلاب محتمل کل حوضه آجی چای در دوره های بازگشت های 2، 10، 25، 50 ،100 و 200 ساله به ترتیب 18261 ، 33073 ، 42212 ، 49207 ، 55845 و 62198 مترمکعب بر ثانیه برآورد گردید.

    کلیدواژگان: حداکثر سیل محتمل، مدل ریاضی HEC-HMS، هیدروگراف، حوضه آجی چای
  • جعفر بهاری*، شهلا بهاری، سمیرا محمدی صفحات 183-202

    چکیدهتحقیق حاضر با هدف تاثیر رفتار شهروندی سازمانی بر تصویر برند در صنعت هتل داری در هتل های بین المللی پارسیان استان مازندران، شامل: هتل های پارسیان آزادی رامسر(4 ستاره) و پارسیان آزادی خزر(5 ستاره) در تابستان 96 صورت پذیرفته است. جامعه آماری این تحقیق کلیه کارکنان و مشتریان هتل های بین المللی پارسیان استان مازندران می باشد. داده های مورد نیاز برای این تحقیق با روش نمونه گیری تصادفی ساده از کارکنان و میهمانان هتل های بین المللی پارسیان استان مازندران و با ابزار پرسشنامه جمع آوری شده است. تحقیق حاضر، از نظر هدف، کاربردی و براساس روش گردآوری داده ها، توصیفی و از نوع پیمایشی است. همچنین از روش معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار اسمارت پی ال اس به منظور تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که رفتار شهروندی سازمانی و هر یک از ابعاد آن تاثیر مثبت و معناداری بر تصویر برند دارند. و همچنین نشان داده شد که متغیر فضیلت مدنی دارای بزرگترین مقدار ضریب مسیر است و تاثیر آن نسبت به سایر متغیرها بر تصویر برند بیشتر است.

    کلیدواژگان: رفتار شهروندی سازمانی، تصویر برند، اسمارت پی ال اس، صنعت هتلداری، مازندران