پژوهشنامه انقلاب اسلامی
پیاپی 40 (پاییز 1400)

هدف اصلی از نگارش پژوهش حاضر، رسیدن به فهم دقیق از وضعیت امنیت اجتماعی در کشور و نیز تهدیدات موجود در آن است. همچنین برای این تحقیق، اهداف فرعی نیز در نظر گرفته شده اند که عبارت اند از اینکه تهدیدات موجود در حوزه امنیت اجتماعی شناسایی و احصا شوند و سپس اولویت، اهمیت و میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این تهدیدات نسبت به یکدیگر مشخص گردند.

جهت رسیدن به اهداف فوق رویکرد پژوهش حاضر، آمیخته اکتشافی است که شامل دو قسمت کیفی و کمی- کیفی می باشد. در بخش کیفی، پس از بررسی ادبیات در زمینه تهدیدات امنیت اجتماعی، روابط میان تهدیدات با استفاده از روش پژوهش مدلسازی ساختاری- تفسیری (ISM)، تحلیل خواهد شد.  

نتایج حاصل از تحقیق حاضر موجب دسته بندی و طراحی مدل مفهومی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری تهدیدات امنیت اجتماعی می شود..

در پایان به این نتیجه رسیده ایم که سه تهدید: ضعف ساختاری نهادهای اجرایی و قضایی؛ کاهش سطح احساس رفاه و رضایتمندی از زندگی و کاهش نقش خانواده در تربیت فرزندان، جایگاه تاثیرگذارترین تهدیدات را به خود اختصاص داده اند که باید در اسرع وقت مورد توجه مدیران قرار گیرد. همچنین تهدیداتی همچون: کاهش سطح اعتماد مردم به نیروهای تامین کننده امنیت و نظم؛ کاهش امنیت شغلی و افزایش گسست های نسلی، جزو تاثیرپذیرترین تهدیدات شناسایی شده اند.

محمدرضاشاه به تبعیت از حکومت پدرش، تلاش نمود تا از طریق لایه های سیاسی و با تمسک به عظمت و شکوه گذشته ایران، فرآیند ناتمام ملت سازی را دنبال کند؛ اما او در حقیقت ملی گرایی را به ایدیولوژی رسمی دولتی برای جلب نظر مردم و بازنمایی ایده شاهی ایران باستان بدل نمود و بدین ترتیب نتوانست این فرایند را به سرانجام برساند. با این توصیف، هدف این پژوهش طرح پرسش اساسی تحت این عنوان است که چرا سیاست های ملت سازی، در ایران عصر محمد رضاشاه ناقص و ناتمام ماند؟ در پاسخ، این فرضیه مطرح می شود که: شکل گیری ساختار اقتدارگرا و آمرانه سیاسی، سبب گسست در پارادایم ملت سازی شده و روند نضج آن را به انحراف کشانید.

روش این تحقیق، توصیفی است و با بهره گیری از ابزار گردآوری داده ها مبتنی بر داده های کتابخانه ای و اسنادی، انجام شده است؛ رویکرد نظری جهت تبیین مساله تحقیق نیز، نظریه ملت سازی کارل دویچ می باشد.  

یافته های پژوهش نشان می دهند که حکومت پهلوی دوم در زمینه ملت سازی بی توجهی به جوانب سیاسی و اجتماعی رویکردهای ملت سازی، اموری نظیر تقویت زبان بیگانه به جای زبان رسمی کشور، انسداد در کانال های ارتباطی در سطوح مختلف جامعه، مخالفت با ایجاد عرصه عمومی و تقویت جامعه مدنی، مخالفت با تکثرگرایی قومیتی، که مستظهر به یک نظام اقتدارگرا بود، را به عنوان رویه اصلی خود قرار داده بود.

تامل در شاخص های ملت سازی در برهه زمانی حکومت پهلوی دوم، بیانگر آن است که این امر با بن بست و چالش های فراوانی مواجهه شده و شاه در انجام رسالت تاریخی خود ناکام شده است.

این مقاله در نظر دارد تا نظریه «نظام انقلابی» که با پدیده «انقلاب اسلامی ایران» عجین شده بود و در سیر تکاملی اش از سوی مقام معظم رهبری مطرح گردید را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ این سوال است که آیا نظریه نظام انقلابی بر اساس اندیشه امام خمینی(ره) که بنیانگذار این پدیده است، مبتنی بر یک امر بر ساخته بشری بوده یا منبعث از فطرت است؟ در صورت درستی هر یک، نظام انقلابی از چه آموزه هایی برخوردار است؟
روش شناسی پژوهش: نگارنده در آثار امام خمینی(ره) با بهره گیری از روش تحلیل مضمون پیش رفته و معنای «نظام انقلابی» در زمینه معنایی اندیشه ایشان را یافته و در سه قالب هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی به نظم درآورده است.  
یافته ها: نظریه «نظام انقلابی» از آموزه های اصیل و حیانی و فطری بشر برای سعادت تمامی انسان ها برگرفته شده و در مکتب اسلام تبلور یافته و رابطه انسان، جهان و خدا را به طور وثیقی به هم پیوند زده و نظریه ای بی بدیل و منسجم در مقابل دیگر نظریه نظام های برساخته است. نظریه «نظام انقلابی» منبعث از «فطرت اجتماعی الهی» و بر «جهان بینی الهی» استوار یافته و آموزه های بنیادینش مانند عدل توحیدی، حفظ وحدت کلمه و استکبار ستیزی و استسلام برای جوامع و انسان ها ضرورت بخش هستند.
نتیجه گیری: «نظام انقلابی» یک امر تشکیکی و حرکتی جوهری در «نظام خلقت» است که با نظام های دوقطبی و چندقطبی سازگار نیست. این نظریه؛ نظریه ای پیشینی، هنجاری و تجویزی است و معطوف به یک زمان و مکان خاص نمی گردد و می تواند ملاکی برای تشخیص واقع گرایی بودن نظریات انقلاب قرار بگیرد و نظریه ای واقع گراست و به انقلاب با عنوان ابزار نگریسته نمی شود.

بررسی تاثیر شکاف های گفتمانی موجود در جمهوری اسلامی بر مسئله ی کارآمدی است. در این راستا باید توجه داشت که کارآمدی شاخص ارزیابی و مقبولیت مردمی حاکمیت ها است. این شاخص نشان می دهد که یک نظام سیاسی چگونه توانسته است به اهداف خود در عمل دست یابد و یا تا چه حد با آن فاصله دارد. جمهوری اسلامی، نظامی است که از ابتدای حضور خود، بر مبنای گفتمان اسلامی - ایرانی اهداف مشخصی را تعریف و سعی نمود که به آنها دست یابد.

گفتمان لاکلا و موفه

این نظام پس از گذراندن دوره ی تثبیت و پویایی خصوصا در دوران جنگ تحمیلی، با وارد شدن به دوره ی جدید حیات خود پس از جنگ با تحولاتی چند رو به رو شد. مسئله ی تغییر رهبری، اصلاح قانون اساسی، تمرکز بیشتر قدرت در قوه ی مجریه، بازسازی کشور، تغییر در نظام بین الملل، موجب ایجاد شکاف هایی در میان نخبگان درون حکومت شد و هر چه پیشتر آمد، این شکاف ها موجب «تعارضات گفتمانی» گردید. خرده گفتمان های چهار گانه ای که از 1368 به این سو شکل گرفت موجب شد که بخش مهمی از نیروی سیاسی کشور به جای پرداختن به امور اساسی اداره کشور، به رفع یا دامن زدن به این تعارضات سیاسی بپردازند.

شکاف گفتمانی در جمهوری اسلامی، موجب بی ثباتی و ناکارآمدی نظام سیاسی شده و انسجام قدرت را در ایران به خطر انداخته است، که همین، خود بر تداوم ناکارآمدی و بی ثباتی، تاثیر مستقیم گذاشته است.

برای شکل گیری تمدن نوین اسلامی بر اساس اندیشه ی آیت الله خامنه ای لازم است ابعاد مادی و معنوی مورد توجه قرار گیرد. در تمدن نوین اسلامی فرهنگ پایه و اساس است و ابعاد دیگر حیات بشری با فرهنگ صحیح قابلیت پیاده سازی دارد. در بیانی دیگر زمانی سیاست و اقتصاد و مسایل اجتماعی در تمدن نوین اسلامی ایفای نقش خواهند کرد که فرهنگ ناب اسلامی به عنوان پایه ی تمدن نوین اسلامی قرار گیرد. در پژوهش حاضر نگارندگان مترصد این هستند، با عنایت بر بیانات آیت الله خامنه ای و استفاده از مطالعات کتابخانه ای، مولفه ها و الزامات و ارکان فرهنگی تاثیرگذار بر شکل گیری تمدن نوین اسلامی را مورد توجه و بررسی قرار دهند. پرسش اصلی تحقیق این است که مولفه ها و الزامات فرهنگی شکل گیری تمدن نوین اسلامی چیست؟

در این مقاله از روش تحلیل مضمون بهره گرفته شده است.  

نتایج این پژوهش نشانگر آن است که مولفه هایی چون دین، اخلاق، عقلانیت، علم نافع و ارکان و الزامات پیرامون آنها ضرورت دارد که مورد توجه قرار گیرد.

در شکل گیری تمدن نوین اسلامی بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی نقش فرهنگ بنیادی است و تا زمانی که فرهنگ در جامعه به وضعیت مطلوب نرسد، ابعاد دیگر تمدن نوین اسلامی به مرحله ی تیوریک و عملیاتی نخواهد رسید.

پژوهش حاضر تلاش دارد ضمن واکاوی و تحلیل کنش های گفتاری در دو خطبه آخر نماز جمعه شهید محراب سید اسدالله مدنی به این پرسش ها پاسخ دهد که بر مبنای الگوی کنش گفتار جان سرل، گونه های مختلف کنش های گفتاری در خطبه های نماز جمعه شهید مدنی کدام است؟ و از تحلیل فراوانی و بسامد این کنش ها چه نتایجی حاصل می شود؟

این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش کمی و کیفی بررسی و تحلیل شده است.

در بین کنش های گفتاری آخرین خطبه های شهید مدنی کنش اظهاری با 57/72 درصد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. پس از آن کنش گفتارهای ترغیبی با 45/17 درصد در رتبه بعدی قرار دارد؛ البته در خطبه دوم دو برابر خطبه اول از کنش های ترغیبی استفاده شده است. کنش عاطفی و اعلامی نیز به ترتیب با 03/8 و 93/1 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. این در حالی است که در خطبه های نماز جمعه ایشان هیچ گونه کنش تعهدی دیده نمی شود.

نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که با توجه به فراوانی کنش اظهاری در بین کنش های گفتاری شهید مدنی، قصد و هدف ایشان در جای جای هر دو خطبه، شرح و گزارش اقدامات منافقین بوده است. همچنین به نظر می رسد شهید مدنی سعی داشته تا با کنش های غیرمستقیم ترغیبی، منافقان را از اقدامات تروریستی، قتل و کشتار مردم نهی کند. در ضمن با توجه به این که گفتارهای شهید مدنی بیشتر در جهت آگاهی سازی بوده تا دادن وعده و وعید، در نتیجه کنش تعهدی تقریبا هیچ جایگاهی در گفتاری های ایشان نداشته است.

هدف پژوهش نشان دادن قابلیت های بالای رشد و توسعه سواحل مکران است. اسناد بالادستی توسعه سواحل مکران نشان می دهد که با توجه به تحولات یک دهه اخیر در منطقه غرب آسیا و جنوب و شرق آسیا، ظرفیت توسعه سواحل مکران در راستای منافع ملی و فراملی در حوزه های گوناگون به ویژه اقتصاد مقاومتی و خنثی سازی تحریم ها آشکار شده است. عمران و آبادانی منطقه مکران پیوندی محکم با منافع ملی در ابعاد سیاسی و اقتصادی و ارتقای منزلت ژیوپلیتکی ایران در ساختار جغرافیایی سیاسی نوپدید غرب آسیا دارد. تاکید مقام معظم رهبری بر مسئله آبادسازی سواحل مکران پیشران توسعه سواحل مکران و توجه مسیولان به منطقه مکران گردید. نگاه انتقادی این پژوهش به غفلت تاریخی و عدم بهره وری شایسته از ظرفیت های منطقه مکران در تامین منافع ملی می باشد. بر این مبنا پرسش اصلی پژوهش حاضر این است: بسته های ظرفیت زا در توسعه سواحل، که عامل رویکرد نوین حکمرانی جمهوری اسلامی ایران به این منطقه شده، کدام هستند؟

روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر اسنادپژوهی و استفاده از نظر نخبگان به منظور بررسی عامل چرخش نگرش حکمرانی از سیاست بری به بحری یا «راهبرد دریاگرایی» و واکاوی ماهیت و بسته های ظرفیت زای توسعه سواحل راهبردی مکران در راستای منافع ملی و فراملی در حوزه های گوناگون می باشد.

یافته های پژوهش شامل شناسایی بسته های ظرفیت زای توسعه مکران و ارایه راهبردهای توسعه منطقه ای آن است.

نتایج پژوهش مشتمل بر بسته های ظرفیتی متنوع در قلمروهای جغرافیایی، سرمایه ای و اقتصادی و نیز عامل نگرش نوین جمهوری اسلامی به توسعه این سواحل است.

آیت الله خویی (1278-1371) از فقهای برجسته معاصر شیعه بود. ایشان به عنوان یکی از اصلی ترین قایلان به ولایت مقیده فقیه شناخته می شود. بررسی نظرات ایشان در مخالفت با ولایت مطلقه و اثبات ولایت مقیده می تواند برای شناخت اندیشه و استدلال قایلین به ولایت مقیده مفید باشد. هدف از این پژوهش بررسی و نقد نظر ایشان است.

این پژوهش در تلاش است تا با استفاده از روش فقهی اصولی، پس از بررسی نظر و ادله آیت الله خویی در باب ولایت فقیه، به نقد ادله ایشان بپردازد. روش فقهی به معنای کاربست ادله چهارگانه قرآن، سنت، اجماع و عقل برای کشف یک حکم شرعی و یا سنجش نظر یک فقیه درباره آن حکم است.

آیت الله خویی در آثار با اشاره به این که ولایت فقیه (اعم از ولایت مطلقه و ولایت مقید به امور حسبیه) با ادله لفظی قابل اثبات نیست، ولایت مقیده فقیه در امور حسبه را با استناد به اصول عملیه اثبات می کند. این پژوهش نشان می دهد که استدلال های ایشان مبتنی بر اصول عملیه برای اثبات ولایت مقیده فقیه صحیح و به جا به نظر می رسد، اما انتقاداتی نیز به استدلا ل های ایشان در نقد ولایت مطلقه و منحصر کردن استدلال های ولایت فقیه به اصول عملیه وارد است.

آیت الله خویی در بیان استدلال های قایلان به ولایت مطلقه و نقد آنها دچار اشکالاتی شده است، همچنین تعارضات و ناهمخوانی هایی میان استدلال های ایشان در بخش های مختلف دیده می شود و می توان بیان داشت که ادله ی او با نتیجه گیری هایش متناسب نیست.