ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 198 (خرداد 1401)

نرخ بهره دهی چاه های نفت و گاز به عوامل مختلف از جمله شرایط مخزن، نوع تکمیل چاه و سیالات حفاری و تکمیلی وابسته است. در این میان انتخاب و استفاده ی بهینه از سیالات حفاری و تکمیلی، آسیب مخزن را به حداقل می رساند و نرخ بهره دهی هیدروکربور را بهبود می دهد. لذا طراحی، بهینه سازی و ارزیابی آسیب ناشی از سیالات حفاری و تکمیلی و نحوه ی رفع آسیب ناشی از آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این پژوهش به بررسی دستاوردهای پروژه ی پژوهشی "مطالعه و بررسی اثر سیالات حفاری و تکمیلی جاری بر روی آسیب سازند و خوردگی تجهیزات درون چاهی در میدان پارس جنوبی" با ارزیابی آزمایشگاهی انواع سیال حفاری مورد استفاده در فازهای مختلف پارس جنوبی و مقایسه ی آن با خواص و کارآیی سیالات حفاری ویژه در سطح بین المللی پرداخته شد و با اندازه گیری خواص ریولوژیکی، صافآب و سیلاب زنی مغزه، راهکارهای بهینه جهت بهبود خواص سیال و تطابق آن با سنگ و سیال مخزنی بررسی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که سیالات حفاری متداول مورد استفاده، باعث کاهش تراوایی و ایجاد آسیب سازند بین70 تا 90درصد می شود که می بایست با در نظر گرفتن سیالات حفاری جایگزین یا طراحی بهینه ی سیالات حفاری متداول، نسبت به کاهش آسیب مخزنی اقدام شود. ارزیابی خوردگی و تشکیل رسوب سیالات تکمیلی متداول مورد استفاده نشان داد که استفاده از بازدارنده های مناسب با توجه به احتمال بالای حضور گازهای خورنده در چاه، کاملا ضروری است. همچنین با توجه به ضرورت تمیزسازی لوله ی جداری در زمان تکمیل، سیال تمیزکننده ی جداری مناسب با کارآیی 70درصد طراحی و ارزیابی شد و نمونه ای از آن در مقیاس پایلوت نیمه صنعتی در یکی از چاه های شرکت نفت و گاز پارس به منظور رهاسازی لوله ی جداری سایز  18 5/8” استفاده شد که منجر به رهاسازی و صرفه جویی در حدود 200 هزار دلار شد. این مقاله در حوزه ی سیالات و عملیات حفاری به جهت توسعه ی فناوری های نوین نگارش شده است.

با توجه به اهمیت مبدل های حرارتی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، طراحی بهینه با بالاترین راندمان با هدف صرفه جویی اقتصادی امری ضروری است. از این رو، در این تحقیق با شبیه سازی مبدل حرارتی پوسته و لوله ی واحد تقطیر اتمسفریک یک پالایشگاه ، توسط نرم افزار Aspen Exchanger Design & Rating با تغییر برخی پارامترهای ساختاری بدون ایجاد خلل در شرایط عملیاتی مبدل، نسبت به بررسی امکان کاهش هزینه های اقتصادی آن اقدام شد. پارامترهای مطالعه شده شامل قطر پوسته، طول و تعداد لوله هستند. پس از آن با استفاده از داده های به دست آمده از نرم افزار، نمودار مربوط به تغییرات هریک از پارامترها بر اساس توابع هدف تعریف شده به طور جداگانه رسم شد. سپس بر اساس نمودارهای رسم شده و از طریق مقدارهای مجاز موجود در استاندارد TEMA به تحلیل اثرات ناشی از تغییر پارامترها بر شرایط و هزینه ی مبدل پرداخته شد. در نهایت طراحی جدید مبدل مورد اشاره در شرایط مشابه عملیاتی با هزینه ی کمتر ارایه شد.

اندازه گیری نمک نفت خام یکی از پارامترهای مهم در بررسی کیفیت نفت خام است. دستگاه سل الکتروشیمیایی 3230D ASTM به منظور سنجش نمک  نفت خام در مناطق نفت خیز جنوب به کار می رود. این دستگاه از دو الکترود جریانی آند و کاتد تشکیل شده در محلولی که حاوی یون های مثبت و منفی حامل برق قرار می گیرد. به منظور عملیاتی کردن دستگاه، نیاز به ساخت محلول الکل بوتانول 63درصد حجمی و متانول 37درصد حجمی است. علت استفاده از این محلول، افزایش حجم ترکیب نفت خام می باشد که موجب افزایش حجم و باز شدن ترکیبات آلکانی، آلکنی، الفینی و سایر اجزای چگال ترکیب نفت خام می شود. با توجه به حجم بالای به کارگیری دستگاه در مناطق نفت خیز جنوب که موجب استفاده ی زیاد از مخلوط الکل ها می شود، از این رو با به کارگیری جامعه ی آماری داده ها، یک مدل آماری با 80 بار آزمایش بر روی مولفه های میزان نمک در ترکیب نفت خام، درصد حجمی ذرات امولسیون آب ترکیب نفت خام، هدایت سنجی ترکیب نفت خام، وزن مخصوص ترکیب نفت خام انجام شده است. این مدل آماری با استفاده از نرم افزار اکسل پیشرفته برای تحلیل ارتباط عملکرد دستگاه به منظور تخمین روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته، مدل سازی و شبیه سازی شده است. در این روش علمی که شامل تکنیک های زیادی برای مدل سازی و شبیه سازی و تحلیل متغیرهای خاص در اینجا سنجش میزان نمک نفت خام و درصد حجمی ذرات امولسیون آب که با تمرکز بر رابطه ی بین متغیر وابسته و چند متغیر مستقل و بر اساس تحلیل رگرسیونی می باشد، این روش علمی به صورت گسترده و با قابلیت انعطاف پذیری مناسب برای پیش بینی و شناخت ارتباط میان متغیر مستقل و وابسته و کدنویسی بهترین احتمال آماری و همچنین یافتن بهترین ضریب همبستگی، واریانس، انحراف استاندارد، پیش بینی و دیگر فاکتورهای مهم و کاربردی به منظور درک و شناخت سامانه ی دینامیک ترکیب نفت و کاهش مصرف حلال های بوتانول و متانول در مناطق نفت خیز جنوب اهواز به کار رفته است.

نشتی و خرابی خطوط لوله ی انتقال نفت و گاز می تواند منجر به فاجعه های جدی زیست محیطی، تلفات انسانی و خسارت های مالی شود. برای جلوگیری از چنین تهدیداتی، تلاش های قابل توجهی برای تشخیص و مکان یابی نشتی خط لوله با استفاده از رویکردهای مختلف انجام شده است. در این مقاله فناوری های تشخیص نشتی در سطوح خارجی خطوط لوله و خلاصه ای از دستاوردهای پیشرفته مورد بحث قرار گرفته است. تشخیص و مکان یابی نشتی موجود در سیستم های خط لوله بررسی شده و نقاط قوت و ضعف آنها بیان شده است. با تجزیه وتحلیل این تکنیک ها، روش تشخیص نشتی مناسب برای محیط های عملیاتی گوناگون معین می شود. علاوه بر این، مسایل حل نشده و قابل بررسی و تحقیق برای توسعه ی سیستم های تشخیص نشتی خطوط لوله ی نفت و گاز مورد بحث قرار گرفته است.

با افزایش قیمت نفت بعد از سال 2008 تولید از منابع شیل در ایالات متحده آمریکا افزایش یافته و با وجود نوسانات قیمت نفت مسیر صعودی خود را حفظ کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی به بررسی تغییرات تولید نفت شیل در مناطق مختلف این کشور در مواجه با نوسانات منفی قیمت نفت خام پرداخته و به صورت ویژه دو تجربه ی کاهش قیمت نفت در سال های 2014 و 2019 را بررسی کرده است. بر این اساس، موضوعاتی چون هزینه های سربه سری در مناطق اصلی تولید، تعداد دکل های حفاری در هر منطقه و تغییرات آن در مواجه با نوسانات قیمت نفت ارایه شده است. نتایچ این پژوهش نشان می دهد اگرچه هزینه ی تولید در هر منطقه متفاوت است اما به طور متوسط در یک دهه ی گذشته با پیشرفت های تکنولوژیک هزینه های سربه سری تولید از این منابع کاهش یافته و از بیش از 60 دلار به کمتر از 40 دلار رسیده است که نشان دهنده ی افزایش تاب آوری نفت شیل در برابر نوسانات قیمت نفت می باشد. بررسی تعداد دکل های حفاری نیز نشان می دهد که بعد از کاهش قیمت نفت در سال 2014 تعداد آن به شدت کاهش یافته است. بعد از سال 2016 نیز برخلاف کاهش تعداد دکل های حفاری شده در مناطق مختلف شاهد رشد تولید بوده ایم که علت آن را باید در پیشرفت تکنولوژی تولید و حفاری دانست. تولیدکنندگان شیل توانسته اند از طریق افزایش بهره وری تولید و به کارگیری فناوری پیشرفته ی حفاری استخراج، کاهش هزینه های تولید، کاهش هزینه های سرمایه ای و پوشش ریسک انعطاف پذیری خود در برابر بحران کاهش شدید قیمت نفت را بهبود بخشند.

هدف از این پژوهش آشنایی با میدان گازی پارس جنوبی و دلایل تاخیر در اجرای پروژه های نفت و گاز، به ویژه پالایشگاه های پارس جنوبی (عسلویه) است. روش تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی پیمایشی محسوب می شود. نمونه ی آماری از میان شاغلین شرکت ملی نفت ایران (به عنوان کارفرما) و پیمانکاران مجری پروژه های EPC صنعت نفت و گاز بود که به عنوان مدیرعامل، مدیر پروژه و کارشناس پروژه مشغول به کار هستند.(دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی لیسانس برای جامعه ی آماری لحاظ شد) در ابزار پژوهش از روش های مطالعه ی کتابخانه ای، مصاحبه و توزیع پرسشنامه بهره گرفته شد. دلایل تاخیر در اجرای پروژه های نفت و گاز در سه گروه: فاز طراحی و مهندسی، فاز تدارکات و فاز ساخت و اجرا مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج، نشانگر آن بود که با در نظر گرفتن موقعیت کشورمان و حرکت پرشتاب در جهت پیشرفت و قطع وابستگی ها، انجام پروژه ها در زمان مقرر و با هزینه ی مشخص شده، بسیار ضروری است. این موضوع در صنایع نفت و گاز از اهمیت بیشتری برخوردار است، چراکه این صنعت به عنوان تاثیرگذارترین رکن اقتصادی کشور شناخته شده و رشد آن، نماد، محور و اساس توسعه ی کشور است، از این رو، مطالعه ی پروژه ها در این صنعت با هدف شناسایی نقاط ضعف و مشکلات شرکت های داخلی که به عنوان مجریان پروژه های EPC شناخته می شوند، امری واجب و پراهمیت می باشد.

عرصه ی کسب وکار بین المللی در حوزه ی بالادستی صنعت نفت به یک حوزه ی دارای رقابت مبتنی بر فناوری و نوآوری تبدیل شده است و حضور رقابت پذیر بازیگران در این محیط نیازمند حصول به فناوری های فراهم کننده ی مزیت رقابتی در پاسخ به چالش های راهبردی و عملیاتی حوزه ی بالادستی صنعت نفت است. این شرایط باعث قرار گرفتن فناوری به عنوان محوریت کسب وکار برای تحقق برتری رقابتی در کلاس جهانی شده است. بنابراین آگاهی از چیستی فناوری که لازمه ی حضور در عرصه ی رقابت جهانی در حوزه ی بالادستی صنعت نفت است الزامی راهبردی به منظور برنامه ریزی برای توسعه و اکتساب فناوری می باشد. بر این اساس در این مقاله ابتدا مفهوم فناوری بر مبنای تعاریف مختلف مدیریت فناوری بررسی و بر اساس آنها ماهیت فناوری های مورد استفاده در حوزه ی بالادستی صنعت نفت تعیین شد. سپس مفهوم فناوری در حوزه ی بالادستی صنعت نفت تبیین و در نهایت به نتیجه گیری و ارایه ی پیشنهادها پرداخته شده است.

نیاز به سرمایه یکی از مولفه های پیشرفت در دنیای امروز است که صنعت نفت، گاز و پتروشمی نیز از این قاعده مبرا نیست. جهت تبیین این موضوع در مقاله ی حاضر تامین مالی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از طریق صکوک استصناع در دو بعد ساخت تجهیزات و صنعت احداث مدنظر قرار گرفته است. لذا در ابتدا پس از ارایه ی مقدمه، سوال، پیشینه ی تحقیق و چارچوب نظری موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. سپس ادبیات اوراق استصناع مرور و در ادامه، ارکان اوراق استصناع ارایه شده است. نقش استصناع در تامین مالی صنعت نفت بخش بعدی مقاله خواهد بود. در نهایت نظر به ویژگی خاص طرح های صنعت نفت، ترکیب استصناع غیرمستقیم با صندوق پروژه به عنوان یکی از الگوهای بهینه جهت استفاده در صنایع مهم کشور پیشنهاد می شود. یادآوری می شود که استفاده از صکوک استصناع جهت تامین مالی در صنعت نفت، حسب مورد، هم در بحث ساخت تجهیزات و هم در بحث اقتصاد پیمانکاری (صنعت احداث) قابلیت کاربرد دارد که در مقاله حسب سیاق بحث، جهت گیری به هر دو مورد بحث انجام شده است.

استانداردهای مورداستفاده در طراحی، اجرا و راه اندازی و پایش سامانه حفاظت کاتدی  بسیار گسترده بوده و کشورهای مختلف با توجه به شرایط محیطی خود، این استانداردها را بومی سازی نمودند. در تحقیق حاضر، استانداردهای مورداستفاده در بخش های طراحی سامانه حفاظت کاتدی خطوط لوله، کف مخازن ذخیره روزمینی، خطوط لوله درون پالایشگاه ها و مجتمع های پتروشیمی و مشابه آن، مخازن تحت فشار زیرزمینی، حفاظت داخل مخازن ذخیره مایعات با فاز آبی و سایر سازه ها موردبحث قرار می گیرد. این مقاله از مطالعات اسنادی و میدانی پروژه پژوهشی «ارتقای وضعیت کیفی سیستم های حفاظت کاتدی در بخش بالادستی تاسیسات نفت و گاز (خشکی و دریا) و اجرای پایلوت آن» استخراج و تحت حمایت های فنی و مالی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران اجرا شده است.