پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده
سال دهم شماره 26 (بهار 1401)

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه میزان درآمد و رضایت مندی اقتصادی خانواده بر جامعه پذیری شهروندی فرزندان و مولفه های آن، با تاکید بر مبانی جامعه پذیری اسلامی به روش غیرآزمایشی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه خانواده های کودکان دبستانی شهر تهران بود که تعداد 726 خانواده بااستفاده از روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ایی به عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شدند. اطلاعات پژوهش بااستفاده از پرسش نامه دموگرافیک و پرسش نامه محقق ساخته جامعه پذیری شهروندی فرزندان جمع آوری شد که پایایی این پرسش نامه به روش آلفای کرونباخ 897/0 محاسبه بود. داده های پژوهش به روش تحلیل عامل تاییدی، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره با استفاده از نرم افزار SPSS 24  تحلیل شد. نتایج نشان داد که افزایش میزان درآمد خانواده سبب تضعیف مسیولیت پذیری فرزندان شده است و با جامعه پذیری شهروندی، منطقی بودن و نقدپذیری فرزندان رابطه معناداری ندارد. همچنین افزایش رضایت مندی اقتصادی خانواده موجب تقویت جامعه پذیری شهروندی، مسیولیت پذیری، منطقی بودن و نقدپذیری فرزندان شد.

رعایت حقوق جنسی ازجمله مصادیق حسن معاشرت است و خودداری زوج نسبت به تامین نیاز جنسی زوجه به صورتی که زن رضایت روانی، جسمی و عاطفی نداشته باشد، می تواند یکی از موارد نشوز مرد باشد. پژوهش حاضر به روش اسنادی- تحلیلی و با هدف بازکاوی فقهی- حقوقی حق استمتاع زوجه، به عنوان مصداقی از حسن معاشرت، با تاکید بر لزوم مزاج شناسی زوجین انجام شد. بدین منظور کلیه منابع مکتوب مربوطه اعم از کتب و مقالات علمی مورد بررسی قرار گرفت. براین اساس توسعه در مفهوم حق استمتاع، توجه به ضرورت بازنگری در دیدگاه های فقهی و قوانین مدنی حول محور حقوق جنسی زوجه و تبیین حدود معاشرت به معروف در مناسبات زوجین برمبنای تامین غریزه جنسی زوجه بررسی و تحلیل شد. نتایج نشان داد که باتوجه به انحصار تامین نیاز جنسی زن از سوی شوهر و الزام شرعی و قانونی ایشان به رعایت حسن معاشرت، برای دستیابی به اهدافی همچون افزایش میزان تعهد زناشویی، حفظ حیا در میان زنان، استواری بنیان خانواده و کاهش آمار طلاق، حق استمتاع زوجه باید در قانون تصریح  شود و در حیطه سیاست گذاری و اجرا نیز این حق به عنوان یکی از اصلی ترین لوازم تحکیم بنیان خانواده، مورد توجه قرار گیرد. همچنین ضمانت اجرایی نظیر الزام زوج به اخذ مشاوره در این زمینه مورد تاکید قانون گذار باشد.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی ذهن آگاهی و ایماگوتراپی بر صمیمیت و تعهد در زوجین دارای همسر مبتلا به اختلال کم توجهی- بیش فعالی به روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه و دوره پیگیری انجام شد. جامعه آماری شامل زوجین دارای همسر بیش فعال و کم توجه مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر اصفهان بود که تعداد 45 زوج باروش نمونه گیری در دسترس برای ورود به پژوهش انتخاب و به طور تصادفی و به تعداد مساوی در گروه های آزمایش و گواه گمارده شدند. مداخلات آزمایشی طی 8 جلسه آموزش ذهن اگاهی و 10 جلسه آموزش ایماگوتراپی بر روی گروه های آزمایشی اجرا شد. اطلاعات پژوهش با استفاده از مقیاس صمیمیت زناشویی والکر و تامپسون، پرسش نامه تعهد زناشویی آدامز و جونز و پرسش نامه بیش فعالی وندر یوتا جمع آوری و داده ها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تحلیل گردید. باتوجه به نتایج، بین گروه های آزمایش ذهن آگاهی و ایماگوتراپی با گروه کنترل در پس آزمون، اختلاف معنی داری وجود داشت و  اثر ایماگوتراپی بر افزایش صمیمیت و تعهد زناشویی زوجین بیشتر از ذهن آگاهی بود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان مرور زندگی مبتنی بر بخشودگی بر افزایش رضایت زناشویی و میزان بخشش زنان دچار خیانت زناشویی همسر به روش نیمه آزمایشی از نوع مطالعه موردی با استفاده از خط پایه انجام شد. جامعه آماری شامل زنان متاهل مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر سپاهان بود که به علت خیانت زناشویی همسر به آن مراکز مراجعه داشتند که تعداد 2 نفر از این زنان  به روش نمونه گیری هدفمند برای ورود به پژوهش انتخاب شدند. مداخله درمانی در 8 جلسه انفرادی ارایه شد. اطلاعات پژوهش با استفاده از پرسش نامه بخشودگی و پرسش نامه  رضایت زناشویی در مراحل خط پایه (2 مرتبه)، حین درمان (4 مرتبه) و پیگیری (2 مرتبه) از افراد نمونه جمع آوری گردید و داده ها با اسفتاده از تحلیل نموداری، تعیین درصد بهبودی و شاخص تغییر پایا تحلیل شد. نتایج نشان دهنده اثربخشی مداخله مرور زندگی مبتنی بر بخشودگی بر افزایش رضایت زناشویی و بخشش در آزمودن ها بود. بنابراین، از این شیوه درمان می توان برای بهبود و ارتقای رضایت زناشویی زنان دچار خیانت زناشویی همسر بهره برد.

آسیب شناسی کار زنان روستایی نشان از مغفول ماندن ارزشمندی اشتغال آنها دارد، به طوری که عدم توجه به آن روز بروز بر آسیب های اشتغال زنان در روستا اثر می گذارد. پژهش حاضر با هدف تبیین نظریه ارزشمندی اشتغال زنان روستایی با تاکید بر آیات قرآن کریم  بر پایه روش زمینه ای و برتری آن بر سایر الگوهای اشتغالی زنان، به ‎روش کیفی رویکرد نظریه زمینه ای از نوع نظریه پردازی داده محور انجام شد. بدین منظور منابع مربوطه به ترتیب اولویت (آیات قرآن کریم، احادیث، مقالات علمی، گزارشات و تحقیقات میدانی انجام شده در این موضع) مورد بررسی قرار گرفت و مقولات اصلی کشف و کدگزاری شد و با کشف مقولات فرعی نسبت به مقوله های اصلی مدل اصلی کشف شد. نتایج و الگوی کشف شده نشان داد که ارزشمندی اشتغال زنان روستایی در بستر فراهم شدن زمینه اشتغال ایشان در کنار همسر، فرزندان و محارم (که منجر به ایجاد محیطی امن برای آنها شود)، متناسب بودن با ویژگی های روحی و جسمی ایشان و تاثیر مثبت بر فرزند آوری و روحیه کارآفرینی این زنان، ایجاد می شود. براین اساس، اشتغال زنان روستایی ویژگی هایی دارد که به مقولات استخراج شده از قرآن کریم در موضوع اشتغال زنان بسیار هم خوانی دارد. همچنین در کدبندی محوری ارتباط منطقی و علی مقوله های شرایطی، فرایندی و راهبردهایی که به پیامدهای مناسب منجر می شود، مشاهده شد.

محمد شحرور در زمره نواندیشان دینی است که حکم فقهی عده طلاق را تاریخ مند معرفی می کند و در اثبات این نظر، به دلایل قرآنی استناد جسته است. پژوهش حاضر با هدف نقد و تحلیل دیدگاه محمد شحرور به روش اسنادی- توصیفی انجام شد. بدین منظور کتاب  السنه الرسولیه و السنه النبویه مورد بررسی قرار گرفت و دلایل اعلام تاریخ مندی عده طلاق توسط ایشان در این کتاب استخراج شد. همچنین با بررسی تفاسیر قرآنی و منابع مکتوب فقهی در موضوع طلاق، استدلال های فرازمانی بودن حکم عده طلاق استخراج و طبقه بند شد و با استفاده از این داده ها، دیدگاه محمد شحرور مورد نقد و بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که محمد شحرور در کتاب السنه الرسولیه و السنه النبویه ضمن اعلام همگونی سنت نبوی با سنت های انسانی، بر ضرورت خوانش تاریخ مند آیاتی که با خطاب «یا ایها النبی» است، تاکید می نماید و براین اساس، تصریح می کند که حکم عده طلاق به عنوان شاهدی از اقتضایات عصر نزول است و در دوران کنونی، موضوعیتی ندارد. درحالی که آیات قرآنی با مضامینی همچون لزوم تمسک به آموزه های پیامبر(ص)، توصیف انبیاء در قرآن و وصف پیراستگان از وسوسه های شیطانی، حجیت سنت را به عنوان دومین سرچشمه دستیابی به اوامر و نواهی الهی تایید می کند. از منظر فقه اسلامی، عده زنان یک حکم شرعی منصوص برای تمامی دوران هاست که از جمله فلسفه مهم آن حریم داری ازدواج است که زمینه را برای بازگشت پس از طلاق و ترمیم پیوند همسری فراهم می کند.

حجاب شرعی به عنوان یکی از احکام دین اسلام از زاویه های مختلف قابل تحلیل و بررسی است. از جمله مباحث مبنایی حجاب، موضوعیت و مساله بودگی آن در قرن اول هجری است. این مطلب که نبود گزارشی تاریخی از مخالفت و مقابله پیامبر(ص) و پیشوایان دینی صدر اسلام با بی حجابی و عدم مواخذه و مجازات افراد بی حجاب، مساله نبودگی  حجاب در صدر اسلام را نشان می دهد، قابل نقد و بررسی است. پژوهش حاضر به روش اسنادی- تحلیلی و با هدف بررسی مستندات تاریخی با محوریت پوشش زنان و گزارش هایی مبنی بر برخورد پیامبر(ص) و دیگر پیشوایان دینی با بی حجابی و ناپوشیدگی زنان، به نقد ادعای یاد شده پرداخته است. نتایج نشان داد که نقش پوشش زنان در وقوع بعضی نبردها، اعتراض افکارعمومی به کم حجابی برخی زنان، تغییر پوشش زنان پس از نزول آیات حجاب و تاکید بر مساله پوشش زنان در گزارش های مربوط به اسرای کربلا حکایت از موضوعیت حجاب در صدر اسلام دارد. همچنین اینکه گزارش های مربوط به پوشش یا عدم پوشش زنان ارزش خبری داشته و ثبت شده است و وجود گزارش های تاریخی از برخوردهای ایجابی پیامبر(ص) و امام علی(ع) در قالب دستور، توصیه و یا دعا برای حجاب داشتن زنان از سویی و برخوردهای سلبی آنان در قالب نهی بی حجابی و روی گرداندن از زنان با پوشش نامناسب، از جمله گزارش های نقض کننده ادعای مذکور است و موضوعیت حجاب در صدر اسلام را نشان می دهد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی جایگاه تدبیر منزل در میراث اخلاق فلسفی انجام شد. بدین منظور کلیه آثار مکتوب در این موضوع به روش توصیفی- اسنادی بررسی شد و به این مسیله که در میراث اخلاق فلسفی متاثر از متون فلسفه اسلامی، به مسایل اخلاقی حوزه خانواده چقدر توجه شده و این حوزه اخلاق فلسفی با چه کاستی هایی مواجه است، پاسخ داده شد. از این رو، با پیگیری سیر تاریخی اخلاق خانواده در متون کهن اخلاقی و میراث اخلاق اسلامی تا دوره معاصر، به بررسی ماهیت، گستره موضوعات و روش های عملی سازی، تصویری از اخلاق خانواده در نگاه فلسفی ارایه شد. نتایج بررسی ها نشان داد که مسیله اخلاق خانواده فقط ذیل بحث تدبیر منزل که ماهیت فلسفی دارد، بیان شده است و برخی از عالمان اخلاقی با اقتباس از آثار فلسفی ارسطو و دیگر آثار همسو، دیدگاه های اخلاقی حوزه خانواده را به شکل ممزوج با مباحث اخلاق فلسفی در برخی متون اخلاقی همچون فصول منتزعه، تهذیب الاخلاق و اخلاق جلالی منعکس کرده اند. همچنین نتایج بررسی ها نشان داد که از اواخر سده دهم هجری تاکنون حتی چنین رویکرد اقتباسی نسبت به حوزه خانواده در منابع اخلاقی و فلسفی وجود ندارد و رویکرد فلسفی که تا پایان سده ده ارایه شده است نیز نوآوری ویژه ای ندارد.