فصلنامه روان شناسی و دین
سال پانزدهم شماره 1 (پیاپی 57، بهار 1401)

هدف این پژوهش تدوین پرسش‌نامه اولیه ارزش فرزندان، براساس منابع اسلامی و شناسایی ویژگی‌های روان‌سنجی (اعتبار و روایی) آن است. برای استخراج مولفه‌های ارزش فرزندان، از روش تحلیل محتوا و برای بررسی ویژگی‌های پرسش‌نامه از روش پیمایشی استفاده شده است. در روش تحلیل محتوا، آموزه‌های دین جمع‌آوری، طبقه‌بندی و مورد تحلیل قرار گرفت و چهار مولفه از منابع اسلامی استخراج گردید. در روش پیمایشی، ارزیابی روایی و اعتبار پرسش‌نامه، در نمونه 112 نفری از جامعه آماری زنان و مردان متاهل مراجعه‌کننده به غرفه‌های مشاوره خانواده، در شهر تهران انتخاب شده بودند. یافته‌ها نشان داد که پرسش‌نامه اولیه ارزش فرزندان از نظر روایی‌سنجی محتوایی، ملاکی و سازه‌‌‌ای از روایی لازم و بالایی برخوردار است. در بررسی روایی محتوا، مولفه‌های دارای شاخص CVI، 86/0 به بالا مورد تایید قرار گرفت که شامل چهار مولفه، ارزش ذاتی، امنیت‌بخشی، رشد و تعالی، لذت‌بخشی می‌باشد. همچنین گویه‌های دارای شاخص CVI، 86/0 به بالا مورد تایید قرار گرفت. اعتبار این پرسش‌نامه، با محاسبه آلفای کرونباخ، برابر 964/0 می‌باشد.

این پژوهش، با هدف تهیه و ساخت پرسش‌نامه تصور از خدا، براساس اسماء الهی در آیات و روایات و تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی (اعتبار و روایی) آن سامان یافته است. روش تحقیق، روش تحلیل محتوا و روش پیمایشی بود. جامعه آماری، شامل طلاب حوزه علمیه، دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی، فرهنگیان آموزش و پرورش (معلمان) و اعضای پایگاه مقاومت بسیج شهر شیراز کوار در سال 1399 بود که تعداد 367 نفر، به شیوه نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب گردید. برای ارزیابی روایی محتوای یافته‌ها، هر آیتمی که حداقل CVR آن 62/0 به بالا و شاخص CVI آن 79/0 و بالاتر بود، تایید شد. نتایج روایی ملاک به شیوه همگرا، بین پرسش‌نامه این پژوهش و مقیاس هم ارز (820/0) به ‌دست آمد که در سطح 01/0 معنادار بود. روایی سازه به شیوه تحلیل عاملی، پنج عامل به ترتیب، «ناصریت»، «رحمانیت-غافریت»، «منعمیت-رازقیت»، «خالقیت قادریت» و «عالمیت» به ‌دست آمد. اعتبار پرسش‌نامه در آزمون بازآزمون (95/0)، در روش دونیمه‌سازی (85/0)، مقدار ضریب آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه (94/0) و ضریب آلفای عامل ناصریت (81/0)، رحمانیت-غافریت (80/0)، منعمیت رازقیت (77/0)، خالقیت قادریت (75/0) و عالمیت (80/0)، به‌ دست آمد. بنابراین، نتایج به‌دست‌آمده حاکی از قابلیت پرسش‌نامه تصور از خدا برای استفاده در تحقیقات پژوهشی است.

طلاق معتبرترین شاخص آشفتگی زناشویی است. آموزش الگوهای ارتباطی صمیمانه و راهبردهای مقابله‌ای کارآمد، به‌ویژه با رویکرد معنوی مذهبی، می‌تواند سطح تعارضات زناشویی را کاهش داده و از طلاق پیشگیری کند. هدف این پژوهش، تدوین پروتکل درمانی «معنوی- مذهبی» و بررسی کارآمدی آن، در بهبود راهبردهای مقابله‌ای و صمیمیت زناشویی جهت کاهش احتمال وقوع طلاق بود. نمونه 16 زوج متقاضی طلاق بودند که برای حل تعارضات زناشویی خود به مراکز مشاوره شهر تهران مراجعه کرده بودند. ابزارهای پژوهش مقیاس راهبردهای مقابله‌ای لازاروس و فولکمن و مقیاس صمیمیت زناشویی اولیا و همکاران و پروتکل درمانی معنوی مذهبی بود. گروه آزمایش 16 جلسه 120 دقیقه‌ای دو بار در هفته، تحت درمان «معنوی مذهبی» قرار گرفتند. یافته‌ها تفاوت معناداری بین نمرات دو گروه در سطح P<0.05 را نشان داد. اندازه اثر برای تفاوت‌های گروهی بزرگ و قابل توجه بود. نتایج نشان داد که رویکرد درمانی «معنوی مذهبی» راهبردی کارآمد، در بهبود شیوه‌های مقابله و صمیمیت زناشویی در زوجین متعارض می‌باشد و می‌توان از آن به‌عنوان روش درمانی کارآمد در کاهش احتمال طلاق بهره برد.

در این پژوهش، ضمن معرفی الگوی جدیدی از جهت‌گیری دینی، با نام «جهت‌گیری دینی چرخشی»، نقش تعهد و تامل دینی و سه‌گانه تاریک شخصیت (یعنی خودشیفتگی، ماکیاول‌گرایی، و جامعه‌ستیزی)، در پیش‌‌‌بینی بنیان‌‌های اخلاقی، گروهی از دانشجویان بررسی شد. 190 دانشجوی در دسترس به‌عنوان نمونه‌ انتخاب شدند و‌ به «پرسش‌نامه بنیان‌های اخلاقی»، «مقیاس دوازده کثیف سه‌گانه تاریک شخصیت»، و «پرسش‌نامه جهت‌گیری دینی چرخشی» پاسخ دادند. روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است. یافته‌های پژوهش نشان داد که بنیان اخلاقی انصاف/ مقابله به مثل، توسط جهت‌گیری دینی اجتماعی و بنیان اخلاقی قدرت/ احترام، توسط جهت‌گیری‌های دینی مرکزیت و نفع و بنیان اخلاقی پاکی، توسط جهت‌گیری‌های دینی مرکزیت، نفع، و شک و رگه شخصیتی جامعه‌ستیزی، توانست بنیان اخلاقی انصاف را پیش‌بینی می‌کنند. جهت‌گیری دینی مرکزیت، با رگه‌های شخصیتی جامعه‌ستیزی و ماکیاول‌گرایی، رابطه منفی داشت. بین جهت‌گیری دینی شخصی و رگه شخصیتی جامعه‌ستیزی، رابطه منفی وجود داشت. جهت‌گیری دینی اجبار، با رگه شخصیتی جامعه‌ستیزی رابطه مثبت داشت. این یافته‌ها، حاکی از ارتباط پیچیده اخلاق دینداری، و شخصیت است.

هدف این پژوهش، تعیین نقش میانجی‌گری ناگویی هیجانی در ارتباط بین تصور از خدا و رضایت زناشویی بود. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. بدین‌منظور، 395 فرد متاهل ساکن شهر تهران (198 زن، 197 مرد) در سال 9897، به روش نمونه‌گیری در دسترس، به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و به مقیاس‌های تصور از خدای مظاهری و همکاران (1384)، ناگویی هیجانی بگبی و همکاران (1994) و رضایت زناشویی اولسون و همکاران (1989) پاسخ دادند. نتایج نهایی حاصل از مدل‌یابی معادلات ساختاری حاکی از این بود که ناگویی هیجانی در ارتباط بین تصور از خدا و رضایت زناشویی نقش میانجی‌گری ایفا می‌کند. علاوه بر این، ارتباط مثبت و معنادار تصور از خدا با رضایت زناشویی، ارتباط منفی و معنادار تصور از خدا با ناگویی هیجانی و در نهایت، ارتباط منفی و معنادار ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی به‌ دست آمد. به‌طورکلی، یافته‌های پژوهش نشان داد که تصور مثبت از خدا از طریق کاهش نشانه‌های ناگویی هیجانی موجب افزایش رضایت زناشویی می‌‌شود. به‌عبارت دیگر، کاهش نشانه‌های ناگویی هیجانی می‌تواند چگونگی ارتباط بین تصور از خدا و رضایت زناشویی را بهتر تبیین کند.

این پژوهش، با هدف تعیین رابطه خوش‌بینی، عزت نفس و رضایت از زندگی با شادکامی انجام شد. طرح پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی بود. بدین منظور، 356 نفر از طلاب و دانشجویان شهر قم در سال تحصیلی 13971396، به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و به پرسش‌نامه‌های خوش‌بینی نوری، عزت نفس روزنبرگ (RSES)، رضایت از زندگی داینر (SWLS) و شادکامی آکسفورد (OHI) پاسخ دادند. در تحلیل داده‌ها از آزمون همبستگی و تحلیل رگرسیون چندگانه گام‌به‌گام استفاده شد. یافته‌ها نشان داد بین همه متغیرهای پیش‌بین و مولفه‌های آن، با شادکامی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که خرده‌مولفه‌های توجه به جنبه‌های مثبت زندگی و انتظار مثبت از خوش‌بینی اسلامی و متغیرهای رضایت از زندگی و عزت نفس، در مجموع 55 درصد از واریانس شادکامی را تبیین می‌کنند. این یافته‌ها به خوبی نقش مهم خوش‌بینی، عزت نفس و رضایت از زندگی در پیش‌بینی شادکامی را نشان می‌دهد.

روان‌شناسی شخصیت، به‌عنوان یکی از شاخه‌های جدید نقد روان‌شناختی، تاثیر زیادی در فهم متن و کشف نمادها و رموز آن دارد. شخصیت‌های سه‌گانه‌ای که در قصیده «شهداونا»، سروده فاروق جویده ایفای نقش می‌کنند، عبارتند‌‌ از: شهدا، مردم ستمدیده و سران عرب. شهدا با شخصیتی آرمان‌گرا و متعالی، در جهت رسیدن به اهداف والا، آگاهانه، خود را فدا کرده و تا حدودی اساسی‌ترین نیازهای خود؛ یعنی نیازهای فیزیولوزیکی، ایمنی، محبت و تعلق‌پذیری و احترام را طی نموده‌اند و خود را به آخرین سطوح نیازها؛ یعنی خودشکوفایی رسانده‌اند و از انگیزش B یا فراانگیزش برخوردار شده‌اند. برخلاف دو شخصیت دیگر، که در پله‌های پایین‌تر؛ متوقف شده‌اند و به‌عنوان افراد‌ی ناخودشکوفا، افرادی منفعل و ناکارآمد، ‌با انگیزش D یا کمبود و محرومیت (D-) در جامعه ظاهر گشته‌اند. نگارندگان این پژوهش، برآنند تا با نقد روان‌کاوانه و با منطبق نمودن شخصیت‌های ‌سروده، با نظریه روان‌شناختی آبراهام مزلو بر مبنای هرم سلسله‌مراتب نیازها، به بررسی شاخص‌های شخصیت‌های تاثیرگذار در این سروده بپردازند.

این پژوهش، با هدف تعیین نقش واسطه‌ای امیدواری، در رابطه دینداری با تاب‌آوری انجام گردید. برای دستیابی به این هدف، در یک پژوهش توصیفی از نوع همبستگی، تعداد 375 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، با استفاده از نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها، از مقیاس تاب‌آوری کونور و دیویدسون (CD-RIS-25)، پرسش‌نامه امیدواری اسنایدر و سنجش نگرش‌های مذهبی گلاک و استارک استفاده شد و داده‌های پژوهش، با استفاده از نرم‌افزار 22 SPSS و22 AMOS، از طریق آزمون‌های ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندمتغیره و تحلیل مسیر، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها، نقش واسطه‌ای امیدواری را در ارتباط دینداری با تاب‌آوری تایید کرد. همچنین نشان داد که بین امیدواری و تاب‌آوری، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. از‌سوی ‌دیگر، دینداری و امیدواری و تمام ابعاد آن، رابطه مثبت و معناداری با هم دارند و براساس نتایج این پژوهش بین تاب‌آوری و دینداری و تمام ابعاد آن، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان دینداری در افراد، تاب‌آوری در آنها افزایش پیدا می‌کند. بر‌این‌اساس برای افزایش تاب‌آوری افراد از طریق دینداری، بهتر است از مولفه امیدواری، که در محتواهای دینی وجود دارد، بهره برد.

با توجه به اهمیت شناخت متغیرهای تعیین‌کننده و تاثیرگذار بر کارآمدی خانواده، این پژوهش با هدف تعیین نقش تعدیل‌کننده هوش هیجانی، در رابطه هوش معنوی و کارآمدی خانواده و به روش توصیفی از نوع همبستگی سامان گرفت. جامعه آماری، تمام دانش‌پژوهان دختر و پسر جامعه المصطفی العالمیه بوده است که 120 نفر از آنان، به‌صورت تصادفی انتخاب شدند و به سه پرسش‌نامه هوش معنوی (SISRI)، هوش هیجانی (CSE) و کارآمدی خانواده (S.FEQI) پاسخ دادند. داده‌ها با استفاده از ضرایب همبستگی پیرسون و تفکیکی تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که بین هوش هیجانی و کارآمدی خانواده، رابطه مثبت، و بین هوش معنوی و کارآمدی خانواده تنها در زیرمولفه تولید معنای شخصی، رابطه مثبت وجود دارد. ضریب همبستگی تفکیکی نشان داد که هوش هیجانی رابطه بین زیرمولفه تولید معنای شخصی، از هوش معنوی و کارآمدی خانواده را تعدیل می‌کند. براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان گفت که رابطه بین هوش معنوی و کارآمدی خانواده، یک رابطه خطی ساده نیست و هوش هیجانی، به‌عنوان یک متغیر تعدیل‌کننده، این رابطه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.