نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 52 (تابستان 1401)

آلودگی بصری ، نوعی از آلودگی های محیطی است که با گذشت زمان ، آثار و پیامدهای آن در حال افزایش است. هیچ تابلوی هشدار دهنده ای نیست که سطح این نوع آلودگی را به آگاهی شهروندان رسانده و همین آلودگی ممکن است به تدریج زمینه مناسبی برای ابتلا به فشارهای عصبی و مشکلات روانی را فراهم آورد. بدین منظور در پژوهش حاضر سعی شده که به بررسی وضعیت آلودگی بصری و تاثیرش بر روی سلامت شهروندان در دو منطقه شهری دو و چهارده با استفاده از توزیع پرسشنامه و روش میدانی پرداخته شود. نتایج حاصل از تحلیل و بررسی داده های به دست آمده از پرسشنامه بیانگر وجود رابطه معنی دار بین آلودگی بصری و چهار شاخص سلامت شهروندان شامل:نشانه های جسمانی ، کارکرد اجتماعی ، اضطراب - بی خوابی و افسردگی است .به این معنی که هر جا این آلودگی بیشتر بوده، سلامت شهروندان در سطح پایین تری قرار گرفته.

شاخص اضطراب و بی خوابی و همچنین شاخص کارکرد اجتماعی در منطقه 2 و تنها شاخص اضطراب و بی خوابی در منطقه 14 از امتیاز بالاتری نسبت به دیگر شاخص ها برخوردار بودند و به طور کلی نتایج حاصل بیانگر این است که سلامت عمومی منطقه چهارده در وضعیت مطلوب و منطقه دو در وضعیت نامطلوب قرار دارد.

در دهه های اخیر فرایندهای تمرکزگرایانه ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور باعث ظهور پدیده نخست شهری در شبکه شهری تهران شده است. تمرکز سرمایه و فعالیتها در تهران سبب زهکشی منابع از شهرهای پیرامونی به سوی این کلانشهر ملی می شود. وجود زیرساختهای اقتصادی و تولیدی به ویژه در بخش صنعت و خدمات, تهران را به قطب اصلی منطقه شهری تبدیل نموده و این امر سبب جذب جمعیت نواحی پیرامون و حتی سایر استانها به این کلانشهر و حومه آن شده است. جهت بررسی میزان اثرات تهران بر شبکه شهری منطقه, از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و با مدلهای کمی سلسله مراتب شهری در مجموعه شهری تهران بررسی میشود. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش از نوع اسنادی - کتابخانه ای است، جامعه آماری تحقیق شهرهای مجموعه شهری تهران بوده و اطلاعات مورد نیاز از نتایج سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن گردآوری شده است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش، میزان توزیع تعادل در شبکه شهری  منطقه براساس مدلهای «رتبه - اندازه» و محاسبه «ضریب آنتروپی»، و همچنین سنجش شدت پدیده نخست شهری بر اساس «شاخص چهارشهر یا کینز برگ»، «شاخص نخست شهری یا UPI»، «شاخص دوشهر یا جفرسون»، «شاخص چهار شهر مهتا» و «شاخص موماو» سنجیده و تحلیل شده است. نتایج حاصله از مجموعه این روش ها نشان دهنده گسیختگی زیاد در سلسله مراتب مجموعه شهری تهران است. که ناشی از تمرکز بیش از حد شهرهای کوچک و تمرکز جمعیتی در کلانشهر منطقه است. به گونه ای که بیش از 96 درصد تعداد  شهرهای استان را شهرهای کم جمعیت تشکیل می دهند که تنها 28 درصد جمعیت شهری منطقه را در خود جای داده اند و 58 درصد از جمعیت شهری در تهران ساکن هستند. با اینحال با افزایش تعداد شهرها بتدریج شبکه شهری به شوی تعادل نسبی پیش می رود.

گردشگری شهری در واقع بخشی از این صنعت توسعه مند و پایدار جهانگردی است که موضوع نسبتا جدیدی است، و سابقه  طرح آن در محافل علمی به کمتر از دو دهه اخیر می رسد. گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان در جامعه شهری است، به نظر صاحب نظران، گردشگری شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای شهرها  بوجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند. امروزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست، که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخور دار است، تمرکز بر جنبه های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه ریزی های مدیریت محلی و ملی هرجامعه ای نقش بسیار با اهمیتی در فرایندهای بین المللی و ملی هر جامعه ای می تواند ایفاء کند. در واقع این صنعت در جامعه شهری به عنوان فعالیت چهارم زندگی شهرنشینی، بر اساس اختصاص دادن فضاهای خاص برای گذران اوقات فراغت و نیازهای مختلف تفریحی، میراثی، تاریخی و... امروزه نقش بسیار مهمی در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به شکل مثبت و منفی از طریق رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است. برای این منظور ابتدا از طریق روش های میدانی و کتابخانه ای، داده ها گردآوری شد.. حجم نمونه آماری طبق استانداردهای موجود برابر با 30 نفر بوده که متشکل از متخصصین حوزه گردشگری و کارشناسان حوزه شهری است که بر اساس روش دلفی انتخاب شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که افزایش گردشگری باعث هویت بخشی و بازآفرینی اماکن تاریخی گردیده و اطلاعات حاصل از حضور گردشگران با افزایش درآمد باعث رونق گردشگری و توجه هر چه بیشتر مدیران شهری به بهسازی بافت های با ارزش و تاریخی زنجان طی سالهای اخیر گردیده است که در نهایت ضمن ایجاد اشتغال زمینه بازآفرینی شهری را فراهم کرده است.

یکی از سیاست های نوین در توسعه شهری به طور عام و در بازآفرینی بافت های فرسوده و نابسامان شهری به طور خاص، بکارگیری اقدامات پروژه های محرک توسعه با هدف تسریع و تسهیل فرایند تحول در این بافت ها با بهره گیری از مشارکت و توان اجتماعی ساکنان و استفاده از ظرفیت های محلی است. این رویکرد توانایی باز زنده سازی اجزای موجود در مراکز شهری بدون نیاز به مداخلات و سرمایه گذاری های وسیع دارد. محرک توسعه شهری نه تنها باعث ارتقاء شرایط کالبدی می شود، بلکه تحولات اقتصادی، اجتماعی و محیطی را نیز در پی خواهد داشت. هدف پژوهش حاضر تحلیل نقش پروژه های محرک توسعه در تحقق سیاست های بازآفرینی شهری در بافت فرسوده منطقه 12 شهر تهران می باشد که در چهار بعد کالبدی- فضایی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی مورد بررسی قرار می گیرد. روش تحقیق با روش توصیفی - تحلیل بوده و جامعه آماری پژوهش ساکنین منطقه 12 می باشند. داده ها از طریق جمع آوری 150 عدد پرسشنامه و وارد کردن داده ها به نرم افزار SPSS22 و آزمونt تک نمونه ای، تحلیل و واریانس استفاده گردیده است. نتایج نشان داد که پروژه های محرک توسعه با کیفیت محیط پیرامونی ارتباط معناداری دارد و در ابعاد اقتصادی تاثیر مثبتی داشته است، اما در سایر ابعاد به ویژه اجتماعی و کالبدی موفق نبوده است.

بافتهای ناکارآمد و قدیمی شهرها هسته اولیه و اصلی شهرها را تشکیل می دهند و قسمتی از پیکره فضاهای شهری هستند که به دلیل فرسودگی در مقایسه با سایر پهنه های شهراز جریان توسعه و چرخه تکاملی حیات عقب مانده و به مرکز نارسایی های شهری تبدیل شده اند . این بافت ها، به عنوان مهم ترین عامل در ادامه حیات شهرها نقش بسزایی را در آینده شهری دارند . بنابراین ضروری است که نسبت به تحولات آینده این بافت ها برنامه ریزی مناسبی صورت پذیرد و در سالهای اخیر برنامه ریزان و مدیران شهری برای مقابله با مشکلات و معضلات پیش روی این بافتها از آینده پژوهی استفاده کرده اند .از این رو هدف پژوهش حاضر ، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده بافت ناکارآمد و بررسی روابط بین متغییرها در محله قدیمی دولت آباد واقع در شهر ملایر میباشد براین اساس پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت ،آینده پژوهی با رویکرد اکتشافی و بر اساس روش پژوهش توصیفی- تحلیلی میباشد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات میدانی و اسنادی گردآوری شده و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل اثرات متقاطع و نرم افزار میک مک استفاده شده و نتایج پژوهش حاکی از آن است کلیدی ترین عوامل موثر بر آینده بافت ناکارآمد محله دولت آباد ملایر به ترتیب بیشترین میزان تاثیر گذاری شامل بهداشت عمومی ،احساس تعلق ساکنان به محله ،دسترسی به مراکز آموزشی ،میزان رضایت شغلی ، کیفیت ابنیه ، نوع مالکیت مسکن، سطح تحصیلات میباشد.

امنیت از مقوله های بسیار مهم و رایج حیات بشری از گذشته های دور تاکنون بوده است که هر روز بر اهمیت آن افزوده می شود و ابعاد گسترده تری می یابد. این پژوهش با هدف ردیابی پراکنش جغرافیایی حس امنیت اجتماعی از نگاه شهروندان شهر ایذه با پنج مخاطره انسانی حس امنیت محیط مالی، جانی، شغلی، عاطفی به مرحله اجرا درآمده است. ماهیت پژوهش کاربردی-نظری و نوع تحقیق توصیفی-تحلیلی و از روش تطبیقی استفاده گردیده است. در پژوهش حاضر برای سنجش متغیرها و جمع آوری داده ها و اطلاعات لازم به صورت کتابخانه ای (مبانی نظری) و میدانی، از پرسشنامه و مشاهده استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که پنج ناحیه شهر ایذه از نظر شاخص حس امنیت جانی، احساس ناامنی می کنند. از نظر شاخص حس محیط مالی تنها ناحیه شرقی احساس امنیت، از نظر شاخص حس محیط شغلی ناحیه شرقی بیش ترین احساس ناامنی و ناحیه مرکزی کم ترین احساس ناامنی را می کنند. از دیگر نتایج این پژوهش این است که بین پنج ناحیه شهر ایذه از نظر احساس ناامنی اجتماعی تفاوت وجود ندارد. در عین حال بین شاخص های احساس امنیت جانی، شغلی و عاطفی با احساس ناامنی ناحیه های مورد مطالعه رابطه وجود دارد. براساس نتایج مدل تاپسیس ناحیه شمالی از نظر احساس ناامنی در رتبه اول و شرقی در رتبه دوم قرار گرفتند. از دیگر نتایج این پژوهش امنیت در شاخص زمانی با احساس ناامنی شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.

مدیریت و توسعه گردشگری شهری به عنوان یک وزنه تعادلی جهت  دستیابی به گردشگری پایدار شهری می باشد. هرعامل گونه ناکارآمدی مدیریت گردشگری شهری بنا پیچیدگی جریان گردشگری در عصر حاضر پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال دارد. در این راستا نگرش ویژه به گردشگری شهری میتواند یکی از مهمترین عوامل توسعه پایدار شهری تلقی گردد. به همین منظور امروزه علاوه بر مشاهده رشد مطالعات و تحقیقات علمی شاهد تغییر نگرش بسیاری از مدیران شهری در همین راستا هستیم  فلذا شهرهای برگی همچون شهر تهران نیز از این موضوع بهره مند گردیده است .این پژوهش از نوع ماهیت تحلیلی- توصیفی و با هدف کاربردی می باشد.  از این رو اهمیت بررسی توسعه گردشگری شهری به یکی از پردرآمدترین و مهم ترین انواع گردشگری ها تبدیل شده است. از آنجایی که منطقه یازده بعنوان منطقه ای دارای جاذبه های متنوع توریستی ، وجود مراکز مهم اقتصادی  وبازارهای تخصصی با عملکرد فرامنطقه ای و فراشهری به عنوان رکن اصلی اقتصاد منطقه باعث تمرکز فعالیت های تجاری شده است. بر همین اساس، روزانه تعداد زیادی بازدیدکننده به این منطقه مراجعه می کنند بدین منظور برنامه ریزی صحیح در زمینه ایجاد فضای گردشگری مناسب در منطقه میتواند به توسعه پایدار این منطقه کمک شایانی بکند . دراین رابطه جهت تحلیل پژوهش حاضر از مدل SWOT استفاده شده است . بر اساس نتایج بدست آمده عملکرد در زمینه گردشگری منطقه ضعیف عمل نموده و با چالش های برون سیستمی بسیاری روبرو می باشد. بر مبنای نتایج بدست آمده راهکارها و پیشنهاداتی در زمینه شکل گیری مدیریت متمرکز گردشگری در منطقه ارایه گردید.

هدف تیوریک و کلان سیستم مدیریت شهری تقویت فرآیند توسعه پایدار شهری است به نحوی که زمینه و محیط مناسب برای زندگی  راحت، امن و کارآمد شهروندان به تناسب ویژگی های آنان فراهم شود. در حال حاضر «حکمروایی خوب شهری»رویکردی است که می تواند بسیار اثربخش بوده و کم هزینه ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت شهری معرفی گردد. در این راستا هدف پژوهش حاضر سنجش و ارزیابی شاخص های حکمروایی خوب در محلات شهری در محله قصردشت واقع در منطقه یک شهر شیراز می باشد.  این پژوهش از بعد هدف کاربردی و از بعد ماهیت خود توصیفی تحلیلی است. بدین منظور ابتدا شاخص های موثر در حکمروایی خوب شهری از منابع مختلف تهیه گردیده و سپس داده ها و اطلاعات موردنیاز به صورت پیمایشی وبا استفاده از ابزار پرسش‏نامه از محله جمع آوری شده است. جامعه آماری پژوهش افراد ساکن در محله قصردشت(7302نفر) در شهر شیراز است که بر اساس فرمول کوکران تعداد 379 پرسشنامه به عنوان حجم نمونه تعیین شده و به منظور تعیین روایی و پایایی پرسشنامه میزان آلفای کرونباخ مقدار 835/0 محاسبه شد . تحلیل پرسش‏نامه ها با روش های آزمون تی تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون در نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در بخش مربوط به شاخص های موردمطالعه در آزمون تی تک نمونه ای قانونمندی با میزان 68/3 در بالاترین سطح از میانگین و عدالت با مقدار24/2 در پایین سطح از میانگین قرارگرفته و در بین متغیر های مستقل حکمروایی خوب شهری متغیر قانونمندی دارای بالاترین میزان همبستگی با مقدار729/0 بوده که نشان از همبستگی نسبتا قوی بوده و همچنین رابطه‏ی معنادار آماری در بین متغیر های مستقل وجود ندارد.