نشریه باستان شناسی چشم انداز دریایی
پیاپی 7 (اردیبهشت 1401)

باستان شناسی زیر آب از اوایل قرن بیستم با کشف غرق شده ها به عنوان شاخه ای از علم باستان شناسی مورد توجه قرار گرفت، ولی در واقع از سال 1960 .م با کاوش مغروق گالی دنیا به صورت علمی رسمیت پیدا کرد. با گذشت زمان و آغاز بررسی های باستان شناسی زیر آب در سواحل ترکیه و همچنین با کشف دو غرق شده الوبورون و آنتالیا تاریخ دریانوردی در سواحل این کشور تغییر کرده و این رشته محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. بررسی های باستان شناسی زیر آب سال های زیادی در سواحل دریای مدیترانه و اژه متمرکز بوده تا این که در سال 1980 .م ادامه این فعالیت ها به دریای مرمره نیز کشیده می شود. این دریا به دلیل داشتن منابع غذایی فراوان در به وجود آمدن استقرارگاه هایی از دوره نوسنگی نقش مهمی را ایفا کرده است. از اوایل هزاره اول پیش از میاد نیز مهاجرنشین های زیادی در سواحل دریای مرمره تشکیل شدند. ولی متاسفانه تاریخ دریانوردی در این دریا همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. این غرق شده ها که متعلق به دوران روم جدید و بیزانس هستند، نشان دهنده افزایش فعالیت های دریانوردی در دریای مرمره است. در واقع هدف از این پژوهش افزایش جلب توجه به این دریا است. هرچند کاوش های ینی کاپی از نظر یافته ها در حوزه باستان شناسی زیر آب گنجانده شده، اما به دلیل تفاوت در تکنیک های استفاده شده خارج از حوزه بحث بوده و در این پژوهش اشاره ای به آن نشده است.

آب های آزاد، شریان های تجاری حکومت ها برای تامین نیازهای خود از سایر سرزمین های دوردست بوده است. خلج فارس یکی از مهم ترین آبراهه های دنیاست که آبشخور تحولات بزرگی از زمان های دور تا به امروز بوده است و از این سوی شناخت عمیق تر آن تاثیر شگرفی در درک مسائل باستان شناسی از جمله تجارت، مکان یابی بندرها، راه های تجاری، دریانوردی و آشنایی با سیر تحول کشتی سازی این شاهراه دارد. برای بررسی و شناسایی دقیق این ناحیه از دو منبع استفاده می گردد که شامل اسناد و منابع مکتوب تاریخ نگارانی که راجع به این موضوع قلم فرسایی نمودند و دیگری مدارک باستان شناسی و زبان شناسی مانند مهرهای یافت شده و یا سالنامه های بین النهرینی و ایلامی می توان نام برد. در عصر مفرغ گسترش روابط بازرگانی با مناطق دوردست در حوزه خلیج فارس بین مراکز تجاری، مگن، دیلمون و ملوخه ها و بندرهای ایلامی باعث شکوفایی این ناحیه (حوزه خلج فارس) گردید که از جمله نتایج آن می توان به وجود آ»دن شرکت های حمل و نقل دریایی در حال توسعه اشاره کرد. پیدا شدن متون در سلسله ی سوم اور (Ur lll) وجود تعمیرگاه های بزرگ کشتی و امکانات کشتی سازی در جنوب بین النهرین و تعداد زیاد کارکنان آن که گاهی تحت نظارت دولت هستند خبر می دهد. ساخت ناوگان کشتی (Magan) (تحت نظر فرماندار گیرسو (تلوح کنونی، استان ذیقار، شهری در سومر باستان)، مقیاس وسیعی از علمیات انجام شده توسط دولت سلسله ی سوم اور (Ur lll) را که ظاهرا شامل علمیات تجاری تحت حمایت دولت در خلیج بوده، نشان می دهد. تجارت از راه دریا و شبکه های رودخانه ای مستلزم داشتن دانش کافی از قایق ها، لنگرگاه ها، مسئله بارگیری، شکل فیزیکی شناورها و نقشه های دریایی است که مردمان این حوزه با آشنایی و استفاده از ترکیب نی با قیر و بعدها استفاده از الوار به توسعه تبادلات این ناحیه دامن زدند.