نشریه بصیرت و تربیت اسلامی
پیاپی 60 (بهار 1401)

در چارچوب بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، پرداختن به ارتقای «معنویت و اخلاق» وظیفه و ماموریت کلیه دستگاه های اجرایی و غیراجرایی کشور است. در این میان، گستردگی و عمق ماموریت های فراجا، هم به لحاظ موضوعی و هم به لحاظ ارتباطی و برخورد با مردم اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع معنویت و اخلاق را در فراجا دوچندان کرده است. در این راستا، ازجمله محیط های هدف گذاری شده برای ترسیم افقی درخشان در فراجا، حوزه معنویت و اخلاق است. پژوهش حاضر به دنبال تبیین این مسایل است: چیستی و سیر تکامل معنویت و اخلاق در ساختارهای انتظامی در چله اول انقلاب؟ معنویت و اخلاق در چله اول انقلاب در فراجا چه برکات و دستاوردهایی را داشت؟ الزامات و بایسته های تداوم حرکت افتخارآمیز در چله دوم کدام اند؟

برای پاسخ به سوالات از روش کیفی و مبتنی بر تحلیل اسناد، تحلیل ساختارها و فرایندهای سازمانی و مصاحبه با خبرگان و متولیان حوزه معنویت و اخلاق در فراجا استفاده شده است.

یافته ها نشان داد ساختارهای معنویت و اخلاق در چهل سال گذشته متناسب با تغییر و تحولات صورت گرفته در چهار دهه گذشته در سطح کلان کشور در فرایندی تکاملی حرکت کرده است که در قالب چند دوره اصلی شامل معنویت گرایی در ساختارهای انتظامی در زمان پیروزی انقلاب اسلامی، معنویت و اخلاق و سیر تکامل آن در طول هشت سال دفاع مقدس، معنویت گرایی در فراجا در زمان ادغام، معنویت گرایی در فراجا در دهه سوم انقلاب، معنویت گرایی در فراجا در دهه چهارم انقلاب، قابل طبقه بندی است. همچنین مبتنی بر تجارب دهه اول، معنویت و اخلاق در فراجا مسیر تکاملی خود را طی کرده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نخستین گام انقلابی در نیرو های مسلح اقدام به دایر نمودن نهاد های خودجوش انجمن های اسلامی که مهم ترین فعالیتشان آشنا نمودن کارکنان با مبانی اسلام و انقلاب اسلامی بود. می توان گفت رهنمودهای حضرت امام (ره) در تاکید به اسلام و ترویج فرهنگ اسلامی در ارگان های نظامی و انتظامی، محور اصلی چگونگی تشکیل نهاد «سیاسی ایدیولوژیک» یا «عقیدتی سیاسی» شد و نیروهای مسلح پس از آگاهی از وابستگی خود و نهادشان به ولی فقیه، روح تازه ای در کالبدشان دمیده شد و از اقتدار معنوی برخوردار شدند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که شکل گیری و ارتقای مجموعه ای از ساختارهای معنویت و اخلاق در فراجا دستاوردها و برکات ملموسی در حوزه های معنوی و اخلاقی کارکنان به دنبال داشته و منجر به شکل گیری قابلیت های عدیده ای در محیط سازمانی و ماموریتی فراجا شده است. به عنوان نتیجه می توان بیان داشت که حرکت تکاملی در مسیر دستیابی به سازمانی با محتوی معنوی و اخلاقی در سطح مطلوب و آرمانی نیازمند الزاماتی همچون تقویت اثربخش نمودن اقدامات و برنامه ها، اهمیت به منابع انسانی و جذب و نگهداشت نیروی انسانی متخصص و متعهد و کارآمد، حرکت به سوی ایجاد سازمان محتوایی، هم افزایی و کیفیت بخشی به تعاملات درون و برون سازمانی، هم افزایی کارکردی بین حوزه های فرماندهی، حفا و عقیدتی سیاسی، سیاست گزاری و جهت گیری مبتنی بر حفظ روح دیانت و احساس حضور در محضر قادر متعال، ارتقای آموزش مهارت های معنوی، الزامات نوآورانه و خلاقانه است.

بیانیه گام دوم انقلاب سندی است که از سوی مقام معظم رهبری به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران صادر شد. در این سند برای استمرار راه انقلاب 57 دستاوردهای چهل ساله تبیین شده است. هدف از انجام این تحقیق ارزیابی برنامه آموزشی - تربیتی بیانیه گام دوم بین دانشجویان مصوب دانشگاه علوم انتظامی امین است.

این پژوهش در ردیف پژوهش های کاربردی با رویکرد کمی و از نوع تحقیق های شبه آزمایشی است. جامعه تحقیق شامل 1645 نفر از دانشجویان است، که تعداد 214 نفر در گروه آموزش غیرحضوری (گروه 1) و همین تعداد در گروه آموزش حضوری (گروه 2) به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. در تحلیل توصیفی داده ها شاخص های میانگین، انحراف استاندارد، واریانس، میانه، مد و در تحلیل استنباطی آزمون تی زوجی، آنالیز واریانس و مقایسات زوجی (آزمون توکی) اجرا گردید. تحلیل های آماری در نرم افزار مینی تب 19 انجام شد.

تحلیل داده های تحقیق در گروه های 1 و 2 حاکی از آن است که میانگین نمرات در پیش آزمون 9.16 و در پس آزمون 16.31 است. میانگین برآورد اختلاف زوجی در گروه های یادشده 144/7- است. با توجه به فاصله اطمینان به دست آمده نتیجه می گیریم که با اطمینان 95 درصد تفاوت معناداری بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون وجود دارد. بنابراین در فاصله اطمینان 95 درصد و بر اساس داده های موجود فرض یک یعنی وجود تفاوت معنادار در نمرات تایید شد، که نشان دهنده اثربخشی مطلوب برنامه آموزشی است. همچنین نتایج به دست آمده نشان داد که یادگیری در آموزش حضوری نسبت به آموزش غیرحضوری از کیفیت بالاتری برخوردار است.

امام موسی صدر با نگرش اسلامی وسیع و جامع، به همه مذاهب اسلامی توجه داشت. دعوت به اسلام بر مبنای حکمت و موعظه حسنه، از امور راهبردی ایشان بود. امام صدر دین را اصل می دانست و مذهب را برداشت ها و روش های مسلمانان تلقی می کرد. هدف این پژوهش بررسی اهداف و محتوای تربیتی دینی از دیدگاه امام موسی صدر می باشد. 

روش پژوهش، کیفی و از نوع تحلیلی-استنباطی است. جامعه تحلیل کلیه روایاتی است که از امام موسی صدر از طریق سایت موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و همچنین کتاب های ادیان در خدمت انسان و نای و نی و حدیث سحرگاهان، تالیف امام موسی صدر و کتاب گام به گام با امام تالیف ضاهر جمع آوری شده است. تجزیه و تحلیل داده ها به طور مستمر همزمان با جمع آوری اطلاعات از طریق دسته بندی، کد گذاری و نهایتا تفسیر انجام شد. 

یافته های حاصل حاکی از آن است که اهداف تربیت دینی از دیدگاه امام موسی صدر شامل شش بعد جسمی، شناختی، عاطفی، اخلاقی، اجتماعی و معنوی می باشد علاوه بر آن محتوای تربیت دینی از دیدگاه امام موسی صدر شامل هفت بعد ایمان، عمل صالح، فطرت الهی، عقلانیت، حقیقت گرایی، واقع گرایی و رعایت اعتدال می باشد. با توجه به یافته های استخراج شده در این مقاله، امید است که بدین وسیله بتوان گام مهمی در حوزه علوم تربیتی برداشت.

یکی از موضوعات مورد توجه ایمه اطهار (ع) موضوع خانواده و مسایل مرتبط با آن بوده است.  در این پژوهش تلاش شده است با روش تحلیل مضمون یا تماتیک درک درست و منطقی از احادیث و روایات و سیره امام رضا (ع) در موضوع خانواده حاصل شود و ضمن بررسی  آشکار شود رویکرد و جهت گیری امام رضا (ع) در پاسخ به سوال اصلی پژوهش که مولفه های خانواده پایدار و کارآمد که می تواند از هم گسیختگی و فروپاشی خانواده جلوگیری نمایند کدامند؛ چه بوده است؟ نتایج پژوهش نشان داد ابعادی نظیر جنسی، تندرستی،اقتصادی، جمعیتی، خانوادگی، اجتماعی، مذهبی،روان شناختی، حقوقی و تیز بینی در تشکیل خانواده،  در پایداری خانواده دخیل هستند و با آگاهی و شناخت از مولفه های استحکام بخش خانواده در فرهنگ رضوی  و پای بندی اعضای خانواده  به آن، بستر و زمینه کشف و پرورش پتانسیل های بالقوه آنان در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری و دینی  فراهم خواهد شد.

رسانه به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزار ارتباطی عصر مدرن، بیش از هر ابزار دیگری در تعیین جهت کنش ها، رفتارها و تغییر انگیزه های انسان امروزی اثرگذار است؛ بنابراین ارتباط بین رسانه و دین و تاثیر رسانه بر رفتارهای مذهبی افراد، مسیله ای است که موردتایید متفکران و پژوهشگران نیز قرار گرفته و بر همین اساس هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی عوامل موثر بر گرایش دانش آموزان به تماشای برنامه های دینی در رسانه ملی است.

روش این پژوهش کمی و پیمایشی است. به منظور سنجش روایی پرسش نامه محقق ساخته از دو روش اعتبار محتوایی و روایی سازه استفاده شد. برای سنجش پایایی  مقیاس های مورداستفاده در تحقیق، از ضریب آلفای کرونباخ بهره گیری شد. میزان ضریب آلفای کرونباخ به دست آمده برای همه مفاهیم تحقیق، بزرگ تر از 85/0 است. جامعه آماری، دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران به تعداد 319954 نفر بودند. نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 379 و روش نمونه گیری تصادفی تعیین شد که با استفاده از روش نمونه گیری احتمالی طبقه ای انتخاب شدند.

یافته های تبیینی پژوهش نشان می دهد که حدود 41 درصد از واریانس متغیر گرایش به تماشای برنامه های دینی در رسانه ملی، توسط مجموع متغیرهای مستقل (سن، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، جایگزین های فراغتی، اعتماد سیاسی و میزان دین داری) تبیین می شود. به طورکلی می توان چنین نتیجه گیری نمود که رسانه ملی می تواند با رویکرد تحول گرایانه و با استفاده از روش ها، ابزارها و تکنیک های نوین و کارآمد، دین را در جلب و جذب بیشتر مخاطبان (به ویژه جوانان و نوجوانان)، تعمیق باورهای مومنان، بسط قلمرو و نفوذ به عرصه ها و ساحت های گوناگون حیات فردی و اجتماعی یاری کند.

قهرمانان، اساطیر ، رهبران، ونخبگان ، همواره در جوامع بشری نقشی بی بدیل، مهم و اساسی در جهت پیش برد اهداف و آرمان های آن جوامع ایفای نموده اند. شخصیت های مزبور، روح زندگی،نشاط و حماسه را در میان جامعه و مردم زنده نگاه داشته و نقش کلیدی  تسریع کننده در رسیدن به اهداف و آرمان ها، ایفا می کنند. رسالت مراجع فرهنگ ساز و تربیتی جوامع مختلف ارایه تصویری مشخص و شفاف از شخصیت رهبران و قهرمانان خویش است که به مثابه الگو برای سطوح مختلف جامعه، تلقی می شوند.

 در این تحقیق سعی شده است با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و مطالعه اسنادی وبهره گیری از الگوی ومدل شخصیتی ویلیام جیمز وآیت الله جوادی آملی به تحلیل ابعاد شخصیت شهیدچمران به عنوان یک قهرمان، پرداخته و ویژگی های  کم نظیر او را برای الگوبرداری در سطح جامعه تبیین کنیم.

 مصطفی چمران ،یکی از شاخص ترین نخبگان ونوابغ علمی ،سیاسی ونظامی جهان اسلام  وانقلاب اسلامی دارای شخصیتی برجسته ونمونه در تمامی ساحات شخصیتی به نظر می رسد.شهیدچمران با توجه به کمالات متعدد معنوی ،عرفانی ،اخلاقی، حرفه ای، علمی، هنری، سیاسی، نظامی، جهادی، شجاعت و سلحشوری، تربیتی،مدیریتی و کادرسازی،  برخوردار ازخصوصیات یک قهرمان تراز اول در جامعه به نظر می رسد .  

بر اساس یافته های این تحقیق، چمران دارای برجستگی های بی بدیلی در ساحات معرفتی، احساسی و ارادی است و فضایل شخصیتی وی در این سه ساحت کاملا یکپارچه و دارای سازگاری درونی است، این ویژگی ها، او را کاملا در معرض تبدیل شدن به یک قهرمان و الگوی برجسته در جهان اسلام قرار داده است که در تاریخ انقلاب اسلامی فقط این ویژگی در وجود افراد معدود و خاص  به منصه ظهوررسیده و قابل مشاهده است.