نشریه معماری سبز
پیاپی 29 (تابستان 1401)

تحقیقات نشان میدهد ساختار باغ ایرانی، فراتر از شرایط اقلیمی، جلوه گر ایده های معنوی و متاثر از شرایط زمان و مکان است. باغسازی دوران اسلامی نیز با همین دیدگاه و براساس تعاریف قرآن از بهشت شکل گرفته است، از طرفی براساس قاعده نهی اسلام از انجام امور بیهوده، به نظر میرسد که هر پدیده ای (از جمله باغ) در دوران اسلامی باید برای تامین نیازهای مادی و معنوی انسانها ایجاد شود. بنابراین هدف این مقاله بررسی ساختارهای طراحانه باغ ایرانی-اسلامی با توجه نیازهای مخاطبان از منظر اسلام است. برای دستیابی به این هدف، با بهره گیری از روش پدیدارشناسی زبان فضایی (سیماشناسی، موضع شناسی و گونه شناسی) باغ دولت آباد یزد (به عنوان نمونهای از باغهای دوران اسلامی) مورد مطالعه قرار گرفته است و نیازهای انسان از منظر اسلام، مبتنی بر حدیث امام علی(ع) از مراتب چهارگانه نفس استوار شده است. براساس یافته های پژوهش به نظر میرسد که کالبد و محتوای باغ اسلامی لازم و ملزوم یکدیگر بوده و در چهار سطح نیازهای متناظر با نفس انسان را پاسخگو هستند، به صورتی که برآوردن نیازهای مادی و حسی مخاطبان در فضای باغ به صورت نسبی، ولی بستری برای اغنای نیازهای عقالنی و روحانیست، زیرا سیر تکامل انسان امری درونی و آگاهانه است.

در معماری ایرانی یکی از مهمترین بحث کاربندی است که توجهی چندان به مفهوم فلسفی و معنایی آن نمیشود. کاربندی ها در بیشتر بناها به شکل موثری عمل کرده اند و همچنین در بناهایی که استفاده از پنجره و دیوارها ممکن نیست مثل بازارها یا بناهای قدیمی استفاده میشده است. معماران در قسمت خورشیدی کاربندی روزنه هایی ایجاد می کردند که عبور نور و تهویه را به بهترین شکل ممکن انجام دهند که همه این گفته ها اهمیت موضوع را می رسانند و همچنین بحث فلسفه که به دور از نگاه به شکل و فرم و کالبد کاربندی مفهوم و معانی زیادی دارد که توجه کردن به آنها به معماری ایرانی کمک بسزایی می کند و همچنین تاثیر آن بر ذهن مخاطب آن بنا است که به خوبی قابل مشاهده است و همینطور شکوه و جلال آن بنا را دو چندان میکند هدف از این تحقیق هم تاثیر این حس فلسفی و سیر از کثرت به وحدت کاربندی است که نسبت به درک مخاطب از این موضوع آن را به خوبی حس میکند روش تحقیق ابزارهای جمع آوری اطالعات است و بر اساس مطالعه تحقیقات پیشین که در این زمینه بوده است میباشد.و در نهایت با توجه به نتیجه ای که گرفته شده میتوان گفت در معماری معنا و مفهومی است که انسان را در سمت و سوی حقیقت و عالم روحانی میابد و باعث اتصال با وجود حق می باشد و حرکت کاربندی در بنا از کثرت به سوی وحدت به خوبی این معنا را که به عنوان یک آفرینش معماری هست به مخاطب خود می دهد

با توجه به اهمیت و اولویت مسایل محیط زیستی در صدر مشکلات روز جهان، الزم است توجه ویژه ایی به هر رخدادی شود که این مهم را مورد آسیب قرار می دهد. بعد از انقلاب صنعتی و مدرنیته، مستقیم و غیر مستقیم آثاری بر محیط زیست بر جای مانده که کره ی زمین را در خطر قرار داده. معماری هم از این قایده مستثنا نیست. هدف بررسی معماری سنتی بومی و راه کارهای سازه ایی آن در مواجهه با حفظ محیط زیست است تا ضمن استفاده از نکات مثبت پیشرفت تکنولوژی و ترکیب آن با روش های سنتی متناسب هراقلیم به سبکی جدید بتوان از آسیب بر محیط زیست جلوگیری کرد. به همین جهت، در ادامه با مقایسه دو نمونه موردی بین خانه ی شریفی ها در شهر تهران و ساختمان حمید در شهر کرج که هر دو در اقلیم کوهستانی قرار دارند با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و توزیع پرسشنامه ، نتایج بررسی ها نشان داد که دو ساختمان به نوعی در تقابل با یکدیگر بوده و توجه به تلفیق سنت و مدرنیته در راستای هدف تحقیق در خانه ی شریفی ها برترین معیار ولی در ساختمان حمید این معیار ضعیف ترین معیار شناخته شده است.

تحقیق و پژوهش در مورد تاریخچه انواع نگاه ها و نگرشها در طراحی شهری که در جهان انجام شده، به این نکته میرسیم که مذهبها و دینها، تاثیر شگرفی بر هندسه و طراحی حاکم بر شهر و توسعه شهرها داشته است. تاثیر مذهب و دین در رشد و توسعه شهر، ریشه در مهم بودن و اعتقادی که افراد جامعه بر مکانهای مقدس دارند. ایجاد و ساخت یک بنای مقدس در محدوده شهر باعث جذب مردم به آن منطقه و به تبع آن باعث رشد و تمرکز سایر فعالیتها و ساخت بناهای دیگر در اطراف آن بنا مقدس، و تجمع شغلهای گوناگون در آن محل، که این امر باعث میشد با گذشت زمان، ساختار شهر در آن شکل بگیرد. با بررسی و تحقیق و مقایسه تحلیلی و تاریخی در شهرهای یهودی و اسلامی و کنکاش در مورد جایگاه مکانهای مقدس در آنها میشود به وضوح دید که دیدگاه ها در مورد مکانهای مقدس در این دو دین و آیین متفاوت است و به راحتی تفاوت منظر آیینی که در مورد مکانهای مقدس دارند، به وجود آنها پی برد. این نگاه و تفکر، در منظر مکان مقدس نیز کاملا مشهود است. در این مقاله ابتدا به نظر و دیدگاه نظریه پردازان در مورد ساختار شهر و جایگاه مکان مقدس در دو شهر یهودی و اسلامی پرداخته و سپس قیاس تطبیقی بین دو نمونه محل مقدس، حرم شاه عبد العظیم در شهر ری، و خانه مقدس در اورشلیم انجام خواهد شد. در شهرهای اسلامی این نوع مکانهای مقدس با اطراف خود در ارتباط بوده و باعث ایجاد فعالیتهای شغلی بین مردم محل و افرادی که برای زیارت به آنجا میرفتند و باعث رشد و شکوفایی و رونق اقتصادی آن محل میشده است. در شهرهای یهودی که نمونه موردی در این مقاله شهر اورشلیم میباشد به شکل شهرهای اسلامی و مکانهای مذهبی در آن شهرها نیستند، در شهر یهودی بنای مذهبی کاملا بصورت مجزا از شهر و بدون ارتباط عینی و ذهنی با محلهای اطراف خود است. این امر تا حدی پیشرفته است که باعث جدایی مکان مقدس و فعالیتهای وابسته شده است.