فصلنامه مطالعات میان فرهنگی
پیاپی 51 (تابستان 1401)

نظر به اهمیت راهبردی نفوذ فرهنگی نظام سلطه در استحاله یا سرنگونی نظام های سلطه ستیز، بررسی ساختار نفوذ فرهنگی و شناخت آن برای نظام های ضد سلطه امری ضروری است. لذا مقاله پیش رو با روش تحلیلی توصیفی و جمع آوری کتابخانه ای، در پاسخ به این پرسش که نفوذ فرهنگی نظام سلطه در نظام های سلطه ستیز چگونه انجام می گیرد و دارای چه ساختاری است؟، به واکاوی ساختار پروژه نفوذ فرهنگی استکبار جهانی پرداخته است. بدین منظور به بررسی ماهیت ساختار نفوذ فرهنگی و ویژگی های ساختاری آن شامل ساختار کارکردی، ساختار هنجاری و ساختار فرایندی پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که نظام سلطه بر اساس ساختار منعطف، پیچیده، چند وجهی و گسترده ی نفوذ فرهنگی، طی سه فرایند تغییر در فضای نگرشی، تغییر از نظر به عمل و تغییر در فضای عینی مجبور به استفاده از الگوهای خاص نفوذ فرهنگی به صورت در هم تنیده و هدفمند، شامل جنگ اعتقادی، اندلسی سازی، از خود بیگانگی فرهنگی، جنگ حقوق بشری، تغییر سبک زندگی، و الگوی غربی جامعه مدنی، با هدف تغییر در ارزش ها، باورها، هنجارها، ترویج فرهنگ غربی، و در نهایت استحاله نظام های سلطه ستیز، می باشد.

سنجش و بررسی نیازهای فرهنگی گامی اساسی در جهت برنامه ریزی توسعه فرهنگی، تحقق عدالت و بهبود روابط اجتماعی به شمار می آید. از این رو، با توجه به اهمیت گام برداشتن و برنامه ریزی جهت گسترش فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی در دانشجویان بین الملل،  شناسایی اولویت های فرهنگی دانشجویان بین الملل در برنامه ریزی فرهنگی مناسب حایز اهمیت است. از این رو، پژوهش حاضر به بررسی اولویت ها و نیازهای فرهنگی دانشجویان بین الملل می پردازد. بدین منظور130 دانشجوی بین الملل دانشگاه علوم پزشکی تهران به پرسشنامه محقق ساخته (پایایی874/0)، متشکل از چهار بخش (بررسی ابزارهای مورد نیاز جهت آشنایی بهتر با فرهنگ ایرانی - اسلامی، نیازهای دانشجویان غیرایرانی در بدو ورد به ایران، نیازهای فرهنگی پس از ورود به ایران و علاقه مندی در دوره های فرهنگی) و 65 گویه پاسخ دادند. در نهایت داده ها با استفاده از نرم افزار اس.پی. اس تحلیل شد. جهت بررسی اولویت های فرهنگی در بخش ابزار از آزمون دو جمله ای، در بخش های  نیازها در بدو ورود به ایران، نیازهای فرهنگی پس از ورود و علاقه مندی شرکت در دوره های آموزشی از آزمون کای دو، استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که "بازدید از مراکز فرهنگی" دارای بالاترین فراوانی انتخاب به عنوان ابزاری بهتر برای آشنایی با  فرهنگ ایرانی بوده است، بالاترین نیاز در بدو ورد به ایران"آشنایی با  دانشگاه و امکانات آن"بوده است. همچنین "زبان فارسی " اولین اولویت نیاز فرهنگی دانشجویان غیر ایرانی است و  نیز بالاترین شاخص های علاقه مندی به شرکت در دوره های آموزشی را نشان می دهد.

امروزه سازمان هایی موفق هستند و می توانند در دنیای پررقابت ادامه حیات دهند که دایما افکار و اندیشه های جدید را در سازمان به کار ببرند و این امر توسط مدیران با ذهنیت فلسفی امکان پذیر است از طرفی تفاوت بنیادین فرهنگ علوی با دیگر فرهنگ ها خصوصا فرهنگ غربی باعث شده مدیریت نیز در این فرهنگ از ماهیت و چهره متفاوتی برخوردار باشد که در بستر زمان این تفاوت ها به صورت های مختلف به نمایش گذاشته است که بارزترین آن ها در بستر زمان، مدیریت علوی با الگوی عملی مدیریت امیرالمومنین علیه السلام و مدیریت اموی با مدیریت معاویه می باشد؛ بنابراین با تضعیف میزان دین داری زمینه کاهش پایبندی به اخلاق کسب وکار ممکن است فراهم شود. پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش، توصیفی- همبستگی است. در بخش تجزیه وتحلیل یافته های آزمون کولموگروف- اسمیرنوف نشان داد، توزیع داده ها نرمال نبوده، بر این اساس برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار اسمارت پی ال اس استفاده گردید. نتایج نشان داد مدل مفهومی از برازش مناسب برخوردار است. همچنین برای بررسی فرضیات پژوهش از ضریب مسیر و مقدار آماری تی استفاده که همگی مورد تایید قرار گرفت و به این نتیجه رسیدیم که توجه به فرهنگ علوی می تواند در اخلاق کسب وکار اسلامی تاثیر مثبت و معناداری داشته باشد از طرفی داشتن ذهنیت فلسفی می تواند این رابطه را تقویت کند. درواقع هر فردی که ذهن باز دارد، در مقابل ادراکات تازه حساس است ، دارای نیروی تمرکز است و می تواند ادراکات مختلف را با هم مربوط سازد از ذهنیت فلسفی برخوردار میباشد و به نوعی از آموزه ها و  عناصری که با مرجعیت اسلام درهم تنیده شده استفاده شود و بر پایه آن اخلاق کسب وکار اسلامی هویت یابد.

به خاطر پویایی پدیده فرهنگ، آشنایی کامل سیاستگذاران با معیارها و نشانگرهای مد نظر در ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی یک راهبرد نوآورانه است تا بتوانند به نیازهای اجتماعی و موضوعات چالشی پاسخ دهند. ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی در کشور ما علی رغم وجود نهادها و دستگاه های مختلف فاقد الگوی بومی است. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی انجام شد. این مطالعه به روش آمیخته(کیفی - کمی) دنبال شد. در بخش کیفی از روش فراترکیب یافته های پژوهش ها در بازه زمانی 1381 تا 1399 استفاده گردید. مصاحبه نیمه ساختاریافته با 19 نفر از خبرگان انتخاب شده با نمونه گیری هدفمند برای پالایش، راستی آزمایی و اعتبارسنجی نشانگرها صورت گرفت. در نهایت سه معیار شامل 1) تناسب به همراه(2 عامل، 5 ملاک، 10 نشانگر)؛ 2) کارایی(3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر)؛ و 3) اثربخشی(3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر) به عنوان الگوی ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی شناسایی شدند. در مرحله کمی، برای آزمودن الگو از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شد. جامعه آماری شامل اعضای هیات علمی به تعداد 3163 نفر بود که با استفاده از جدول مورگان 341 نفر به روش نمونه گیری نسبتی برای هر یک از دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی و الزهرا به ترتیب 241، 59 و 41 نفر انتخاب شدند. پرسشنامه محقق ساخته منتج از داده های بخش کیفی در طیف لیکرت برای جمع آوری داده های مورد نیاز طراحی شد. روایی(صوری، تحلیل منطقی محتوی و تحلیل عاملی) جهت بررسی کیفیت و دقت پرسشنامه به کار برده شد. از آلفای کرونباخ(94/0) برای سنجش پایایی استفاده گردید. در نهایت روایی و پایایی تایید شدند. برای آزمودن الگو و بررسی داده ها، 313 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم نشان داد که عامل های هشتگانه دارای بار عاملی کافی جهت پیش بینی الگوی ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی هستند. بنابراین، 3 معیار، 8 عامل، 19 ملاک و 42 نشانگر می توانند الگوی بومی سازی شده ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی شکل دهند و نتایج مفیدی در جهت شناسایی، اصلاح، بهبود و ارتقا فراهم آورند.

کتاب لطایف نفیسیه، اثر احمد بن محمود اویسی، در مدح و مناقب اویس قرنی است که در قرن 13 هجری قمری نوشته شده است. مولف در این اثر عرفانی ضمن شرح حال،  مناقب و مدح اویس قرنی، به آداب سلوک و مشرب فکری طریقت اویسیه نیز پرداخته است. هدف از نگارش این مقاله بررسی پایه های اعتقادی و مشرب فکری اویسیه در لطایف نفیسیه است که با ابزار کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است. پژوهشگر در این نوشتار به دنبال جواب این سوال است که نویسنده تا چه اندازه آداب سلوک طریقت اویسیه را بازتاب داده است. حاصل پژوهش نشان می دهد که نویسنده ضمن تشریح زندگی و احوالات اویس قرنی، به بسیاری از آداب طریقت اویسیه از جمله کرامات، پرده پوشی، خلوت گزینی، زهرنوشی، هوش در دم، نظر بر قدم، خاموشی و پیروی از رسول اکرم(ص)اشاره کرده است. نویسنده هم چنین بسیاری از اصطلاحات عرفانی را شرح و تفسیر نموده است. وی ضمن تاویل و تفسیر و شروح عرفانی، شرح بسیاری از اصطلاحات عرفانی را نیز آورده است. اویسی در شرح و تفسیر این عبارات کمتر از تجارب عرفانی خود بهره گرفته و در این مورد بیشتر متکی به کتب، آثار و اندیشه های عرفانی بزرگان این حوزه بوده و از آن ها بهره گرفته است.

افزایش مفرط نابرابری، فقر و گرسنگی در جهان؛ نتایج منفی سیاست های تعدیل ساختاری در مقابله با بحران اقتصاد جهانی؛ تخریب بی رویه ی محیط زیست در نتیجه استفاده از تکنولوژی؛ سه دسته ی کلی از عوامل زمینه ساز ترویج تفکر توسعه پایدار بودند. توسعه پایدار امری است پیچیده که ابعاد گسترده ای دارد و برای تحقق آن در حیطه پوشاک و منسوجات که در ایران سابقه طولانی ندارد، شناخت و منظور کردن ملاحظات فرهنگ قومی و دانش بومی مردم محلی در فرآیند آن لازم است. در این پژوهش مفهوم سنتی توسعه پایدار با سه بعد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسط پیدا کرده و دو بعد فرهنگی و زیبایی شناسی نیز در پوشاک بررسی شده است. ترکمنان از معدود اقوام ساکن ایران هستند که درپی حفظ فرهنگ و آداب بومی و منطقه ای خویشند و هنوز هم از لباس های سنتی خود استفاده می کنند.  آشنایی هرچه بیشتر با اسلوب ها و مواد اولیه تهیه پارچه، پوشاک و الگوهای مصرف ترکمنان، شناسایی و به کارگیری پتانسیل فرهنگ و دانش بومی، منسوجات و لباس های ترکمنان را به همراه دارد که دستیابی به پاسخ چگونگی پایداری در لباس قوم ترکمن و تدوین روش های صحیح پایداری در صنعت پوشاک ایران محقق می سازد. گردآوری اطلاعات این تحقیق کتابخانه ای است، از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش تحلیلی-توصیفی است. نتایج حاصل این پژوهش نشان داده است که تمامی مراحل تولید پارچه و پوشاک، مصرف و نگهداری آن در قوم ترکمن ایران با اهداف توسعه پایدار هم سو است و ابعاد آن در فرهنگ و سبک زندگی ترکمنان نهفته است.