نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال چهارم شماره 3 (پیاپی 15، زمستان 1400)

«جهاد تبیین» موضوعی است که ماه‌های اخیر در بیانات مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) مورد اشاره و تاکید قرار گرفته و ابعاد مختلف آن توصیف شده است. گروه‌های علمی جهادی و انقلابی نیز سعی کرده‌اند که آن را تفصیل دهند و تبلیغ کنند. تاکنون مقالات متعددی درباره این موضوع، نگاشته و نشست‌های علمی مختلفی برگزار شده است. همه این کارها قابل تحسین است؛ اما آسیبی که در این مقالات و نشست‌ها دیده می‌شود، مقطعی‌بودن، اکتفاکردن به مباحث نظری و کم‌توجهی به عملیاتی‌کردن جهاد تبیین است.

روایات متعدد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفات‌یافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایت‌گر راهکار دیدار نبی ‌مکر صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفات‌یافتگان است. این روایات به همراه روایات موکد حقیقی‌بودن دیدار معصومان در خواب، شواهد خوبی برای اثبات امکان شهود معصومان وفات‌یافته است. کیفیت شهود در خواب، از مسایلی است که اندیشمندان اسلامی را به تحلیل وادار کرده و فرضیه‌هایی را مطرح کرده‌اند. مقاله حاضر به گزارش و تحلیل این روایات می‌پردازد. ارایه ادله و شواهد روایی با نظم و تحلیلی نو و موجز، از نوآوری‌های این پژوهش توصیفی تحلیلی است.

اهتمام به مساله تربیت، موجب شکوفایی و بهبود کیفیت روابط انسان ها با دیگران می شود. از منظر قرآن کریم برقراری ارتباط صحیح، نشانه ادب، شعور و کمال انسانی است. آیه 108 سوره انعام راهکاری تربیتی در عرصه تعاملات بشری ارایه می دهد که با تبیین آن می‌توان گامی در ترسیم الگوی تربیتی قرآنی برداشت. این آیه در مقام تبیین رفتار اجتماعی، الگویی را ارایه می‌کند که با پشتوانه آن می توان رفتار، باور و نگرش را در حوزه ارتباط با مخالفان و دشمنان تغییر داده و به تعامل با آنها، رنگی الهی همراه با آرامش و کامیابی بخشید. بر پایه این آیه، دشنام و بی عفتی در سخن، زیبنده هیچ انسانی اعم از مسلمان و غیر مسلمان نیست؛ چراکه با تحریک احساسات منفی، زمینه دشمنی، کینه-توزی و انتقام‌جویی در حوزه فردی و اعتقادی، فراهم می‌شود. به همین دلیل ممنوعیت سب به عنوان قاعده اساسی این آیه و گفت‌وگو و مدارا به عنوان راهکار مواجهه از آیات دیگر قرآن کریم فهمیده می‌شود.

آیات متعددی از قرآن کریم با موضوع سلامت روابط اجتماعی مرتبط است. در کنار آن، سیره معصومان^ از دغدغه دین در امنیت اجتماعی و بهبود روابط اعضای جامعه حکایت دارد. گسترش روزافزون ناسازگاری در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و افزایش رفتارهای پرتنش، روابط اعضای جامعه را با پیچیدگی‌هایی همراه نموده است. از این رو بازشناسی و بازخوانی راهکارهای موثر در بهبود روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام ضرورت دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به بررسی و تحلیل راهکارهای تربیتی دین در این خصوص می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که عناوینی مانند تحکیم بنیان خانواده، تکریم شخصیت افراد، مهرورزی، حلم و بردباری، تعاون و همکاری، تفاهم و درک متقابل، مشورت‌پذیری، نقدپذیری و میانه‌روی از مهم‌ترین راهکارهای اسلام در بهبود روابط اجتماعی است که در نهایت به کاهش آسیب‌های رفتاری می‌انجامد. به‌علاوه، راهکارهای مذکور دارای روابط معناداری هستند که به تاثیرگذاری یکدیگر کمک می‌کنند. در نتیجه راه بهبود روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، ترکیبی از راهکارهای تربیتی است.

اسلام، کار و تلاش برای کسب روزی را امری مقدس می‌داند. یکی از عوامل پیشرفت جامعه اسلامی، «کار» است؛ از این رو بررسی سیره عملی پیامبر صلی الله علیه و آله در این موضوع گامی در مسیر فرهنگ‌سازی برای کار و اشتغال به‌شمار می‌رود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در طول دوران حیاتشان، مشاغل اقتصادی مختلفی داشتند و همواره یاران خود را به کار سفارش کردند. لزوم الگوگیری از سیره نبوی، ایجاب می کند تا در موضوعات مختلف اجتماعی از جمله کسب و کار سیره و سخن ایشان مورد پژوهش قرار گیرد. هدف این نوشتار معرفی پیامبر صلی الله علیه و آله به‌عنوان الگویی جهت فرهنگ سازی کار و اشتغال است. این مقاله برای نخستین بار با تمرکز بر سیره و سخن پیامبر صلی الله علیه و آله فهرستی از شغل‌های آن حضرت و بهره های کار از روایات و منابع تاریخی مرتبط با ایشان را ارایه می کند. این نوشته ابتدا به جلوه های کار در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله پرداخته، سپس فواید کار در سخن ایشان را بازپژوهی می کند.

یکی از مباحث علوم قرآنی، همانند‌ناپذیری و اعجاز قرآن است‌ که در زمان نزول و پس از نزول قرآن مورد بحث مسلمانان و سپس مستشرقان قرار‌ گرفته ‌است. از معصومان^ نیز سخنان فراوانی در این زمینه بر جای مانده که سخنان امام ‌حسن عسکری× محور تحقیق حاضر است. همچنین امام عسکری× به تناسب شرایط زمانه خویش به دفاع از قرآن کریم پرداختند. دلیل انتخاب فرمایشات ایشان به عنوان محور پژوهش، آن است که پردازشی مستقل از احادیث امام عسکری× ذیل موضوع اعجاز و دفاع از قرآن کریم دیده نشد. روش گردآوری اطلاعات در این نگارش، کتابخانه‌ای و پردازش آن توصیفی تحلیلی است. این پژوهش نشان می‌دهد که در سخنان امام، اشاره به «تحدی قرآن کریم»، «اعجاز ادبی قرآن»، «اعجاز عدم اختلاف در قرآن»، «وجود اخبار غیبی در قرآن» و «اعجاز هدایتی قرآن»به عنوان جنبه‌های همانندناپذیری این کتاب آسمانی وجود دارد و ایشان با پاسخ به شبهات به دفاع از قرآن می‌پردازند.

گونه‌شناسی آسیب های مقابله، روشی برای دسته‌بندی اشکالات متنی نسخ چاپی است. نسخه‌برداری‌های متعدد و امکانات محدود گذشته در کنار اشتباهات تایپیست و اموری دیگر، موجب بروز نقایصی در متون نسخ چاپی شده است. این اشکالات، سردرگمی در خوانش و در نتیجه، فهم ناقص یا نادرست گزاره های حدیثی را در پی دارد. تفاوت‌های متنی میان نسخه‌ها به‌کمک «مقابله» قابل شناسایی است. این تفاوت ها را با هدف شناخت بهتر، در انواع مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. گاهی یک کتاب، توسط ناشران مختلفی به چاپ می‌رسد. معمولا میان چاپ‌های مختلف، «مقابله»ای انجام نمی‌شود تا چاپ برتر شناسایی گردد و ناشر ضعیف‌تر به فکر اصلاح کار خود در چاپ‌ها و کتاب‌های بعدی برآید. معرفی گونه‌های مختلف از اختلافات متنی در نسخه‌های چاپی، افزون بر شناسایی چاپ‌های برتر، به توسعه این نوع از پژوهش‌های متنی کمک کرده و مسیر را برای نظارت پژوهشگران بر فعالیت ناشران کتب حدیثی هموار می‌سازد. در این نگاشته، سعی شده گونه هایی از اختلافات متنی که از مقابله چهار عنوان کتاب حدیثی به‌دست آمده، معرفی شود.

پانزدهمین جلسه از پیوسته نشست‌های علمی سید مرتضی (ره) با همکاری مجله دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث روش‌شناسی و نتایج کتاب «تحول گفتمان در گزارش واقعه کربلا» را موضوع خود قرار داد. در این نشست، جمعی از طلاب و دانشجویان رشته‌های مرتبط با قرآن و حدیث و تاریخ اسلام حضور داشتند. این نشست که دبیری آن را آقای محمد جدیدی عهده‌دار بود، روز دوشنبه 30 فروردین 1400 به صورت مجازی و برخط ارایه گردید. نویسنده کتاب خانم دکتر «سیده رقیه میرابوالقاسمی» در این نشست ابتدا به انگیزه خود از تالیف کتاب اشاره کرده و سپس گزارشی از نگاشته خویش ارایه کرد. این کتاب، افزون بر مقدمه، شش فصل دارد که عبارتند از: «مبانی پژوهش»، «نخستین گفتمان‌های گزارش واقعه کربلا»، «سنخ‌شناسی گفتمان گزارش واقعه کربلا در آثار فارسی»، «توده‌گرایی تشیع امامیه و نسبت آن با تحول گفتمان گزارش واقعه کربلا»، «رویکردهای اعتقادی به منزلت قدسی اهل‌بیت^ و نسبت آن با تحول گفتمان» و «رشد و گسترش تصوف و نسبت آن با تحول گفتمان گزارش واقعه کربلا». بخش پایانی کتاب به جمع‌بندی مطالب، ذکر منابع و مآخذ، نمایه «آیات و روایات»، «اعلام»، «موضوعات»، «کتاب‌ها» و «مکان‌ها» اختصاص دارد. کتاب «تحول گفتمان در گزارش واقعه کربلا» برای نخستین بار در سال 1394 توسط انتشارات سمت منتشر و موفق به دریافت جایزه دعبل شد. نوشته پیش رو در دو بخش، ابتدا محتوای کتاب را به صورت خلاصه بیان کرده و سپس گزارشی از این نشست ارایه می‌کند.