نشریه آماد و فناوری دفاعی
پیاپی 5 (بهار 1399)

درک صحیح از محیط امنیتی و ساختار قدرت و رقابت موجود در آن بیشترین تاثیر را بر شکل سیاست‌های امنیتی و دفاعی هر کشور دارد. بدین منظور آمایش سرزمین ازجمله روش‌هایی است که دولت‌ها به‌منظور رسیدن به امنیت پایدار و کاهش آسیب‌پذیری سرمایه‌های حیاتی جامعه در برابر تهدیدات در دستور کار خود قرار داده‌اند. دراین‌بین امنیت مناطق مرزی که اغلب منبع برخورد و اصطکاک بین کشورها بوده از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در این راستا پژوهش حاضر باهدف شناخت ملاحظات امنیتی- دفاعی و سیاسی در استان مرزی ایلام و نقش آن در سازمان‌دهی فضا انجام‌گرفته است. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و از نوع تحقیقات شناختی محسوب می‌شود. برای انجام پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی بهره گرفته‌شده و جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اسنادی صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد استان ایلام طی دهه‌های اخیر درروند توسعه با مشکلاتی همراه بوده و همپای سایر نقاط کشور توسعه‌نیافته و با انواع تهدیدات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی- امنیتی روبه‌رو بوده است. تهدیداتی از قبیل قرارگیری در معرض مخاطرات طبیعی مانند زلزله، سیل، فرسایش بادی، خشک‌سالی، تهدیدات اجتماعی- اقتصادی مانند نرخ بالای بیکاری، طلاق، خودکشی و تهدیدات نظامی مانند وجود گروهک های تروریستی و معاند نظام و فعالیت های آن‌ها به‌ویژه مناطق شمالی استان، ناامنی در کشور همسایه عراق، گروهک های تکفیری و... دامن‌گیر این استان بوده اند که توسعه استان را بیش از بیش عقب انداخته و تشکیل بستری امن را برای شکل گیری فعالیت های توسعه افزا را با مشکل مواجه ساخته اند.

بشر همواره در زندگی و ساخت‌وسازهای خود با تهدید مواجه بوده و انواع حوادث را تجربه کرده است. عصر حاضر عصر آسیب پذیری شهری است، زیرا همسو با پیچیدگی حیات شهری، شهرها در ابعاد مختلف با مخاطرات طبیعی و بحران فناورانه از یک‌سو و بحران های اجتماعی-امنیتی از دیگر سو مواجه اند. نظام چندنقشی کلان‌شهر اهواز در کنار موقعیت ژیواستراتژیک، ژیواکونومیک، ژیوکالچر و بافت اجتماعی و فرهنگی این شهر همچنین هم‌جواری نامناسب بسیاری از کاربری ها با یکدیگر میزان آسیب پذیری کاربری های حیاتی و حساس را با توجه به اهمیت بسیار زیاد آن‌ها بشدت افزایش داده است. این پژوهش جزو تحقیقات کاربردی و ماهیت تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی در شهر اهواز است. شاخص های منتخب در دو مرحله گردآوری شد. با توجه به ضریب متفاوت هر یک از شاخص های منتخب در آسیب پذیری کاربری های حیاتی و از روش معکوس وزن بخشی چند معیاره (AHP) برای تعیین وزن بخشی شاخص ها استفاده گردید. با استفاده از نرم افزار ArcGis10.1 ابزار Spatial Analysis و توسط توابع همپوشانی فازی رستر نهایی سنجش آسیب پذیری تهیه شد. براساس سوالات و پاسخ پژوهش، آسیب پذیرترین نقاط در بین کاربری های حیاتی، حساس و مهم نمایش داده شد. نتایج حاکی از آن است که بخش عمده ای از شهر اهواز بخصوص منطقه یک از لحاظ شاخص های هم‌جواری برای آسیب پذیری کاربری های حیاتی، حساس و مهم دارای میزان آسیب پذیری بالایی هستند. در پایان نیز پیشنهادهایی ارایه شده است.

یکی از چالش‌های اصلی و مهم مدیریت آب کشور در آینده در چگونگی حل‌وفصل مسایل مدیریت کیفیت آب می‌باشد. پایش و تحلیل کیفی منابع آب از نظر بعد مکانی و زمانی امری مهم به نظر می رسد. روش تحقیق از نوع تحلیلی _ توصیفی و کاربردی می باشد؛ که با استفاده از اطلاعات کیفی 7 ایستگاه هیدرومتری از سال‌های 1379 تا 1393 مربوط به حوضه جنوب بلوچستان، تحلیل روند با استفاده از آزمون من _ کندال (سطح اطمینان 95 درصد) و پهنه‌بندی پارامترهای کیفی به روش کریجینگ صورت گرفته و با توجه به خروجی‌های مربوط به تحلیل روند در ایستگاه تخت _ ملک پارامترهای مجموع املاح محلول، مجموع کاتیون، مجموع آنیون، سولفات، سدیم، منیزیم، هدایت الکتریکی، کربنات، کلسیم و درصد سدیم روند معنی‌دار صعودی به همراه کاهش کیفیت آب را داشته است. ایستگاه کهیر نیز پارامترهای نسبت سدیم قابل‌جذب، منیزیم و کلر روندی معنادار و صعودی داشته است. نقشه پهنه‌بندی پارامترهای کیفی منطقه نیز نشان می‌دهد که میزان سولفات در قسمت‌های غربی حوضه وضعیت مطلوب‌تری داشته، قلیاییت تقریبا در تمامی منطقه در حد متوسط، میزان پارامترهای سدیم و منیزیم نیز در قسمت‌های غربی حوضه کمتر از نواحی شرقی منطقه است. میزان بی‌کربنات و درصد سدیم هر چه از جنوب حوضه به سمت شمال حرکت می‌کنیم این مقدار افزایش داشته است. درمجموع پهنه بندی مجموع آنیون و کاتیون نشان از افزایش این دو فاکتور از شرق به سمت غرب حوضه است؛ بنابراین قسمت‌های شرقی حوضه وضعیت مطلوب‌تری نسبت به نواحی غربی داشته‌اند. با توجه به مقادیر موجود، کیفیت آب بر اساس سختی کل در ایستگاه‌های اسفند، باهوکلات، پیشین و پیردان نسبتا سخت می باشد و ایستگاه‌های اسفندک _ سراوان، تخت ملک و سیردان مشکلی ازلحاظ سختی نداشته و در طبقه سبک قرارگرفته است.

ژیوپلیتیک گردشگری رقابت قدرت‌ها در جذب گردشگر در سطح منطقه‌ای و جهانی در راستای سیاست‌گذاری‌های اقتصادی با رویکرد کسب منافع ملی و توسعه پایدار گردشگری می‌باشد. گردشگری یکی از روش‌های توسعه‌ اجتماعی اقتصادی و افزایش رفاه مردم بوده و یکی از اقتصادی‌ترین فعالیت‌ها در چرخه ملی کشورها، به‌خصوص از جهت اشتغال و ارزآوری و رونق مناطق مختلف تلقی می‌شود؛ که علاوه بر آن دارای مزایای ارتباطی، سیاسی، فرهنگی تاثیرات بین‌المللی خاصی است. ایران با دارا بودن جاذبه‌های غنی تاریخی و جغرافیایی، کشوری مستعد برای جذب گردشگران خارجی می‌باشد. صنعت توریسم برای ایران که اتکای شدیدی به درآمدهای حاصل از نفت داشته، می‌تواند در جهت رهایی از معضلاتی همچون درآمد، بیکاری، اقتصاد تک‌محصولی و... کمک قابل‌توجهی کند. توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است. امنیت به‌عنوان مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین اصل در تدوین راهبرد کشورهای جهان به شمار می‌رود. صنعت ظریف و بسیار پیچیده گردشگری ارتباط تنگاتنگ با برقراری امنیت همه‌جانبه در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی داشته و هرگونه بروز ناامنی و خشونت، زیان‌های جبران‌ناپذیری را بر این صنعت وارد می‌سازد. این پژوهش تلاش دارد تا با رویکردی توصیفی - تحلیلی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، نقش گردشگری در توسعه پایدار، فرصت‌ها و چالش‌ها و تاثیر بر امنیت ملی کشور جمهوری اسلامی ایران را بررسی نماید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد از مهم‌ترین بازتاب‌های نگرش ژیوپلیتیک توریسم بر توسعه گردشگری برای ایجاد ثبات سیاسی، اعتلای سطح امنیت در جامعه، کاهش کشمکش‌های سیاسی در اثر کاهش نرخ بیکاری خواهد بود، ژیوپلیتیک گردشگری در تعامل با امنیت، فرصتی برای سیاست‌گذاری‌های گردشگری کلان اقتصادی قدرت‌ها در سطح منطقه، راهبردی برای توسعه پایدار کشور است.

هر سازمانی برای هدایت منطقی فعالیت‌های خود باید رویکرد راهبردی پیش بگیرد. مطالعات علمی نشان می‌دهد، برنامه ریزی و تهیه راهبردهای مناسب از مهم‌ترین عناصر سازمان تلقی شده و در راس آن‌ها قرار دارد. اکثر سازمان‌هایی که اقدام به تدوین برنامه‌ریزی راهبردی کرده‌اند، اذعان دارند که فرایند برنامه‌ریزی به‌مثابه دوره آموزش مدیریت کاربردی نقش بسزایی در اعتلا و درک مدیریتی آنان داشته است. یکی از جلوه‌های زیبای مدیریت نوین ضرورت رویکرد سازمان‌ها به مشارکت عمومی و تهیه تمهیدات لازم برای بهره‌گیری از شکل بسیج گونه کارکنان درراه نیل به اهداف است. از سویی وقوع تغییرات مداوم و اغلب پیش‌بینی‌ناپذیر درکنار محدودیت منابع، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر را تا سطح یک نیاز حیاتی بالا می برد. این امر نه‌تنها مستلزم شناخت وضعیت موجود (چه داخلی و بیرونی) بوده بلکه مبتنی بر مجموعه‌ای جامع و درعین‌حال کاربردی از اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت است. همچنان که امام علی (ع) می‌فرماید: «خدا رحمت کند آن‌کس را که می‌داند از کجاست، در کجاست و به کجا می‌رود. در این میان مقوله فرهنگ ایمنی نیز امری مستثنی نبوده و در نظام برنامه ریزی راهبردی آن عوامل گوناگونی ازجمله: اندازه سازمان، نوع مدیریت، شرایط محیطی، فرایند تولید و پیچیدگی های آن و ارزش های نظام برنامه ریزی سازمان، تاثیرگذارند. بر همین اساس در این پژوهش مدلی برای مهندسی فرهنگ ایمنی دریکی از رده های تابعه نیروهای مسلح با استفاده از کسب نظرات خبرگان تدوین و به‌صورت آزمایشی استقراریافته است تا تحقق هدف تعمیق فرهنگ ایمنی به‌عنوان راهبردی در پیشگیری از وقوع حوادث تحقق یابد.

با توجه به اهمیت آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، می باید تمهیداتی جهت مدیریت صحیح استفاده از آن به عمل آورد تا بتوان از ایجاد شرایط بحرانی در این مناطق جلوگیری کرد. مدیریت بهینه منابع آبی و حفظ و ارتقای کیفیت و کمیت آن‌ها نیازمند وجود داده‌هایی در‌زمینه موقعیت، مقدار و پراکنش آب در یک منطقه جغرافیایی معین می‌باشد. با توجه به این موضوع، در این تحقیق بررسی خطر تخریب کیفی و کمی منابع آبی در 36 زیرحوضه واقع در حوضه کویر لوت با استفاده از مدل اصلاحی IMDPA و سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام شد. همچنین برای صحت‌سنجی مدل IMDPA از روش خوشه‌بندی Wards استفاده شد. در این پژوهش با استفاده از مجموع بارش سالانه، شاخص‌های هدایت الکتریکی (EC)، کلر (Cl) و نسبت جذب سدیم (SAR) به بررسی کلاس خطر شدت تخریب در دوره 1391-1370 در حوضه موردمطالعه پرداخته شد. در شاخص‌های کیفی پارامتر هدایت الکتریکی بیش‌تر سطح منطقه در محدوده شدید با مساحت 53/64 درصد، پارامتر نسبت جذب سدیم بیش‌تر سطح منطقه در محدوده ناچیز با مساحت 68/91 درصد و پارامتر کلر بیش‌تر سطح منطقه در محدوده متوسط با مساحت 85/81 درصد قرار گرفت. شاخص کمی شدت خطر بیابان زایی (مجموع بارندگی سالانه) نشان داد که منطقه در دو کلاس شدید و خیلی شدید به ترتیب با مساحت 14/62 و 06/24 درصد قرار دارد. نقشه تخریب کلی منابع آبی نشان داد که بیش تر سطح منطقه در کلاس شدید و خیلی شدید به ترتیب 6/31 و 81/46 درصد، تشکیل داده است. نتایج خوشه‌بندی نشان داد که منطقه به 6 ناحیه همگن تبدیل و 80 درصد با نتیجه نقشه تخریب انطباق داشته است.