پژوهشنامه مکتب های ادبی
پیاپی 16 (زمستان 1400)

اعتراض یکی از مسایل عمده و مایه های اصلی شعر فارسی است که به مسایلی چون شکایت از روزگار یا ناسازگاری بخت، بیماری، غرض ورزی حاسدان، بی عدالتی، ظلم، ستم، فسق و فجور و  غیره می پردازد. ادب اعتراضی در آثار بسیاری از  شاعران فارسی گو جایگاهی ویژه دارد که از طریق این بخش از اشعار آن ها می توان بیشتر و بهتر، شخصیت  و روحیات آن ها و جامعه ی آرمانی و انتظاراتی که از جامعه دارند و حتی ضعف و قدرتشان را سنجید. چرا که این گونه اشعار از دل برخاسته اند و بیان گر احساس واقعی و «من» حقیقی شاعر هستند. بدیهی است که نارضایتی از وضع موجود، انگیزه و عامل اصلی شکل گیری اعتراضات و شکواییه هاست. نگارنده در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به بن مایه های اعتراض در مثنوی مولانا پرداخته است. شکایت و اعتراض از حاسدان، دین داران کاذب، اعتراض به بی دینان و عالمان ریاکار، گناهکاران و شیفتگان مال دنیا، همگی، گوشه ای از بن مایه های فردی و اجتماعی اعتراض در مثنوی مولانا است و همان طور که ملاحظه می شود طبق آمار، اعتراضات اجتماعی از اعتراضات شخصی بیشتر است و این نشان از دغدغه های اجتماعی مولانا دارد.

جامعه شناسی ،به عنوان یکی از اصلی ترین سازوکارهای انتقال روابط ومناسبات تاریخی ،اجتماعی ،سیاسی ،اخلاقی و.. از اهمیت قابل توجهی برخوردار است . زیرا  انعکاس  مبانی ساختاری جامعه ی یک دوران وشناخت ارزش های گوناگون آن  ، بیانگر افکار واندیشه های متعدد یک فرهنگ است. در واقع آنچه را که به عنوان مبانی جامعه شناسی می شناسیم در واژه ی سوسیالیسم نمود وبروز می یابد.زیرا سوسیالیسم با تاکید بر دوعنصر جامعه خواهی وجامعه گرایی ،به تبیین روابط ومناسبات سیاسی ،اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی  می پردازد که هدف آن ایجاد نظم اجتماعی واقتصادی مبتنی بر برابری است.به معنای آن که تمامی قشرها وطبقات جامعه سهمی برابر ومساوی در سود همگانی داشته باشند. در این میان آثار ادبی به دلیل برخورداری از فرهنگ ها و آداب ورسوم مختلف وهمچنین روابط ومناسبات جامعه شناختی، نقش عمده ای را در انتقال سازوکارهای اجتماعی  ایفا می کنند ،نمونه ی بارز این امر ،شاهنامه ی فردوسی است .این اثر به جهت بهره مندی از دوره های گوناگون پهلوانی ،اساطیری و تاریخی، بستر مناسبی را جهت نقد وتحلیل آثار معاصرمتاثر ازخود را فراهم می  آورد. با عنایت به این امر پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی به تبیین مبانی سوسیالیستی داستان شب سهراب کشان براساس دیدگاه ماکس وبر،به عنوان یکی از داستان های متاثر از شاهنامه پرداخته است.نتایج پژوهش بیانگر آن است که این داستان به دلیل بهرهگیری نویسنده از ساختار شخصیتی متفاوت ،به عنوان قهرمان(مرتضی که کر ولال است) ،روابط ومناسباتی را مطرح می کند که در سیر منطقی زندگی امروز انسان ها نیاز به تفکرجامعه شناسانه دارد. زیرا در بستر جامعه ی مرتضی وکنش های متعدد افراد وافکار واندیشه های آنان است که حادثه ی مرگ تلخ او رخ می دهد.از این رو این داستان به دلیل انعکاس کنش های اجتماعی یک موقعیت مکانی که  متاثرازحوادث وشخصیت های شاهنامه ی فردوسی است ،بسترمناسبی را جهت نقد وبررسی مبانی سوسیالیستی مبتنی بر اصول اجتماعی  و عقاید ماکس وبر،با تاکید برساختار کنش های اجتماعی بر مبنای عنصر خرد ،واقعیت وهمچنین ساختار های ذهنی ، عقلانیت و...فراهم می آورد.