فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی
پیاپی 67 (زمستان 1400)

رهبر انقلاب اسلامی با بینش حکیمانه خود در برهه های زمانی مختلف و بیانات گوناگون از جمله بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، ضرورت ایجاد جامعه اسلامی مطلوب را خاطر نشان نموده اند. پژوهش حاضر با هدف تبیین جامعه اسلامی مطلوب در اندیشه مقام معظم رهبری شکل گرفته و به دنبال پاسخگویی به این سوال است که جامعه اسلامی مطلوب در اندیشه رهبری از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی دارای چه ابعاد، مولفه ها و مفاهیمی است؟ روش تحقیق، داده بنیاد بوده و جامعه آماری اختصاص به متن کامل بیانیه گام دوم انقلاب داشته و حجم نمونه شامل بخش هایی از بیانیه است که مقام معظم رهبری در آن به تشریح ویژگی ها یا خصیصه های جامعه اسلامی مطلوب می پردازد. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و ابزار پژوهش، فیش برداری است. بر این اساس، تعداد 128 خصیصه (داده) برای جامعه اسلامی استخراج شد. نتایج کدگذاری ها، به ترتیب منجر به استخراج 36 مفهوم، 13 مولفه و 6 بعد گردید.

بررسی ابعاد اخلاقی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نشان می دهد عنصر اخلاق به عنوان یکی از مهم ترین راهبردهای نظریه سیاسی اسلام انعکاس یافته است . یکی از مهم ترین شاخصه های حکومت اسلامی برخاسته از انقلاب اسلامی عنصر اخلاق است که در دیدگاه مقام معظم رهبری ودر بیانیه گام دوم به شکل ویژه ای انعکاس یافته است. دیدگاه ایشان مبتنی برسه محور تبیین توصیفی اخلاق حکومتی در 40 ساله اول انقلاب ، دشمن شناسی اخلاقی مخالفان انقلاب اسلامی،آسیب شناسی اخلاقی نظام اسلامی و دستورالعمل ها وراهکارهای اخلاقی در حوزه حکومت به ویژه با تاکید براخلاقی سازی جامعه ارایه میکنند. این الگوی مرحله ای میتواند منجر به حرکت واقع بینانه اخلاقی در حوزه اخلاق سیاسی وارتقای آن به ویژه از جانب مسیولان وحاکمان سیاسی کشور به ویژه در گام دوم انقلاب اسلامی شود.

مهم ترین ویژگی انقلاب اسلامی، دینی بودن آن است. بنابراین چنانچه بخواهیم میزان توفیق یا شکست آن را در وصول به اهداف اولیه اش ارزیابی کنیم، باید از شاخص های متناسب با دین استفاده کنیم. بر همین اساس مقاله حاضر، دستاوردهای انقلاب اسلامی را با تاکید بر فرمایشات مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب با شاخص اهداف پیامبران الهی در قرآن سنجیده و تناسب آنها را بررسی کرده است. نتایج تحقیق پیش رو که براساس منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است نشان می دهد دستاوردهای کلان انقلاب اسلامی با اهداف اصلی پیامبران در قرآن تناسب کامل دارد. شش محور اصلی که در پژوهش حاضر به عنوان اشتراکات اهداف پیامبران در قرآن و دستاوردهای انقلاب اسلامی بررسی شده اند عبارتند از: توحیدمحوری، اخلاق و معنویت، بلوغ علمی، مردم گرایی، آزادی و عدالت..

ایجاد یاس به معنای تزریق ناامیدی، از اهداف مهم دشمن و سم مهلکی است که می تواند جلوی تمام پیشرفت ها را بگیرد. امام خامنه ای در راستای مبارزه با این معضل دیدگاه های راهبردی دارند که برآیند قطعی آنها «عدم جواز ایجاد یاس در جامعه» است. تعمق در این دیدگاه ها و یافتن مبانی فقهی این مسیله، می تواند در مقابله با این خطر انگیزه مضاعف ایجاد کند. ازاین رو پژوهش پیش رو درصدد است مبانی فقهی عدم جواز ایجاد یاس را با روش تحلیل مضمون دیدگاه های امام خامنه ای به ویژه در بیانیه گام دوم انقلاب بررسی کند. یافته ها حاکی است ایجاد یاس از منظر ایشان سبب سلطه دشمن، تضعیف نظام، گسترش فساد، ضرر به مسلمین و مساعدت دشمن است که بر اساس تحلیل مضمون، قابل تطبیق با قواعد فقهی «نفی سبیل»، «حفظ کیان اسلام»، «نفی فساد»، «حرمت اعانه بر اثم» و «لاضرر» می باشد، نتیجه اینکه این قواعد، مبانی فقهی برای اثبات عدم جواز ایجاد یاس هستند.

این پژوهش با هدف آسیب شناسی خط مشی گذاری عمومی با نگاهی به بیانیه ی گام دوم انقلاب و الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت با دو رویکرد کیفی و کمی  انجام شده است. جامعه ی آماری این تحقیق متخصصین حوزه های مدیریتی در کشور به تعداد 20 نفر انتخاب و مصاحبه های عمیق و نیمه ساختار یافته با آنها انجام گرفت. داده ها بعد از پیاده سازی به صورت سه مرحله، کدگذاری باز، محوری و انتخابی، کدگذاری و برای تحلیل نتایج نیز از روش تحلیل محتوای کیفی از نوع قراردادی در قالب نرم افزار MAXQDA  نسخه 10 استفاده شد. در نهایت با اسفاده از نرم افزار Expert choice اولویتها تعیین و وزن آنها محاسبه گردید. نتایج پژوهش نشان داد که ساختارهای سازمانی، ماهیت عدالت طلبی، درک اقتصاد مقاومتی، شناخت عقاید و احکام، توجه به رضایت الهی و خشنودی ملت، توجه به خط مشی گذاری موعودگرا، شایسته گزینی مبتنی بر اهلیت، فرهنگ سازمانی و عمومی و باورهای مدیران و خط مشی گذارن، مهمترین آسیب های خط مشی گذاری عمومی بشمار می روند.

نظر غالب اندیشمندان شیعی بر محور مخالفت با حکام دنیوی و مادی استوار بوده است و آنان را غاصب قدرت امام دانسته اند . سیوال این پژوهش بر محور پاسخگویی به وجوه تشابه و تمایز اندیشه امام موسی صدر و شهید مطهری در باب علل وقوع انقلاب اسلامی ایران قرار دارد . در پژوهش حاضر که با رویکرد تفسیری و روش تحلیلی ، تبیینی صورت گرفته است ، از روش تحقیق کتابختمه ای و اسنادیاستفاده شده و تاثیر جدی ذهنیت و باورهای فرهنگی و نگرش دینی - مذهبی در مبانی نظری انقلاب اسلامی ایران در اندیشه دو اندیشمند که در بستر خرده گفتمان سنتی شیعی انقلاب اسلامی فعال بوده اند ، مورد تاکید بوده است . امام موسی صدر با اثبات نظریه خویش از طریق نفی نظام موروثی و پادشاهی و شهید مطهری با نفی نظام پهلوی از طریق بسیج تودهای مردمی ، براستقرار نظم جدید ، اهتمام می ورزند.

«احکام حکومتی» یکی از مهم ترین مباحث پیرامون حکومت اسلامی هستند که حاکم اسلامی بر اساس ولایت مفوضه از طرف خداوند برای اداره و تمشیت امور جامعه، آن ها را صادر می کند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز سعی شده اختیارات رهبری به عنوان حاکم اسلامی در چارچوب مشخص بیان شود. مطابق بند 1 اصل 110 یکی از این اختیارات تعیین «سیاست های کلی نظام» است. در مورد نسبت بین احکام حکومتی با این سیاست ها بین اندیشمندان اختلاف نظر وجود دارد که همین امر موجب عدم اهتمام به این سیاست ها توسط ارگان های مختلف شده است. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با توجه به اقوال گوناگون در بازشناسی حکم حکومتی و سیاست های کلی نظام در فقه و حقوق، نسبت بین دو موضوع مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده که سیاست های کلی نظام از منظر فقهی از سنخ حکم حکومتی بوده ولکن از منظر حقوقی ماهیتی مستقل دارد.

عقلانیت و معنویت دو عنصر اساسی در بیانیه گام دوم هستند که مقام معظم رهبری از آنها به عنوان شعارهای جهانی انقلاب یاد کردند که « هرگز بی مصرف و بی فایده نخواهند شد.» وجه آن در فطری بودن آن و تضاد با مدلهای دیگر است. عقلانیت انقلاب اسلامی معنویت گرا و معنویت آن خردپذیر است. ترابط اینچنینی برآمده از باورهای قرآنی و روایی بوده و انقلاب اسلامی در عصر کنونی به احیای این آموزه قرآنی پرداخته است. عقلانیت و معنویت در منظومه فکری مقام معظم رهبری رابطه ای دو سویه دارند. از سویی عقلانیت دینی به دنبال تعالی انسان بوده و از طرف دیگر بنیان این عقلانیت، معنویت دینی است که برپایه های توحیدی بنا گریده و بدون تربیت و خودسازی در دامن آموزه های اسلام ناب هیچگاه شکل نمی گیرد. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی درصدد بازکاوی ترابط عقلانیت و معنویت در منظومه فکری مقام معظم رهبری با تاکید بر بیانیه گام دوم است.

طی چهل سال گذشته انتخاب مدیران عدالت جو در تراز انقلاب اسلامی از مهم ترین مساله های حاکمیتی نظام بوده است. بروز فراز و نشیب های فراوان مدیریتی در بدنه نظام بر اهمیت این مساله افزوده است. اکنون در گام دوم انقلاب یافتن پاسخی علمی و عملیاتی برای این مساله، حیاتی است؛ چرا که تداوم حرکت و حیات انقلاب اسلامی به نقش آفرینی کارگزاران و مدیران آن وابسته است. تحقیق حاضر با روشی توصیفی تحلیلی و بر اساس تطبیق سیره سیاسی امام علی (ع) در نهج البلاغه با مشی حاکمیتی امامین انقلاب در چهل سال گذشته، به بررسی و تحلیل مساله پرداخته است. نتایج تطبیقی پژوهش حاضر نشان می دهد که در نظام اسلامی، کسانی برای قرار گرفتن در سیستم مدیریتی شایستگی دارند که دغدغه عدالت جویی و تفکر انقلابی گری داشته باشند. روحیه جهادی، مردم داری، انصاف طلبی، ساده زیستی، مقابله با سیاست زدگی و سیاست بازی و همچنین مبارزه با فساد و مفسدین از معیارهای انتخاب مدیران تراز انقلاب اسلامی است.

نظام اسلامی براساس اصول و مبانی و ارزش های دین اسلام پایه ریزی شده است که جامعه را براساس مبانی دینی هدایت می کند و دین در بعدهای مختلف حیات حکومت اسلامی نقش اساسی دارد.در مقابل دین اسلام،عرفی شدن نظام سیاسی و حاکمیت مبانی عرفی به جای مبانی دینی مطرح شده است که در آن دین در انزوا قرار می گیرد و عرفیات به عنوان تعیین کننده حیات حکومت در مرکز توجه قرار می گیرد.در جهان اسلام اندیشمندان مختلفی براین امرهشدار داده ودر این باره مطالب مختلفی را نگاشته اندکه دراین مقاله اندیشه شهید مطهری بررسی می گردد.سوال قابل طرح این که موانع عرفی شدن نظام اسلامی در اندیشه ی شهیدمطهری کدامند؟روش به کارگیری دراین پژوهش تحلیل مضمون خواهد بود. یافته های پژوهش حکایت ازاین دارند که موانع عرفی شدن نظام سیاسی باتغییر رفتار مسلمین واتکای آنها بر مبانی و ارزش های حقیقی دین اسلام قابلیت عملیاتی سازی دارد.