نشریه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ
پیاپی 6 (پاییز 1383)

مدیریت دانش عبارت از مدیریت آشکار و نظام مند دانش و فرایندهای خلق، جمع آوری، سازماندهی، پخش و استفاده مرتبط با آن است در گذشته سرمایه یک سازمان را منابع کمیاب و اساسی آن سازمان تشکیل می داد، اما امروزه یکی از مهمترین سرمایه های سازمان کارکنان دانشی آن محسوب می شوند که منجر به خلق فناوری های جدید، فرایندهای سازمانی نوین و تولید محصولات جدید می گردند. کلیه این موارد ناشی از خلاقیت و نوآوری این کارکنان در سازمان است...

علم خلاقیت شناسی به عنوان علم مطالعه فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری از جنبه های مختلف قابل تبیین است. در این مقاله نظریه یکی از صاحب نظران برجسته به نام ایستوان ماگیاری بک در خصوص حوزه علمی خلاقیت شناسی که در این ماتریس سه ستون عمودی مربوط به سه عنصر توانش، فرایند و فرآورده و چهار ردیف افقی شامل چهار سطح جامعه، سازمان، گروه و فرد می باشد که تعامل ماتریسی آن 12 موضوع را تشکیل می دهد که به اعتقاد ماگیاری بک موضوعات 12 گانه مورد مطالعه در علم خلاقیت شناسی می باشد تحت عنوان مدل ماتریس خلاقیت شناسی (Creatology Matrix) مطرح گردیده ارائه می شود.

ماتریس تناقضات یکی از ابزارهای قوی و کاربردی روش شناسی مهندسی خلاقیت TRIZ می باشد که با استفاده از چهل اصل ابداعی به حل مسائل می پردازد. ماتریس تناقضات جدولی 39×39 از خصوصیات مورد نظرپژوهشگر در مقابل خصوصیات نامطلوب است. در اینجا ضمن معرفی آن به بررسی یکی از خصوصیات مورد نظر (که می بایست این خصوصیت به دست آید مانند وزن جسم حرکت کننده) در مقابل تعدادی خصوصیات غیر دلخواه (خصوصیاتی که در نتیجه انجام خصوصیات مورد نظر ایجاد می گردد و مورد نظر پژوشهگر نمی باشد) و بررسی اصول ابداعی ارائه شده پراخته و در هر قسمت به معرفی برخی نمونه های عملیاتی می پردازد.

خلاقیت شناسی طبیعت یکی از رویکردهای خلاقیت شناسی است که به شناخت و بررسی خلاقیت و نوآوری در طراحی های خلاقانه طبیعت می پردازد. به خاطر اهمیت ویژه شناخت اصول و راهکارهای طراحی در طبیعت و استفاده از این راهبردها در طراحی های مهندسی، در این مقاله به بررسی و شناخت خلاقیت های طبیعت پرداخته می شود.

در این مقاله، مسئله به عنوان یکی از زیربنائی ترین مفاهیم روش شناسی TRIZ معرفی گردیده است. ضمن تعریف مسئله و حل مسئله، به انواع مسئله پرداخته می شود و در انتها به ارتباط و نقش مسئله در روش شناسی TRIZ اشاره می گردد.

در استاندارد ANSI/PMI - 99-001/2000 که توسط موسسه ملی استاندارد امریکا تهیه و تدوین شده است، حوزه های تخصصی دانش مدیریت پروژه از 9 موضوع شامل مدیریت های یکپارچگی، محدوده، زمان، هزینه، کیفیت، منابع انسانی، ارتباطات، ریسک و تدارکات پروژه تشکیل شده است، با توجه به نقش بسیار مهم خلاقیت و نوآوری در بخش های مختلف مدیریت پروژه، نگارنده پیشنهاد داده است که مدیریت خلاقیت و نوآوری نیز به عنون یکی از حوزه های دانش مدیریت پروژه (موضوع دهم) در نظر گرفته شود.

مصرف کنندگان محصولات مورد نیاز خود را براساس نیازی که به آنها دارند انتخاب می کنند و هر محصول می تواند وظیفه خاصی را انجام دهد اگر محصولات نتوانند خواسته های مورد انتظار مصرف کننده ها را برآورده کنند باعث ایجاد نارضایتی مصرف کننده می شوند. برای حل این مشکل نیاز به یک مدل است که بتواند وظایف محصول، اهداف مصرف کننده و ارزش ایجاد شده برای مصرف کننده را برای طراح مدل کند تا سپس بتوان با بکارگیری آن مدل روش QFD را برای محصول اجرا نمود. TRIZ به عنوان مدلی که باعث ایجاد دگرگونی در محصول می گردد مطرح می باشد. این مقاله ابتدا به بررسی نیازهای مصرف کننده و دسته بندی آنها از دید انتظاری و سپس به بحث در مورد مدل TRIZ و تجزیه و تحلیل آن پرداخته و در نهایت با بیان یک مثال موردی مساله را تشریح نموده است.

امروزه موفقیت در تولید محصولات و خدمات جدید وابسته به دو عنصر اساسی خلاقیت و نوآوری است. بدون وجود یک سیستم پشتیبان، به منظور حمایت از خلاقیت و نوآوری در سازمان برای تولید محصولات و خدمات جدید سازمانها هرگز موفق نخواهند بود. چالش های عمده ای که مدیران در قرن 21 با آن روبرو هستند این است که چگونه از استعدادها و توانایی های بالقوه افراد استفاده کرده و نوآوری های سازمانی را تسریع نمایند. این مقاله به خلاقیت و نوآوری به عنوان یک دیدگاه استراتژیک برای سازمان می نگرد که برای سازمان مزیت رقابتی را به همراه می آورد. اما بایستی به این نکته توجه داشت که خلاقیت و نوآوری به طور اتفاقی رخ نخواهد داد بلکه بایستی اقدامات و تمهیدات لازم جهت اجرای فرایند نوآوری در سازمان اندیشیده شود.

در این مقاله حوزه مطالعاتی خلاقیت شناسی فیزیک به عنوان یکی از زیرشاخه های علم نوین خلاقیت شناسی معرفی گردیده است. ابتدا علم خلاقیت شناسی و سپس خلاقیت شناسی فیزیک تعریف شده است و بعد زیرشاخه های عمده آن شامل خلاقیت شناسی و روانشناختی فیزیک، خلاقیت شناسی جامعه شناختی فیزیک، خلاقیت شناسی اقتصادی فیزیک، خلاقیت شناسی آینده شناختی فیزیک، خلاقیت شناسی تاریخی فیزیک و خلاقیت شناسی کاربردی فیزیک شامل فناوری خلاقیت فیزیک، خلاقیت شناسی آموزشی فیزیک، مهندسی نوآوری فیزیک و مهندسی کارآفرینی فیزیک معرفی گردیده و توضیح داده شده اند.